جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده نزول تدریجی قرآن ارتباط ناگسستنی میان قرآن و حوادث زمان نزول به وجود آورده است، این امر سؤالاتی از قبیل چگونگی تأثیر اسباب نزول در فهم قرآن و رابطه ی بین آن دو را به میان می کشد؛ مثبتان معتقدند شناخت اسباب نزول قرآن نقش بسیار مهمی در فهم قرآن بر عهده دارد اما در طرف مقابل نافیان با توجه به نق`ایصی از قبیل ضعف سندی، استنباط و اجتهاد شخصی راویان، وجود روایات متناقض، آمیختگی با مصادیق، نقل به معنا و جعل و تحریف در برخی از این روایات؛ گاه نقش روایات موجود اسباب نزول را در فهم قرآن یکسره نفی و گاهی نیز این نقش را کمرنگ می نمایند. با توجه به روش شناسی فهم قرآن معلوم می شود از یک طرف اسباب نزول در مراحل مختلف فهم قرآن وارد می شود به این ترتیب که هم به شناخت معنای لغوی واژگان کمک می کند و هم با شناسایی مفهوم درست آیات به معناشناسی گزاره ای وارد می شود و از همه مهمتر از طریق کمک به شناخت سیاق، عموم و خصوص، نسخ و غرض سوره ها به معناشناسی فراگیر متن یاری می رساند. از طرف دیگر فهم قرآن به عنوان یکی از برجسته ترین معیارهای بررسی روایات اسباب نزول از طریق سیاق، غرض سوره و عصمت پیامبر(ص) به خوبی در شناخت اسباب نزول صحیح به ایفای نقش می پردازد. و از این طریق ارتباط دو طرفه ای میان اسباب نزول و فهم قرآن برقرار می گردد.

این پایان نامه از چهار فصل با این مباحث تشکیل یافته است: فصل اول، تولّی و تبرّی در لغت؛ فصل دوم، تولّی و تبرّی در قرآن کریم: تولّی در قرآن کریم (ولایت خدا، ولایت پیامبر(ص) در قرآن، ولایت ائمه در قرآن)، تبرّی در قرآن کریم (تبرّی از اهل کتاب، تبرّی از کافران، تبرّی از منافقان و مشرکین، نتیجه ی تبرّی از حق و حقیقت)؛ فصل سوم، تولّی و تبرّی در نهج البلاغه: تولّی در نهج البلاغه (ولایت الهی، ولایت پیامبر(ص) و ائمه ی اطهار(ع)، تبرّی در نهج البلاغه (ولایت اهریمنی، انواع تبرّی اعم از سیاسی، فرهنگی، تبرّی از بدیها)؛ فصل چهارم، تولّی و تبرّی در احادیث: تولّی در احادیث (ولایت رسول الله و ائمه ی اطهار(ع)، ولایت امیرالمؤمنین و اطاعت از آن حضرت، تولّی پسندیده در دوستی با خدا و نبوّت)، تبرّی در احادیث (تبرّی از دوستی برای دنیا، تبرّی از بی دینی، نتیجه ی تبرّی از ولایت، تبرّی از دشمنان ائمه ی اطهار(ع)، تبرّی از والی جائر، تبرّی از دشمنان خدا، تبرّی از جنگ کنندگان با خاندان نبوّت).

در این تحقیق یکی از واژه ها و اصطلاحات دینی و اخلاقی یعنی «توکل» مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس برای درک مفهوم توکل ابتدا مفهوم لغوی و اصطلاحی توکل را مطرح کرده و سپس به بررسی آیات و روایات پیرامون توکل پرداخته ایم. در آیات قرآن، خدا انبیاء و پیروان آنها را متوکلین واقعی می داند و در مواردی هم آنها را امر به توکل می کند و نشانگر این است که تکیه و اعتماد فقط باید به خداوند باشد. توکل از مراتب توحید افعالی خداوند است که دیدگاه توحیدی لاحول ولا قوه الا بالله بیانگر آن می باشد. همچنین حقیقت توکل و حدود و درجات توکل نیز مورد بررسی قرار گرفته است که حقیقت توکل، چیزی غیر از آن نیست که انسان از چیزی غیر از خداوند نترسد و حد توکل یقین می باشد، هر چه یقین انسان در شناخت توحید و معاد بیشتر باشد، یقین او بیشتر می شود، و با توجه به این که نسبت توکل انسان ها به خداوند متفاوت می باشد، درجات توکل آنها نیز فرق می کند و بزرگان علم اخلاق و احادیث سه درجه کلی برای توکل ذکر کرده اند. بعد از بررسی جوانب گوناگون توکل به بررسی آثار توکل بر روی انسان پرداخته ایم. انسان متوکل انسانی با عزت و بی نیاز از دیگران است، انسان متوکل در برابر مشکلات صبور بوده و شانه از مسئولیت خالی نمی کند، در سایه توکل از آرامش فکری و روحی برخوردار است. با توکل، با منبع قدرت لایزال الهی ارتباط پیدامی کند و ازحامی و پشتیبانی قوی برخوردار می شود، لذا هیچگاه احساس ضعف و سستی نمی کند و با انگیزه قوی به انجام کارها می پردازد، آثار دیگر توکل شجاعت، دوری از هرگونه کبر و نخوت و خود بینی می باشد. اما اشکالاتی در رابطه با توکل مطرح می باشد، یکی از آنها ارتباط توکل با سعی و تلاش انسان است. خداوند ابا دارد از این که امور جهان بدون اسباب و علل جاری شود و دیگر این که حکمت خداوندی ایجاب می کند، نظام علت و معلولی در جهان خلقت حکمفرما باشد. و این فکر بیهوده ای است که انسان با توکل، قوای خود را تعطیل کرده و خود را به بی مسئولیتی زده و بعد بگوید بر خدا توکل کرده ام، در حالی که کار و تلاش در قرآن و احادیث از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و جزء عبادات به حساب می آید. اما مساله دیگری که در رابطه با توکل مطرح می باشد، بدست آوردن اعتماد به نفس است که امروزه تلاش روانشناسان بر این است که اعتماد به نفس را در انسان ها تقویت نمایند، اما بانگاهی به آیات و روایات، می بینیم در اسلام اعتماد به نفس مورد نکوهش قرار گرفته و قرآن می فرماید: شما مالک هیچ چیز از شئون زندگی خود نیستند، حال این انسان چگونه به نفس خود مطمئن شود؟ اگر اعتماد به نفس به معنی اعتماد به خود و نیروهای خود باشد در جهت اینکه خداوند مرا انسان توانمندی آفریده تا بتوانم در برابر مشکلات و حوادث پایداری کنم، امری مورد پسند است. ولی اگر اعتماد به نفس به مفهوم خود را دیدن و خدا را فراموش کردن و مغرور بودن به نیرو وقوه خود باشد، مسلماً از نظر اسلام امری نکوهیده است. انسانی که با خالق ارتباط دارد، می داند اگر هر لحظه فیض و رحمت الهی از او قطع شود، چیزی از خود ندارد، پس چگونه می تواند به خود اعتماد کند. این اعتماد به مالک و مدبر اصلی عالم خلقت است که به نفس آرامش بخشیده و باعث پیشرفت در کار می شود و از سستی و کاهلی در هنگام بروز عوامل پیش بینی نشده می کاهد. انسان متوکل تکیه گاه واقعی اش خالق هستی است و این را در عمل با انجام فرامین الهی به اثبات می رساند.

پژوهش حاضر مشتمل بر دو فصل با این موضوعات است: فصل اول: ماهیت تقدیم و تأخیر در آیات قرآن، تقدیم و تأخیر از دیدگاه زرکشی در البرهان، تقدیم و تأخیر از دیدگاه سیوطی در الاتقان، تقدیم و تأخیر در آیات قرآن در تفسیر مجمع البیان، تقدیم و تأخیر در کتب ادبی؛ فصل دوم، بررسی مصایق تقدیم و تأخیر در آیات قرآن و بیان حکمت های آن. در این فصل تقدیم و تأخیر و حکمت آن در 159 آیه مورد بررسی قرار گرفته است.

این پایان نامه در ترجمه و تحقیق کتاب «الحسین و القرآن» نوشته ی محمد جواد مغنیه است. این اثر کوششی است در این زمینه ی که امام حسین(ع) با روح بلند و کردار پسندیده اش مفاهیم قرآن را معنا کرده است. مغنیه در این کتاب با شیوه ی وحدت گرایانه کوشیده است با استدلالی جاذب و شیرین به بیان پیوند امام حسین با قرآن، با تکیه بر اخبار و روایات منقول از شیعه و سنی بپردازد. مباحث عمده ی این پایان نامه به این شرح است: اساس اختلاف بین شیعه و سنّی، شهادت به ایمان و یقین، فرمان برداری از خدا انگیزه ی مقاومت و مسالمت اهل بیت(ع)، حرم امام حسین(ع) عامال هدایت و تذکار جهانیان، قهرمان تاریخ همواره با ضعفا و ناامیدان، شمّه ای از کتاب رابطه ی تصوّف و تشیع، کربلا و فلسطین و جنوب لبنان، یاران امام حسین(ع)، پرتوی از نور امام حسین(ع)، سرهای مطهّر شهدا، نبوت و امامت، قاتلین امام حسین(ع)، شهید فرزند شهید،....

در این پایان نامه کتاب الاعجاز العلمی فی القرآن تألیف سیدالجمیلی ترجمه و مورد بررسی قرار گرفته است. در ابتدا درباره مؤلف و شیوه کار مترجم مطالبی بیان شده است. سپس آن مطالب پس از ترجمه توضیح داده شده است.

تحقیق حاضر مشتمل بر چهار فصل با این عنوان هاست: فصل اول، احوال شخصیه: ولادت، پدر، استادان، ویژگی های اخلاقی؛ فصل دوم، آثار علمی: کلام، رجال، فقه، اصول؛ فصل سوم، خدمات اجتماعی: تأثیر در حوزه های علمیه و علی الخصوص حوزه ی علمیه ی نجف اشرف، خدمات و آثار باقیه ی جاودانی؛ فصل چهارم، معرفی اجمالی کتاب «البیان» فی تفسیر القرآن: مسئله ی فضل قرآن، اعجاز قرآن، اوهام در زمینه ی اعجاز قرآن، سایر معجزات، قاریان مختلف، نزول قرآن بر هفت حرف، صیانت قرآن از تحریف، جمع قرآن، ظواهر قرآن، نسخ در قرآن، اصول تفسیر، تأثیر البیان بر سایر کتب علوم قرآنی پس از خود، روش های تفسیری، روش تفسیر آیت الله خوئی در تفسیر سوره ی حمد، تفسیر سوره ی حمد، محل نزول آن، فضیلت آن، تعداد آیاتش، درباره ی آیه ی «بسم الله»، اعراب «بسم الله»، دلایل جزء قرآن بودن «بسم الله»، نحوه ی قرائت آیه، تحلیل آیه ی «ایاک نعبد و ایاک نستعین»، اعراب آیه، تحلیل آیه ی «اهدنا الصراط المستقیم» تا آخر، نحوه ی قرائت، مفردات آیه

پژوهش حاضر به ترجمه و تحقیق کتابی در اعجاز عددی و بلاغی پرداخته و موضوعات آن به این قرار است: اعجاز قرآنی، پیشینیان و حروف مقطعه، آنچه خداوند بر من گشود، فرائض و نوافل، آیه های شماره 12، جانشینان رسول خدا(ص) 12 عددند، اوصیا 12 عددند، شاهدان 12 تا هستند، واژه شیعه، واژه ملک، واژه برّ، واژه قبله، مرد و زن، برّ و بحر، ارسال پیامبران، کسل و نشاط، أنف و شهیق، امتحان و تمحیص، حطب و دخان، نبع، اصابع، منهار، خیط، شیخ و طفل، نسل و عقم، عنید و تسقر، کاظمین غیظ، لین و عنن، خمر و سکر، صحف و دراسة....

وجود آیات مجمل در قرآن کریم، تفسیر، توضیح و تبیین آیات را(به خصوص در آیات الاحکام که در آنها حکمی متوجه انسان است) ضروری ساخته است. با توجه به آنکه قرآن خود را مبیین، بیان، و نور معرفی نموده، عده ای قرآن را در دلالت معنایی خود مستقل دانسته و می گویند قرآن نیازی به مفسری غیر از خود ندارد و ذاتاً روشن است و آنچه نیاز به تفسیر و تبیین را دامن می زند، اموری عرضی هستند که در اثر گذشت زمان به وجود آمده است. ولی سبب های اجمال در قرآن هم عرضی هستند و هم ذاتی. سبب های عارضی اجمال، شامل اموری مانند نداستن شأن نزولها و آداب و رسوم عرب جاهلی در زمان نزول، تداخل زبان ها و تطور در معانی الفاظ، غرابت لفظ، عدم استعمال در عصر حاضر و ضعف ادبی مخاطبان می شود و سبب های ذاتی اجمال مواردی مانند وجود الفاظ مشترک، تردد مرجع ضمیر، حذف، و کلی بودن احکام است. قرآن در دلالت خود غالباً واضح است، و این منافاتی با نیاز قرآن به تبیین و تفسیر و تفضیل ندارد. استفاده از احادیث می تواند در توضیح برخی از آیات و تشریح اموری که در قرآن به اختصار بیان شده، سودمند باشد. تبیین آیات مجمل یا در قرآن(به صورت متصل و یا منفصل) آمده است و یا در سنت رسول اکرم(ص) و ائمه طاهرین(ع).منابع دیگری هم برای تفسیر و تبیین قرآن ذکر کرده اند که هر کدام به نوبة خود نقش مهمی در ایضاح و تبیین مجملات دارند؛ ولی هیچ یک از آنها اولاً حجیتشان قطعی نیست، بر خلاف سنت نبوی(ص) و امامان(ع) که توسط قرآن تأیید شده اند؛ ثانیاً هیچ کدام توان تبیین همة آیات قرآن را ندارند. تنها منبع مطمین که بتواند تمامی قرآن را به شیوة صحیح تفسیر کند، قرآن ناطق یعنی پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) هستند؛ لذا پیامبر گرامی اسلام(ص) در اواخر عمر پربرکت خود، تمسک به هر دو ثقل را به امت اسلام سفارش نمودند.

آنچه در این تحقیق به رشته تحریر در آمده است، ترجمانی از کتاب الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم اثر محدث قمی، به همراه پژوهش و توضیحاتی است که گاه مطالب کتاب ایجاب کرده است، در این کتاب که خود برگرفته از آثاری چند در باب مفردات قرآن و تأویل آیات آن است به نحو ایجاز مطالب بسیار زیاد و کاملاً مفید گرد آمده است و من در این رساله کوشیده ام که به مقصود نگارنده پی ببرم و آن را به ترتیب و شیوه ای که مؤلف نگاشته است، به فارسی بر گردانم. علاوه برآن در پیشگفتار و مقدمه نکاتی را در باب شرح حال و آثار مولف، کتب مفردات و جز این دو تقدیم داشته ام. کوشش من در این رساله به صحت ترجمه و همانندی آن در اختصار معطوف بوده و تا حد امکان از کاستن یا افزودن مطلبی بر آنچه مؤلف آورده است، خو داری کرده ایم و آنچه در توضیح و یا تکمیل مطلب نیاز بوده است، در پای ورق و جدا از سخن مؤلف متذکر گردیده ام. برخی از این توضیحات برگرفته از منابع است که به مأخذ آن اشاره کرده ام و برخی دیگر به معلومات دانشجویی ام باز می گردد.