جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تأثیر پاسکال در علم تجربی بر کسی پوشیده نیست. او متفکری است که نزاع درباره ی اندیشه او بسیار مطرح است. عده ای وی را فیلسوفی طراز اول می شمرند و عده ای دیگر او را تنها مدافع نویسی می دانند که تنها دغدغه ی وی دفاع از مسیحیت است. شرطیه مهمترین بخش تفکری پاسکال است که مورد توجه اهل اندیشه قرار گرفته است و دیگر آراء و نوآوری های مغفول مانده است. چنین دیدی به معرفت شناسی پاسکال سبب شده است نه تنها نگاه ناقصی به آن داشته باشیم بلکه سبب می شود نگاه اشتباهی به کل نظام معرفت شناسی داشته باشیم. به کارگیری شیوه های جدید در منابع شناخت، به ویژه در تعریف کارکرد عقل و وارد کردن منبع شناختی دل و توجه همزمان به توجیه باورهای غیر دینی و دینی اساس تفکر فلسفی پاسکال را تشکیل می دهد. در این پژوهش، سعی بر آن است که ضمن تبیین مفاهیم ایمان و ایمانگروی و انواع هریک از آنها، به شکل تحلیلی تفاوت باور گزاره ای، باور از مقوله ی رابطه، ایمان از گزاره ای و ایمان از مقوله ی رابطه روشن گردد. در نوشتار حاضر، ارائه تحلیلی از معرفت شناسی پاسکال که شامل نقد جزمگرایی، توجیه معرفت ریاضی، توجیه معرفت حسی و مهمتر از همه توجیه باورهای دینی با توجه به تقریرهای مختلف برهان شرط بندی مورد نظر است. در پایان با توجه به نظام معرفت شناسی پاسکال، نتیجه گیری درباره ی ایمانگرا بودن یا معرفت دل به عنوان معرفت شناسی اصلاح شده هدف این پژوهش است.

از دیر زمان مساله تعارض ظاهری میان علم پیشین الهی و اختیار انسان ذهن متکلمان و فیلسوفان دین را به خود مشغول داشته است. از آنجا که علم مطلق الهی مستلزم خطاناپذیری آن است، از این رو اگر خداوند در زمان T1 بداند که فاعل S عمل A را در زمان T3 انجام می دهد، آنگاه S در زمان T3 فعلی جز A را نمی تواند انجام دهد و این در تعارض با اختیار انسان است. خردورزان در حوزه فلسفه دین در تبیین مسائل مذکور به نتایج متفاوتی می رسند. عده ای تعلق علم پیشین الهی را به افعال اختیاری انسان انکار می کنند، عده ای دیگر با قبول تعلق علم پیشین الهی به افعال آینده انسان، اختیار را انکار می کنند. اما اینکه تا چه حد می توانند از عهده حل این مساله برآیند، خود قابل تامل است. در این پایان نامه با توجه به هدف آن که بررسی و مقایسه ی آراء استاد مطهری و خانم لیندا زاگزبسکی در باب علم پیشین الهی و اختیار است، ابتدا پاسخ های سه گانه کلاسیک به این مساله (بوثیوس گرایی، آکام گرایی و مولیناگرایی) در دیدگاه زاگزبسکی نقد و بررسی شده، سپس ضمن پذیرش برخی از عناصر این سه دیدگاه و تلفیق آن ها سه راه حل بدیع از زاگزبسکی ارائه شده است. آنگاه به بررسی دیدگاه استاد مطهری در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر پرداخته شده است. در نهایت هم وجوه شباهت و اختلاف راه حل های سه گانه زاگزبسکی با آراء استاد مطهری نشان داده شده است. نتیجه گیری نهایی این است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الهی با اختیار انسان را می پذیرند اما "آکام گرایی تومیستی" و دو راه حل دیگر زاگزبسکی علی رغم نکات مثبت و قابل پذیرشی که دارند در نشان دادن این سازگاری ناتوان اند ولی با دیدگاه استاد مطهری می توان علاوه بر برطرف کردن نقایص دیدگاه زاگزبسکی، راه حل مناسبی نیز ارائه کرد.

چکیده نینیان اسمارت از جمله متفکرانی است که با رویکردی پدیدارشناختی به مطالعه دین پرداخت و نقش مهمی در گسترش مطالعات دینی ایفا نمود. او پدیدارشناسی دین خود را به پدیدارشناسی جهان¬بینی¬ها گسترش داد و درصدد توصیف و تحلیل ادیان سنتی و جهان¬بینی¬های غیردینی بو. در این رساله برآنیم تا ضمن بیان طرحی کلی از نظریه دین او، مهم¬ترین عنصر این نظریه، یعنی ابعاد دین را، با تکیه بر کتاب ابعاد امرمقدس اوتوصیف کنیم.اسمارت الگویی هفت¬بعدی ترسیم می¬کند که شامل بعد آموزه¬ای، عبادی، اسطوره¬ای، تجربی، اخلاقی، اجتماعی و مادی است. اینالگوی هفت¬بعدی ما را یاری خواهد کرد تا اولاً درک بهتری از نظریه اسمارت به دست آورده و ثانیاً به مفهومی واقع¬بینانه¬تر از دین، نقش و مناسبات خاص آن در جهان امروز نزدیک شویم. در ادامه نیز برای درک هرچه بهتر دین¬شناسی اسمارت، به بررسی ارتباط دو بعد تجربی و عقیدتی، که در مطالعات دینی همواره محور توجه بوده-اند،خواهیم پرداخت. در این زمینه،رابطه وجودی این دو بعد را در پرتو نزاع دو جریان مهم در تحلیل فلسفی تجربه دینی، یعنی ذات¬گرایی و ساخت¬گرایی، و رابطه تجربه و تفسیر دنبالخواهیم کرد. اسمارت به عنوان یک ساخت¬گرا، باورها، یعنی بعد عقیدتی را، مقدم می¬داند، اما ساخت¬گرایی او تفسیری حداقلی از ساخت¬گرایی است و بدین لحاظ با ساخت¬گرایی امثال کتس و هیک متفاوت است.با وجود این¬که اسمارت تبیین در خور اهمیتی از دین ارائه می¬کند، اما بدین لحاظ که تعریفی مشخص از دین ارائه نمی¬کند و از سوی دیگر عناصری چون تجربه آگاهی محض را نیز تصدیق می¬کند، در معرض نقد قرار می گیرد.

چکیده یکی از دغدغه های همیشگی بشر چرایی وجود شرور در عالم و تحمّل آن ها از سوی مخلوقات هستی بوده است.اهمیت این موضوع تا به آن حد است که حتی ذهن فلاسفه ی معاصر را به خود مشغول کرده و اهتمام آنان را در حل این مسئله موجب گشته است. «بروس رایشنباخ» به عنوان یک فیلسوف غربی و «شهید مطهری» به عنوان فیلسوفی اسلامی به اهمیت این موضوع پی برده و به آن پرداخته اند. آن ها از بحث تفکیک ناپذیری شرور از خیرات در عالم برای پاسخ به پرسش های مربوط به شرّ بهره می گیرند. شهید مطهری این بحث را به عنوان اصلی از اصول حلّ مسئله ی شرّ، چه شرّ اخلاقی و چه شرّ طبیعی، معرفی می کند و این جدایی ناپذیری را ذاتیّ عالم طبیعت اثبات می کند و تمام پرسش های مربوط به این مسئله اعم از علّت وجود مصائب، تبعیض ها و کمبود ها را با همین اصل پاسخ می دهد. رایشنباخ نیز با استفاده از این موضوع نشان می دهد از آنجا که بشر موجودی مختار است، انجام فعل سوء از سوی او امری طبیعی است که اگر امکان انجام شرّ از انسان گرفته شود، دیگر مختار بودن او معنا نخواهد داشت. علاوه بر این، چون هستی دارای قوانینی است که انفکاک از این قوانین به معنای نظام مند نبودن آن است و اقتضای این عالم وقوع گه گاه شرور طبیعی است، تصوّر جهان مادی بدون وجود این شرور محال است. لذا در دیدگاه دو فیلسوف جهان کنونی بهترین جهان ممکن است، چراکه تحقق فاعل اخلاقی و نظامی قانون مند در آن دیده می شود.

پرسش از معنای زندگی یکی از مسائلِ جدید در فلسفه است که طرحِ آن غالبا با مسئله ی مرگ پیوند خورده است. تلقی های مختلفی راجع به مسئله ی مرگ وجود دارد اما آنچه در این رساله مورد توجه است، دغدغه ای زیست شناسانه و صرفا فیزیکی درباره ی یک مسئله ی پژوهشی نبوده بلکه حالتی وجود شناسانه و روانشناسانه در فرد است که از درگیری و چالشِ حقیقیِ او با این مسئله ایجاد شده و با اصطلاحِ مرگ اندیشی یا مرگ آگاهی بیان می شود. در این رساله سعی شده است پس از مروری تاریخی بر سایر دیدگاه ها، نظر اروین یالوم به عنوانِ کسی که در هر دو زمینه ی روانشناسیِ وجودی و فلسفه ی وجودی تحقیق کرده است مورد بررسی قرار گرفته و در نهایتِ امکانِ معناداریِ زندگی، با وجود مرگ اندیشی با توجه به راه حل های یالوم ارائه شده است. از آنجا که یکی از مهمترین عللِ مرگ اندیشی و پوچی، مطالعه ی فلسفه است که عموما بر معنای زندگی اثر می گذارد بنابراین راه حل های ارائه شده امکانِ معناداریِ زندگی را در کنارِ مطالعه ی فلسفه ارائه می کنند. یالوم یک روان درمانگر بوده و بخشی از پروژه ی او به اقداماتِ عملی در مواجه با مسئله ی مرگ و معنا اختصاص دارد، بنابراین میتوان گفت که این رساله سعی دارد از طریقِ ارتباطی که بین فلسفه و روان شناسی برقرار می کند سلامت زیستن را در کنارِ فلسفی زیستن تبیین نماید.

از دیر زمان مساله علم پیشین الهی و اختیار انسان، ذهن متکلمان و فیلسوفان دین را به خود مشغول داشته است. ازآنجا که علم خداوند مطلق است، به همه امور از جمله افعال اختیاری انسان تعلق می‌پذیرد. به این ترتیب اگر خداوند در زمان T1 بداند که فاعل P فعل A را در زمان T3 انجام خواهد داد، آنگاه P در زمان T3 قادر نیست از انجام فعل A ممانعت ورزد و این امربا اختیار انسان در تعارض است. از این رو گروهی با ارایه استدلال تقدیرگرایی الهیاتی درصدد هستند تا ناسازگاری میان علم پیشین الهی و اختیار انسان را اثبات کنند. از طرف دیگر افرادی همواره سعی در حل این مساله داشته و بر آن بودند تا به‌گونه‌ای سازگاری میان علم پیشین الهی و اختیار انسان را نشان دهند. در این پایان نامه با توجه به هدف آن که بررسی و مقایسه آرای ویلیام کریگ و علامه طباطبایی در باب علم پیشین و اختیار است، پس از تقریر استدلال تقدیرگرایی، رد این استدلال از دیدگاه کریگ و راه‌حل پیشنهادی وی که نظریه علم میانه است شرح و بررسی گردیده است. آنگاه به بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر پرداخته شده و در نهایت وجوه مشترک و متفاوت دیدگاه کریگ با علامه طباطبایی نشان داده شده است. نتیجه گیری نهایی این است که با وجود تفاوت دیدگاه این دو متفکر در ارتباط با علم الهی و مراتب آن و نیز چگونگی تعلق علم الهی به افعال اختیاری، هردو سازگاری علم پیشین الهی با اختیار انسان را می‌پذیرند و معتقدند معرفت خداوند به افعال اختیاری انسان به وسیله معرفت وی به فعل با تمام شرایط و خصوصیات آن است. به این ترتیب خداوند می‌داند که فاعل در هر موقعیتی چه فعلی را به‌صورت مختارانه انجام خواهد داد.

چگونگی تأثیر اراده بر باورهای آدمی و نتایج حاصل از آن یکی از موضوعات مهم در حوزه ی معرفت شناسی باورهای دینی است که مورد بررسی اندیشمندان بسیاری قرار گرفته است. اثبات ارادی بودن باور،خواه مستقیم و خواه غیرمستقیم، به این می انجامد که انسان ها را برای باورهایشان سزاوار ارزیابی اخلاقی و ارزش گذاری وظیفه گرایانه بدانیم و از مفاهیمی همچون سرزنش، تشویق، وظیفه، التزام و توبیخ در مورد آن ها استفاده کنیم. از سوی دیگر،اثبات غیرارادی بودن باور، منجر به نفی هرگونه ارزش گذاری اخلاقی در مورد افراد خواهد شد. مبانی دو نظریه ی اخلاق باور و ایمان گرایی، بر ارادی بودن باورهای آدمی قرار گرفته است. اخلاق باور، نظریه ای است که برای نخستین باور دبلیو. کی. کلیفورد آن را مطرح کرد و ویلیام جیمز به اصلاح و بازنویسی آن پرداخت. بر اساس دیدگاه کلیفورد همیشه، همه جا و برای همه کس اشتباه است که باوری را بدون شواهد کافی اختیار کند. ایمان گرایی، دیدگاهی است که در آن باورهای دینی به طور ارادی و فارغ از وجود هر گونه شواهد و قرائن عقلانی مورد پذیرش قرار می گیرد. بر اساس نظریه ی ایمان گرایی شأن گزاره های دینی فراتر از آن است که بتوان آن را مورد ارزیابی های عقلانی قرار داد. از آن جا که ارادی بودن باور، پیش فرض هر دو نظریه ی اخلاق باور و ایمان گرایی است، رد اراده گرایی در ساحت باور، به رد هر دو نظریه ی مذکور منجر خواهد شد. این نوشتار، با نفی هرگونه اراده گرایی در ساحت باور، به نقد دو نظریه ی اخلاق باور و ایمان گرایی می پردازد.

چگونگی دخالت خداوند در جهانِ طبیعت از مسایل دیرین و مهم در حوزۀ کلام و فلسفۀ دین به شمار می‌رود که تلاش برای حلِّ آن به عرضۀ نظرات گوناگون و بعضاً متضادی منتهی شده که در بازۀ وسیعی از جبر گرفته تا تفویض گسترده شده‌اند. این نوشتار با به کارگیری معیاری جدید به منظور تفکیک افعال گوناگون الهی در جهان خلقت، به معرفی و ارزیابی رویکرد علّامه طباطبایی - به عنوان فیلسوفی تعیّن‌گرا -در قبال این موضوع پرداخته و کوشیده است تا با بازنگری در اصل سنخیّت علّی،‌ زمینۀ عرضۀ راه‌کارهایی را در هر دو قالب تعیّن‌گرایانه و ناتعیّن‌گرایانه، به منظور برون‌رفت از تنگناهای فکری حاکم فراهم نماید. مقاله نشان می‌دهد که در چارچوب دیدگاه تعیّن‌گرایانه، بایستی از طریق توسعۀ مفهوم سنخیّت علّی،‌ تأثیر امر مجرّد در جهان مادّی را به نحو مباشر صحیح دانست و در چارچوبِ دیدگاه ناتعین‌گرایانه نیز با تکیه بر اصلِ ضرورتِ علی و برداشتی خاص از اصل سنخیت می‌توان از دخالت علل غیر مادی به منظور تحقق بخشیدن به یکی از احتمالات ممکن دفاع کرد.

بحث درباره وجود یا عدم واسطه میان ذهن و عین در فرایند ادراک حسی از مباحث مهم فلسفی در گذشته و حال بوده است. بیشتر فیلسوفان گذشته بر این باور بودند که در ادارک حسی، معلوم بالذات یا متعلق مستقیم آگاهی، صورتی ذهنی از واقعیت و نه خود آن است. مثلا آن گاه که پرنده ای را می نگریم، آنچه مستقیما از آن آگاهیم صورت ذهنی پرنده است که درذهن یا در پیشگاه ذهن ما حاضر است و نه وجود خارجی یا خود مادی او. امروزه، برعکس، بیشتر معرفت شناسان وجود چنین وسایطی را انکار می کنند و بر این باورند که آگاهی ما از جهان مادی آگاهی ای حضوری و بی واسطه است. برهان کیفیت ثانویه از دلایل مهم اثبات واسطه میان ذهن و عین در ادراک حسی است. در این مقاله، این برهان را مورد بررسی و نقد قرار می دهیم و نشان می دهیم که این برهان در اثبات مدعا ناتوان است.

یکی از مهمترین مباحث فلسفه دین، براهین اثبات وجود خداوند است. از سوی دیگر، مسأله ذهن و بدن همواره یکی از چالش برانگیزترین موضوعات فلسفه ذهن بوده است. نتیجه تلفیق دو حوزه یاد شده، برهانی است که اخیراً توسط فیلسوفان تحلیلی مورد توجه قرار گرفته است. این برهان که با نام «برهان آگاهی» شهرت دارد، با تأکید بر نارسایی تبیین های غیرخداباورانه در رابطه با مسأله ذهن و بدن، به دنبال اثبات انحصار تبیین مذکور در پرتو دیدگاه خداباوری است. جی پی مورلند یکی از سرشناس ترین مدافعان این برهان است. وی بر این باور است که دیدگاه های غیرخداباورانه به مسأله ذهن و بدن، نمی توانند تبیینی مکفی از همبستگی ضروری حالات ذهنی و مغزی ارائه دهند. از این رو، خداباوری تنها دیدگاهی است که می تواند بواسطه آگاهی نامحدود خداوند و خواست وی، آگاهی محدود انسان و همبستگی قاعده مند آن با بدن را تبیین کند. در این نوشتار سعی می شود نقات ضعف و قوت برهان آگاهی مورد بررسی قرار گیرد و در انتها، برهانی بدیل ارائه شود. به این منظور، در ابتدا مروری بر کلیات موضوع مورد پژوهش خواهد شد و پس از آن، تقریری از برهان آگاهی ارائه می شود. سپس به منظور اثبات یکی از مقدمات این برهان، دیدگاه های مطرح غیرخداباورانه درباره مسأله ذهن و بدن ارزیابی خواهد شد. در انتها نیز نسخه بدیلی از این برهان صورت بندی شده است که در صورت صحت مقدمات، نه تنها مشکلات برهان آگاهی را ندارد، بلکه همچنین نتیجه ای جامع تر از آن ارائه خواهد داد.