جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:پژوهش پیش رو به بررسی دیدگاه‌های کلامی شیخ مجتبی قزوینی در مقایسه با آراء کلامی علامه طباطبایی میپردازد. شیخ مجتبی قزوینی از شاگردان موسس مکتب تفیکیک مرحوم میــرزا مهدی اصفهــانی است که شالوده اصلی این مکتب، جداسازی تعالیم وحیانی اسلام، از آموزههای علوم بشری(فلسفه و عرفان) به خاطر تباین این دو از یکدیگر میباشد. همه آراء و اندیشههای کلامی شیخ مجتبی قزوینی در راستای تبیین این مطلب شکل گرفته است. شیخ مجتبی قزوینی دربحث توحید قائل به معرفت فطری بوده و پیامبران را متذکر طریق فطرت دانستهاند. ایشان در بحث صفات الهی قائل به نظریه خود توصیفی خداوند بوده و صفات ثبوتیه را به سلبیه بازگشت داده و در صفات علم وقدرت واراده خداوند اشکالات متعددی را متوجه نظریان فیلسوفان درمورد این صفات دانسته اند. دربحث راهنماشناسی ضمن ذکر ادله عقلی ونقلی درباب نیازمندی بشر به رهبر الهی برای پیامبران به ذکر اوصافی نظیرعصمت وعبودیت واعجاز پرداخته اند و دربحث اثبات نبوت پیامبر اسلام، مهمترین معجزه ایشان را قرآن میدانند ایشان علم وافضلیت وعصمت را ازاوصاف لازم برای جانشینان پیامبر دانسته و با استفاده از آیات قرآن و روایات نبوی به اثبات امامت اهل البیت پرداخته اند. و در بحث معاد قائل به بازگشت روح به جسم عنصری بوده وبه نظریات فیلسوفان درباره معاد اشکالات متعددی را وارد نموده اند. علامهطباطبایی به لحاظ فکری ذیل نحله حکمت صدرایی قرار میگیرد اساس فعالیتهای علمی علامه طباطبایی، تبیین شالوده اساسی این مکتب یعنی هماهنگی بین قرآن، برهان و عرفان است. ایشان در بخشهای مختلف آراء کلامی خود سعی در نشان دادن این مطلب داشته اند.علامه طباطبایی دربحث خداشناسی ضمن قبول معرفت فطری راههای خداشناسی را به سه دسته آفاقی وانفسی وصدیقینتقسیم نموده ودربحث صفات خداوند صفات سلبیه را به ثبوتیه ارجاع داده ونظریه فیلسوفان درباره علم وقدرت را همسو با آموزه های دینی می‌دانند .ایشان درابطه بانیاز بشر به راهنمای الهی به ذکر دودسته ادله عقلی ونقلی پرداخته ووحی واعجازوعصمت راازاوصاف پیامبران می‌دانند ایشان بزرگترین معجزه پیامبر اسلام را قرآن کریم دانسته اندمرحوم علامه طباطبایی برای اثبات جانشینی اهل البیت پس از پیامبربه دودسته ادله قرآنی وروائی پرداخته اند ایشان در بحث معاد به نظریه ملحق شدن جسم به روح در جهان آخرت قائل بوده و به بیان ادله عقلی و نقلی در رابطه با اثبات معاد و پاسخ از شبهات مربوط به این موضوع پرداخته اند. در این نوشتار به مقایسه تطبیقی بین اندیشههای کلامی شیخ مجتبی قزوینی و علامه طباطبایی و بیان نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه این دو دانشمند شیعی در مباحث کلامی می‌پردازیم.

برخی متکلمان بزرگ اسلامی، و پیش از همة آنها سید مرتضی (قده) برآنند که اگر شخصی حقیقتاً مومن شود، محال است از ایمان برگشته و کافر گردد. این متکلمان برای اثبات نظریة خود به دلیل عقلی و نقلی تمسک کرده‌اند. دلیل عقلی آنها این است که مومن مستحق پاداش ابدی و کافر مستحق کیفر ابدی است. پس اگر مومن، کافر شود، اجتما ع پاداش و کیفر ابدی پیش می‌آید که محال است. در این نوشتار، این استدلال نقد شده است. هم‌چنین با بررسی احادیث، نشان داده شده که هیچ‌یک از آنها نمی‌تواند نظریة بالا را اثبات کند، گذشته از این که آیات صریح قرآن و احادیث بر وقوع ارتداد و کفر مومن تأکید می‌ورزند.

ملاصدرا علیت ضروری را با اختیار سازگار می داند. اما اختیاری که او مطرح می کند عین اجبار و اضطرار است. در واقع ملاصدرا مختار را به معنای مرید تفسیر می کند و معتقد است انسان دارای اراده است. اما اراده او معلول شوق و شوق معلول علم و علم معلول عوامل خارجی و این عوامل در نهایت معلول خداست. این نوع علیت نیز علیتی ضروری است. بنابراین با وجود علت، تحقق اراده انسان ضروری است و انسان نمی تواند اراده نکند. به دیگر سخن، اختیار به معنای توانایی انسان بر اراده کردن و اراده نکردن و در نتیجه توانایی بر فعل و ترک بر اساس علیت ضروری محال و غیر قابل قبول است. بنابراین اختیار به این معنا با علیت ضروری قابل جمع نیست، هر چند اراده با علیت ضروری قابل جمع است.اما اسپینوزا تصریح می کند که اختیار با علیت ضروری قابل جمع نیست، و چون علیت ضروری امری بدیهی است، انسان دارای اختیار نیست. اسپینوزا هم اختیار به معنای توانایی بر اراده کردن و اراده نکردن را از انسان سلب می کند. و هم اختیار به معنای خاص خود، یعنی انجام فعل به اقتضای فاعل را. اسپینوزا هم مانند ملاصدرا، انسان را مرید می داند اما مانند ملاصدرا مختار را به معنای مرید تفسیر نمی کند. در نتیجه تصریح می کند که انسان دارای اختیار نیست

مسئله رؤیت خداوند متعال به وسیله چشم (قوه باصره) از مسائل کلامی باقدمتی است که از گذشته میان متکلمان فرقه های اسلامی محل بحث و اختلاف فراوان بوده است. بحث اصلی در این مسئله این است که آیا رؤیت خداوند از نظر ثبوتی ممکن است؟ همچنین پس از ثبوت امکان رؤیت خدا یا فارغ از آن، آیا در مقام اثبات، دلیلی بر آن وجود دارد؟ امامیه اثناعشریه، زیدیه، اسماعیلیه، معتزله و اباضیه، جواز و وقوع رؤیت خداوند را عقلاً و نقلاً منکر شده اند؛ در مقابل، اشعریه، ماتریدیه، سلفیه، اهل حدیث و فرقی دیگر از اهل سنت آن را عقلاً جایز و نقلاً در آخرت لازم دانسته اند. در این نوشتار با نقد دیدگاه سلفیه، به ویژه ناصر القفاری، نویسنده کتاب اصول مذهب الشیعه و اثبات محال بودن رؤیت بصری خداوند متعال در دنیا و آخرت، نشان داده شده است که دلایل عقلی و نقلی، بر عدم رؤیت بصری خداوند دلالت می کند.

تفکیک، نظریّه‌ای معرفت‌شناختی در خصوص چگونگی فهم متون دینی است که در آن بر تمایز و جدایی سه روش معرفتی وحی، عقل و کشف تأکید می‌گردد. این مکتب که هدف خود را گرایش به معارف ناب و خالص دینی به دور از هر گونه التقاط و امتزاج معرّفی می‌کند، به منظور دست‌یابی به هدف خویش، اصولی را هم‌چون استناد شناخت دینی به قرآن و حدیث،عدم پذیرش فلسفه و عرفان، اتّکاء به ظاهر آیات و روایات و ردّ هر گونه تأویل، خودکفایی معرفت دینی و تقدّم وحی در اختلاف میان وحی و عقل فلسفی لازمه‌ی کار خود قرار داده است. تفکیکیان با تقسیم عقل به دو قسم دفائنی و ابزاری، تنها عقل دفائنی را که به لحاظ هستی‌شناسی، موجود مجرّد خارجی و قائم بالذّات و به لحاظ معرفت‌شناسی، نور بالذّات، ظاهر بالذّات و مُظهِرغیر و عین کشف و ظهور بوده است، دارای حجیّت دانسته‌اند که از نگاه آنان این عقل، نقشی اساسی در جهت وصول به معرفت حقیقی ایفاء می‌نماید. این دیدگاه برای عقل رایج در حوزه‌ی علوم، سهمی در شناخت قایل نشده و آن را هادم شریعت دانسته است و علّت آن را مبتنی بودن این عقل بر علم حصولی، خطاپذیری و اختلافی بودن آن گزارش داده است.اصحاب تفکیک، توسّل به قرآن و حدیث را مدار اصلی شناخت معارف الهی معرّفی کرده‌اند و در ضرورت استناد به اصل مورد نظر به ادلّه‌ای هم‌چون خالص بودن تعالیم معصومین (ع) و دور بودن آن از التقاط، خطاناپذیری علوم وحیانی، خودکفایی معرفت دینی، عدم اختلاف در معارف حقّه‌ی الهی، محدودیّت توان عقل ابزاری و ناتوانی آن از ادراک حقایق استناد جسته‌اند.واژگان کلیدی: اعتبار، عقل، نقل، حجیّت، مکتب تفکیک

روشهای بکار گرفته شده در عملیات رد کلامی (نظرات مخالف) از جانب أئمه (علیهم السلام)چیست؟، و اصول حاکم بر این روشها چه بوده است؟ هدف از تحقیق بر پایه جمع‌آوری این روشها و اصول حاکم بر آن، بازشناسی ابعاد علمی عملی أئمه شیعه (علیهم السلام) در نوع تعامل با مخالفان می‌باشد، لذا دامنه تحقیق نیز شامل مجموعه أحادیثی است که در آن از این نوع تعامل گزارش شده و با استفاده از إظهارات و تحقیقات علمی عالمان علوم إسلامی به جمع‌بندی و استخراج روشها از این أحادیث مبادرت شده است.در طول پایان نامه، به دوازده روش إشاره می‌گردد و گزارشاتی نیز که شاهد بر این روشهاست إرائه خواهد شد، این روشها عبارتند از: رد بر أساس مسلمات دینی، رد پیش فرض نادرست، رد به دلیل عدم رعایت قواعد زبانی در استنباط، رد بر أساس ابداء احتمال، رد ملازمات، رد بر أساس قیاس ذو الحدین، روش نقضی، روش قیاس أولویت، روش تبیین، روش آزمودن، روش پیشگیرانه و روش تشبیه.در بحث از اصول حاکم بر این روشها، فهرستی از این اصول و شرائط ارئه شده است. اصول و شرایطی چون توجه به زمان و مکان و وضعیت مخاطب، و تنظیم سطح رد بر أساس اقتضائات این عوامل که رویکردهائی همچون تدرج در رد و پرهیز از بکارگیری مواد شبهه انگیز بدنبال داشته إرائه گشت، همچنین تأثیر تقیه بر أمر رد در قالب مواردی همچون ممنوعیت موقتی أصحاب از مناظرات و نیز روی آوردن به استفاده از مقبولات خصمتبیین شد.کلید واژه‌هادر این تحقیق: نفی ملازم، رد، نظر مخالف، نقض، ناسازگاری با مسلمات

چکیده ندارد.

مسأله اسماء و صفات الهی در رابطه انسان با خدا در جنبه‌های چون عقاید و راز و نیاز با معبود هستی اهمیت شایانی دارد. بعد معنا‌شناسی این مسأله هم اکنون در فلسفه دین بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این جنبه از اسماء و صفات به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه می‌توان درباره صفات خداوند سخن گفت و این صفات چه نسبتی با صفات انسان دارند؟ قرآن کریم واحادیث اهل بیت(ع)مضامین بلندپایه و ره‌گشایی در حل چالش‌های فر‌اروی این بحث دارند. نوشتار پیش‌رو به روش تحلیل گزاره‌ای رهیافت قرآن و حضرت علی(ع) را درباره مسأله اسماء و صفات الهی می‌کاود. در نگاه قرآن و احادیثِ حضرت علی (ع) این بحث معطوف به دو حد نفی تعطیل و نفی تشبیه است؛ در بعد نفی تعطیل به‌وسیله خلقت به‌وجود آفریدگار رهنمون می‌شویم و پروردگار به روش قلبی–فطری خویش را به انسان معرفی و از طریق افعال و سلب کاستی‌ها خود را توصیف می‌کند. در بعد نفی تشبیه به دلیل تباین آفریدگار و آفریدگان و به تصور در نیامدن پروردگار هرگونه توصیف از طرف آفریدگان پذیرفته نیست چرا که لوازم باطلی از قبیل احاطه بر خداوند، جزءداشتن، به شمارش‌آوردن، محدود‌کردن، شباهت و به تصور درآمدن حق تعالی را به دنبال خواهد داشت.