آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نسبت خالق و مخلوق، مسأله‌ای است که فهم دقیق آن، هستی‌شناسی انسان را به کلّی دگرگون می‌کند. در پاسخ این مسأله ـ فارغ از اختلافاتی که در تقریر هر نظریّه وجود دارد ـ می‌توان سه نظریّه‌ی تباین، سنخیّت و عینیّت را به عنوان مرجع تمامی پاسخ‌های موجود، برشمرد. پیروان مکتب تفکیک و نیز اکثر متکلّمان، قائل به کثرت وجود و موجود و تباین وجودی کثرات، اغلب فلاسفه و حکماء، قائل به وحدت وجود و کثرت موجود و سنخیّت وجودی کثرات و اغلب صوفیّه و عرفاء، قائل به وحدت وجود و موجود و عینیّت وجودی کثرات هستند. هر گروه، دلایل عقلی و نقلی متعدّدی با دو رویکرد ایجابی و سلبی در راستای اثبات نظریّه‌ی خود و ابطال نظریّات رقیب پیش نهاده است که قبول هر یک، لوازم و نتایج ویژه و کاملاً متفاوتی از دیگری دارد. بنابراین می‌توان اتّخاذ موضع در این زمینه را از پربسامدترین باورها و مؤثّرترین آن‌ها در سلسله‌ی باورهای دیگر محسوب نمود. نوشتار حاضر پس از ارائه‌ی روش‌شناسی مکتب تفکیک و حکمت متعالیه در ابتدای دو فصل نخست، به تبیین پاسخ این مسأله با محوریّت آراء آیه‌اللّه سیّدجعفر سیّدان و آیه‌اللّه عبداللّه جوادی آملی به عنوان دو تن از اندیشمندان شاخص این دو سنّت فکری می‌پردازد و ادلّه و سپس لوازم هر یک را بیان می‌کند. در پایان با توجّه به مقایسه‌ی صورت گرفته، نظریّه‌ی وحدت شخصی وجود، تبیینی موجّه‌تر ارزیابی می‌گردد.

سال گذشته در پی ارسال نامه اندیشمندان و پژوهشگران حوزه علمیه و دانشگاه ها خدمت مقام معظم رهبری و تأکید بر مسأله تولید علم و جریان آزاد و متعهد نقد و نظریه پردازی علمی، معظم له نیز در جوابیه ای مراکز علمی و مسئولین مربوطه را موظف به پیگیری این امر مهم کردند. از این میان برخی مراکز دانشگاهی و دبیرخانه نهضت آزاداندیشی و دفتر جنبش نرم افزاری در حوزه علمیه قم به طور مستقیم و با تلاشی قابل تقدیر، به فعالیت های متعددی از جمله برگزاری کرسی های نقد و نظریه پردازی پرداخته اند. نشریه معارف از این شماره در بخش جدیدی با نام "کرسی مقد و نظریه پردازی به ارائه بخش هایی از این مباحث می پردازد. در این کرسی ها یک یا دو نظریه پرداز به ارائه دیدگاه خاص و نظریه خود در موضوع مورد بحث پرداخته و چند تن از اندیشمندان نقد و بررسی نظریه را از دیدگاه خود ارائه می کنند این شماره از نشریه به بخش اول نشست "بررسی نسبت عقل و وحی از منظر فلسفه و مکتب تفکیک" که با حضور آیت الله سیدان به عنوان نظریه پرداز و حجج الاسلام فیاضی و پارسانیا به عنوان منتقد برگزار گردید اختصاص دارد که تقدیم استادان محترم می گردد.

كتاب «بررسی نسبت عقل و وحی از ديدگاه فلسفه و مكتب تفكيك» حاصل ميزگرد آيت‌الله سيدان حجج اسلام فياضی، پارسانيا و سبحانی به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شد. وحيد علی‌لو، كارشناس امور پژوهشی دفتر جنبش نرم‌افزاری، وابسته به دفتر همكاری‌های علمی و پژوهشی، در گفت‌وگو با سرويس انديشه خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، گفت: كتاب «بررسی نسبت عقل و وحی از ديدگاه فلسفه و مكتب تفكيك» منتشر شد. وی افزود: اين كتاب حاصل نشست علمی بود كه آيت‌الله سيدان، به عنوان نظريه‌پرداز، و حجج اسلام غلامرضا فياضی، عضو هيئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره)، محمد پارسانيا عضو هيئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) و محمدتقی سبحانی، عضو هيئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) به عنوان ناقد در آن حضور داشتند. علی‌لو عنوان كرد: عناوين بخش‌های اين كتاب عبارتند از: تفكيك ميان عقل و وحی يا تفكيك ميان دين و فلسفه، عقل صريح و غير صريح، مفهوم‌شناسی مكتب تفكيك، عقل، وحی، فلسفه، روش‌شناسی مكتب تفكيك. عضو دفتر جنبش نرم‌افزاری خاطرنشان كرد: تفكيك از ديدگاه آيت‌الله سيدان، در واقع نه تفكيك ميان «عقل و وحی» بلكه تفكيك ميان «دين و فلسفه» است؛ بدين معنا كه روش‌شناسی فلسفه و وحی متفاوت است و برای آن‌ها دو منبع وجود دارد؛ لذا آنچه كه به عنوان فلسفه يا افكار بشری در اختيار ماست، مبتنی بر وحی و منابع وحيانی نيست، از اين‌رو بايد در اين دو حوزه تفكيك صورت گيرد. وی افزود: در باب عقل و وحی، آيت‌الله سيدان معتقد است كه عقل، حجيت ذاتی دارد و منجی مستقل در كنار وحی است و از اين رو هيچ‌گاه نمی‌توان عقل را حذف كرد، بلكه عقل پايه هر نظام فكری مطلوب و استوار به شمار می‌رود. منظور از عقلی كه در كنار وحی،‌ حجت است،‌ «مستقلات عقليه يا عقل صريح» است و آنچه فراتر از عقل صريح باشد اصولاً عقل نيست؛ و نمی‌تواند مبنای تعبير و تفسير متون دينی و منابع وحيانی قرار گيرد و حجيت ندارد. علی‌لو عنوان كرد: آيت‌الله سيدان در اين كتاب گفته است «فلسفه اسلامی» ‌به جای تمسك به عقل صريح يا عقل حجت، به احكام مورد اختلاف عقل تمسك می‌كند و فراتر از بحث، عقل حجت را می‌كاود،‌ از اين رو قهرا ناسازگاری ميان احكام فلسفه و احكام دينی رخ می‌دهد. عضو دفتر جنبش نرم‌افزاری در ادامه معرفی كتاب گفت: ناقدان نظريه آيت‌الله سيدان معتقدند كه قطعی كه از طريق «عقل»‌ حاصل می‌شود، ‌در هر صورت برای فرد حجت است و منحصر به بديهيات نيست. در امور نظری نيز اگر عقل به قطعيت می‌رسد برای خود فرد حجت است. زمانی كه عقل به قطع می‌رسد، ضرورتا ‌وحی و منابع دينی را تأويل می‌كند؛ زيرا اگر تبری از اين امر نيست،‌ ما با كلمات و متونی سروكار داريم كه از نظر سند، صدور و محتوا، در اختيار ماست و ممكن است از نظر سند دچار اشكال بوده و احيانا‌ اگر قطعی باشد، ممكن است از نظر دلالت، ظنی باشد. علی‌لو نقد ديگری كه در اين كتاب آمده است را چنين بيان كرد: فردی كه تعقل می‌كند، چاره‌ای ندارد جز اين‌كه اين فرايند را طی كند و از وحی، آن چيزی را بفهمد كه با عقل به آن رسيده است. حال ناظر بيرونی می‌تواند بر مبانی و مقدمات آن عقل يا استدلال خدشه كند و يا آن فرد را به اين نتيجه برساند كه خلاف عقل عمل می‌كند. طبعا اگر نتوانست، بايد او را معذور بدارد؛ زيرا وی فردی است كه مبتنی به عقلانيت خويش به چنين نتيجه‌ای رسيده است. اين كتاب در ۱۳۵ صفحه و در قطع وزيری برای نخستين بار به همت دفتر جنبش نرم‌افزاری و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است.