جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش بر مبنای تفسیر و دفاع از دیدگاه دیوید لاند، به‌ بررسی دوئالیزم قوی یا دوئالیزم جزییات در جهت اثبات حیات پس از مرگ می‌پردازیم. مهم‌ترین مانع در این مسیر مسئلۀ علیت و تبیین نحوۀ تعامل دو جوهر جزیی به‌کلی متفاوت است، لذا با دلایل فلسفی و پدیدارشناسانه نشان می‌دهیم که مبنای این تعامل، تقدم امر ذهنی و ویژگی‌های ذاتیِ علّیِ تقلیل‌ناپذیر دو جوهر است که از طریق بدنمندی، دسترسی علّی به هم دارند. «خود» که جوهری غیرفیزیکی است، هیچ وابستگی و ابتنای وجودی به جوهر فیزیکی بدن ندارد، لذا با قطع رابطۀ علّی بعد از مرگ همچنان می‌تواند وجود داشته باشد. تمرکز پژوهش صرفاً بر نشان‌دادن معقولیت و معناداری و بررسی وقوع دوئالیزم یادشده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که چه علیت را به نظم طبیعت تقلیل دهیم چه آن را تبادل علّیِ نیروها و قابلیت‌های تقلیل‌ناپذیر دو جوهر بدانیم، تردیدی در معقولیت و معناداری آن نیست. لذا نظر به تجرد «خود» و ویژگی‌های علّی‌ ـ‌ عاملی آن، بهترین تبیین بر شهود گریزناپذیر و مستقیم ما از اعمال ارادیمان آن است که بگوییم آنچه در این شهود به‌نظر رسیده واقعیت دارد و علیت دوئالیستی در عمل رخ می‌دهد. اگر دلایل ما پذیرفتنی باشند، می‌توانند در جهت اثبات حیات پس از مرگ به‌کار گرفته شوند.

دفاع از دیدگاه دکارتیِ علیت ذهنی - بدنی، با توجه به یافته‌های امروزۀ عصب‌شناسان از مغز انسان و همچنین انتقادهایِ جدیِ فلسفی‌ به آن، به نظر دشوار می‌رسد. باوجود‌ این، جاناتان لو می­کوشد، با بازبینی در برخی از مفروضات دکارت و نیز ارائۀ طرحی نوین از علیت ذهنی - بدنی، دیدگاه متفاوتی را در قالب دوگانه‌انگاری جوهری ارائه کند. در این مقاله برآنیم تا برتری دیدگاه وی را نسبت به تقریر دکارتی نشان دهیم. به این منظور، در ابتدا اهم مشکلات پیش‌روی دوگانه‌انگاری جوهری، اعم از مسئلۀ ارتباط علّی، مسئلۀ جفت‌شدن و مسئلۀ بستار علّی، را توضیح خواهیم داد. سپس نشان می­دهیم که جاناتان لو، با تجدیدنظر در برخی از مفروضات دکارتی، مسئلۀ ارتباط علّی و مسئلۀ جفت‌شدن را حل می‌کند. همچنین توضیح خواهیم داد که لو، با توجه به جایگاه و نقشی که برای ذهن در جهان مادی قائل است، می‌تواند علاوه‌ بر تبیین حرکات ارادی انسان، طرح خود را با اصل بستار علّی نیز سازگار کند، اگرچه به نظر می‌رسد طرح او در این زمینه همچنان نیازمند شفافیت بیشتری است.

در این مقاله در ابتدا با بیان تاریخی شکل‌گیری نگاه علمی جدید، مسأله‌ی تعارض نگاه علمی با فاعلیت الهی طرح می‌شود و در ادامه، انواع رویکرد‌ها به مسأله‌ی فاعلیت الهی و نگاه علمی جدید معرفی می‌شود. پس از آن با تبیین چیستی بستار فیزیکی (Physical Closure) که یکی از ارکان متافیزیکی مهم علم جدید است، نشان داده خواهد شد که این مفهوم مهم‌ترین مانع متافیزیکی در زمینه‌ی ارتباط مؤثر خداوند و جهان است و با پذیرش آن نمی‌توان از ارتباط فعالانه‌ی خداوند و جهان سخن گفت. پس از این تبیین، به‌طور خاص راهکار پلنتینگا در رفع تعارض نگاه علمی و فاعلیت الهی بررسی می‌شود و سپس رویکرد نوین دانشمندان خداباوری بررسی و ارزیابی می‌شود که قصد دارند فاعلیت الهی را ذیل قوانین نامتعین طبیعی بگنجانند. با بررسی این رویکردها نشان داده می‌شود که هیچ‌یک در مواجهه و نقد مناسب بستار فیزیکی موفق نیستند و در پایان، اراده‌ی آزاد و آگاه انسانی، رکنی محکم برای نقض بستار فیزیکی معرفی می‌شود.

بعضي از فيلسوفان دين نظير شلنبرگ بر اين باور است كه خداوند، با فرض وجود، دست‌كم براي گروهي از مردم و در پاره¬اي از اوقات ناآشكار و در خفاست. حب مطلق الاهي مستلزم آن است كه خداوند شواهدي بر وجود خود در اختيار انسان‌ها قرار دهد. از ديدگاه اني گروه برخي اوصاف الاهي نظير علم، قدرت، خير مطلق، و بويژه حب مطلق الاهي در تعارض با فقدان نشانه‌هاي كافي بر وجود خداوند است. از نظر شلنبرگ، چون خداوند شواهدي بر وجود خود در اختيار انسانها قرار نداده، ناباوري آنان به او سرزنش‌ناپذير است. لذا به باور او خفاي الاهي خداناباوري را توجيه مي‌كند. اين ديدگاه مبناي شكل‌گيري مسأله¬اي با عنوان «مسأله¬ي خفا» در ميان جمعي از فيلسوفان دين در دو دهه اخير است. استدلال خفاي الاهي، به عنوان استدلالي شكاكانه يا الحادي براي اولين‌بار در سال 1993م توسط جان ال. شلنبرگ، فيلسوف معاصر كانادايي در كتاب «خفاي الاهي و عقل آدمي» مطرح شد و در آثار بعدي تقرير‌هاي جديد از آن ارايه گرديد. از آن زمان تا كنون عده‌اي از فيلسوفان و متألهان از جمله پل موزر به نقد و بررسي آن پرداخته اند. حال پرسش اصلي پژوهش اين است: آيا خفاي الاهي خداناباوري را توجيه مي‌كند؟ فرضيه پژوهش اين است كه خفاي الاهي خداناباوري را توجيه نمي‌كند. در باب پيشينه پژوهش بايد گفت تا جايي كه نگارنده مي‌داند اين رساله اولين اثر به زبان فارسي است كه به معرفي و بررسي اين مسأله مي‌پردازد. گردآوري داده‌ها در اين پژوهش به شيوه كتابخانه‌اي صورت گرفته و روش پژوهش در آن به صورت توصيفي- تحليلي است. اين پژوهش پس از معرفي دقيق استدلال خفاي الاهي، ايضاح مباني و پيش‌فرض‌هاي آن، تقريرهاي مختلف آن را مطرح مي‌كند. از مسايل بحث‌برانگيز در اين باب، نسبت استدلال خفا و استدلال شر است كه برخي اين دو را مسأله‌اي‌ واحد انگاشته و اوّلي را به دوّمي فروكاسته اند. اما با توجه به شواهد موجود به نظر مي‌رسد كه حق با شلنبرگ است كه از اهميت و استقلال مسأله خفا جانبداري مي‌كند و اين دو را يكي نمي‌داند. در بازخواني ديدگاه صدرا درباره خفاي الاهي، به نظر مي‌رسد روح فلسفه صدرا، بويژه بُعد عرفاني فلسفة او، با خفاي الاهي موردنظر شلنبرگ كه به خداناباوري مي‌انجامد، ناسازگار است. بر پايه رويكرد جديد موزر در معرفت‌شناسي دين، هيچ گونه خفايي وجود ندارد و به تعبير او شواهد كافي هدفدار بر وجود خدا در دسترس است. بنابراين، خفاي الاهي خداناباوري را توجيه نمي‌كند.

یکی از مهم‌ترین استدلالاتی که به نفع محدودیت شناختی بشر از سوی خداباوران‌شکاک (خداباورانی که قائل به محدویت شناختی بشر در شناخت اهداف و دلایل خداوند هستند) ارائه شده، «تمثیل والدین» استفان ویکستراست. ویکسترا با ارائۀ این استدلال، نشان می‌دهد همان‌طور که کودک نمی‌تواند دلایل والدینش را برای رواداری رنج بداند، آدمی نیز نمی‌تواند از دلایل خداوند برای رواداری رنج آگاه باشد. به همین‌خاطر از نظر او نمی‌توان از نیافتن دلایل خداوند به نبودِ آنها استنتاج کرد. ازاین‌رو استدلال قرینه‌ای شر ناتمام می‌ماند. این استدلال از سوی فیلسوفانی چون بروس راسل و ویلیام رو و ترنت دوئرتی به چالش کشیده شده است. آنها در مقابل این استدلال، «تمثیل والدین مهربان» را عرضه می‌کنند که عکسِ استدلال ویکسترا، مطرح می‌کند والدین عاشق و مهربان در زمان سختی و رنج، کودکشان را تنها نمی‌گذارند یا به طریقی سعی می­کنند تا دلیلِ سختی و رنج را برای کودک روشن کنند. لذا از نظر آنها اگر خداباوری صادق باشد، انتظار می‌رود که این جهان، جهانی شفاف باشد و بتوان به دلایل خداوند پی ‌برد. در این مقاله می‌کوشیم نشان دهیم اساساً «تمثیل والدین» با محدودیت‌هایی مواجه است که نه می‌توان به سودِ خداباوری شکاکانه از آن بهره جست و نه علیه آن. از سوی دیگر ادعای شفافیت منتقدان را نیز نقد خواهیم کرد. در نهایت با پرداختن به استدلالات آلستون نشان خواهیم داد که ادعای محدودیت شناختی از سوی خداباوران شکاک بدون پشتوانه نیست. ملاحظه خواهیم کرد که استدلالات او معتبر است. از این رو، می­توان، ادعای محدودیت شناختی از سوی خداباوران شکاک را موجه دانست.

تلقّی مشهور از علل ناقصه همان علل چهارگانه ارسطویی است. اما برخی متفکّران افزون بر علل چهارگانه، علل دیگری چون «معد»، «شرط» و «عدم مانع» را از زمره علل ناقصه بر شمرده ­اند. برخی بر علّیّت «معد»، «شرط» و «عدم مانع» به عنوان علّت ناقصه، دلایلی را ذکر می­کنند. مقاله می­ کوشد نشان دهد از آنجا که «معد» قابل انفکاک از معلول است نمی­ توان آن را به عنوان علّت در نظر گرفت؛ چرا که علّت و معلول بدون یکدیگر قابل فرض نیستند. از سوی دیگر قائلان به حصر عقلی علل اربعه، «شرط» و «عدم مانع» را بازگشت به علّت فاعلی یا علّت مادی می­ دهند؛ چرا که یا متمم فاعل­ اند و یا قابل، و نمی ­توان آنها را به عنوان علل مستقل در کنار علل اربعه در نظر داشت. اما از آنجا که اساساً استقلال علّی در علل ناقصه امکان پذیر نیست؛ نمی­ توان این مبنا را پذیرفت. در ثانی علّت غائی به عنوان یکی از علل اربعه، نقشی جزء متمّمیت فاعل ندارد و بر این اساس نمی­ توان آن را به عنوان قسمی از علل ناقصه دانست. اشکال دیگر بر علّیّت «عدم مانع» آن است که امر عدمی نمی ­تواند بر امر وجودی تاثیر گذار باشد؛ اما از آنجا که «عدم مانع» بازگشت به امر وجودی دارد، می­ توان آن را در کنار «شرط» به عنوان یکی از اقسام علل ناقصه برشمرد.

ملاصدرا در آثار خویش اصالت وجود، و، به تَبَع، اعتباریت ماهیت، را در دو معنا به کار می برد: 1. مفهوم وجود در عالم خارج از ذهن دارای مصداق است، اما ماهیت مصداق خارجی و بیرونی ندارد. 2. هر دو دارای مصداق خارجی اند با این تفاوت که وجود تحقق بالذات، و ماهیت به عرض و به واسطة وجود تحقق خارجی دارد. بنابر معنای اول، عالم خارج صرفاً عالم وجود است و بر اساس معنای دوم، عالم خارج عالم وجود و ماهیت، هر دو، است. نظریه های مبتنی بر اصالت وجود برخی مبتنی بر معنای اول از اصالت وجود و بعضی مبتنی بر معنای دوم است. از آنجا که این دو معنا با یکدیگر ناسازگارند (زیرا یکی تحقق خارجی ماهیت را نفی و دیگری اثبات می کند)، نظام صدرایی دستخوش نوعی ناسازگاری درونی است. برای رفع این ناسازگاری لازم است یکی از دو معنا و نظریه های مبتنی بر آن از نظام صدرایی حذف گردد. مقالة حاضر می کوشد این ناسازگاری را در سخنان، ادله و لوازم معرفتی نظام اصالت وجود صدرایی نشان دهد.

تحلیل وجود شناختی جزئی‌های انضمامی به ارتباط میان یک شیء انضمامی با صفات آن می­پردازد. دو نظریة هسته‌ای پیتر سیمونز و نظریه مقولاتی جوهر ارسطویی ازجمله نظریه‌هایی هستند که می‌توانند تبیین نسبتاً قابل‌قبولی برای سه مسئله «این‌همانی تمیز ناپذیرها»، «ضرورت‌گروی تندروانه» و «تغییر» ارائه دهند. برغم برتری‌های این دو نظریه نسبت به سایر نظریه‌های موجود، هر یک با اشکالاتی روبرو هستند. به نظر می‌رسد که نظریه ارسطویی در نشان دادن غیرقابل تحویل بودن انواع چندان موفق نیست یا دست‌کم توضیحی دراین‌باره ارائه نمی‌دهد. نظریه سیمونز نیز به نوعی به نظریه ارسطویی بازگشت می­کند. ضمن نشان دادن چالش های پیش روی هر نظریه، پیشنهاد نهایی مقاله آن است که می‌توان با الهام از نظریه سیمونز و معرفی نمودن رابطه‌ای بین کلی‌های چیستی، اصلاحی در نظریة ارسطویی پدید آورد تا بتواند از چالش تحویل‌ناپذیر بودن انواع عبور کند.

فرشته شناسی تحت عنوان «نظریه امشاسپندان» نخست در اوستای کهن یاد شده است که در طی قرون و به مرور اعصار و دهور و در اماکن مختلف به صور متعدد جلوه گر گردیده است. در سرزمین یونان و در مکتب فلسفی افلاطون در شکل «ارباب انواع» یا «المثل الالهیه افلاطونیه» درآمده؛ فلسفه مشاء به عنوان «عقول کلیه عشره» پذیرفته شده و در حکمه الاشراق، «الانوار اسفهبدیه» نام گذاری گردیده است. که هر یک در جای خود مورد بررسی قرار می گیرد. از مطالب اساسی این رساله، ادله اثبات فرشته می باشد که عبارتند از: قاعده امکان اشرف، جواز صدور بسیط از مرکب، قاعده الواحد و اثبات ارباب اصنام. نقش فرشتگان از نظر شیخ اشراق، واسطه گری آنها بین نور الانوار و انسان هاست. وی در راستای تبیین نقش دوگانه فرشتگان به عنوان موجوداتی بین عالم نور و عالم ظلمت، در داستان های رمزی خود، به واژه رمزگونه شیخ، مرشد یا پیر اشاره می کند که بسیاری، حقیقت آن را به «فرشته» تفسیر و تعبیر نموده اند. از دیگر مطالب مهم مذکور در این پایان نامه، تبیین اساسی بودن اعتقاد به همانندی عقل فعال (عقل دهم) با فرشته وحی است که در این رهگذر اثبات می شود که اگر این همانندی در کار نبود هیچگونه «حکمت نبوی» حدوث نمی یافت و مذهب نمی توانست با عرفان، عشق، فلسفه و نیز با تمثیل های عرفانی شعرا هیچگونه پیوندی داشته باشد حقیقت چهره ای دوگانه می یافت و ایمان و دانش، الهیات و فلسفه از هم جدا می شدند.