آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در مناظراتي كه بين پدر مولف (صدر الدين دشتكي) و ملا جلال دواني در قالب چند حاشيه صورت گرفته، پدر مولف موفق به نگارش سومين حاشيه در رد بر حاشيه اجد دواني نشده است و وفات نموده، لهذا مولف اين رديه را در رد بر دواني نگاشته است. كتاب تجريد از خواجه نصيرالدين طوسي است و برين كتاب شروح متعدد نوشته شده كه از آنجمله است اين شرح ميرغياث الدين. او كه پسر سيد صدرالدين دشتكي است از اجله فلاسفه قرن دهم مي باشد و پدر و پسر در فلسفه صاحب نامند. درين شرح نويسنده مي گويد قبل برين حواشي بر شرح جديد تجريد نوشتم و چون بدست مردمان افتاد آنان را عرق عصبيت و حسد بر آن داشت كه شبهاتي و مناقشاتي بر من وارد كنند لذا اين كتاب را در رفع شبهات آنها دوباره نگاشتم. روش كار اين ست كه «قوله» مي گويد در ذيل آن «قول» نظر خود را ابراز مي دارد و در ذيل آن برفع شبهات مي پردازد (عبدالله انوار) سومين حاشيه او است و در ديباچه آن از حاشيه دوم خود به نام تجريدات الغواشي و تشييدات الحواشي ياد كرده است. «محمد تقي دانش پژوه» تعليقات كتبها رداً علي الحاشية الأجد الدوانية علي الشرح الجديد للقوشچي علي تجريد الكلام. و فيها تعريضات للدواني. و النسخة ناقصة من أولها و آخرها. (انصاري محمد باقر) حاشيه اي است بر شرح جديد تجريد قوشچي. غرض از تدوين حاشيه آن بوده که دواني و صدر در مباحث کلامي مطالبي بر رد يکديگر در قالب حاشيه بر شرح تجريد نوشته اند و آخرين بار دواني حاشيه سوم را در رد بر حاشيه دوم صدر دشتکي نگاشت، اما اجل دامان دشتکي را گرفت و وي فرصت نيافت تا پاسخ دواني را بدهد. لذا غياث الدين، فرزند وي، اين حاشيه را در دفاع از آراي پدر و رد دواني تأليف کرد. آغاز كتاب: آغاز: رب يسر و تمم ياغياث المستغيثين قد كشف جمالك علي الاعالي كنه حقايق المعالي آغاز 2: يا من كشف جمالك علي الاعالي كنه حقايق المعالي ... انجام كتاب: علي النحو الذي هو وجه له فانه لايظهر لهذا القيد وجه وجيه. [مجلس 7/94؛ الهيات 523؛ کتابخانه ملک 1/168؛ كتابخانه ملي 8/360؛ الهيات تهران ص 523؛ مجلس شورا 7/94، فهرست اين كتابخانه ج5-126 كشف الظنون ج1- تجريد -252 و الذريعة ج 3- 352 و ج 6: 67.؛ دانشگاه تهران 16/220؛ اهدائي به آستان قدس ص 264؛ عكسي مركز احياء 4/272؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1409؛ ذريعه 6/67 و 3/352 و 6/67؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 2/122؛ طبقات 10/254 «منصور الدشتكي الثاني» ؛ شيخ علي حيدر 1/288؛ مطالعات اسلامي ص 109]

رساله اي است در پاسخ به حاشيه جلال الدين دواني و رد اعتراضات وي كه غياث الدين منصور در حاشيه خود بر شرح جديد نگاشته است.وي در مقدمه حاشيه از دواني به مولي الجليل اتم الجمال ياد كرده است. [اهدائي رهبر4-1]

سعادت گرایی متفکران یونان ، با ترجمة آثار یونانی به جهان اسلام راه یافت . ارسطو در مباحث اخلاقی خود «ائودایمونیا» را محور مباحثش قرار داد . این واژه در ترجمه های مسلمانان به «سعادت» ترجمه شد و به لحاظ مفهومی تورات مهمی را سپری کرد . متفکران مسلمان بعدها این واژه را با مفهوم «خلافت الهی» پیوند دادند . از آنجایی که فهم درست و تعیین دقیق معنای «خلافت» در مباحث انسان شناسی و اخلاق اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، همواره بین مفسران، فلاسفه و عرفا در فهم و تفسیر خلافت انسان در آیه «إنی جاعل فی الأرض خلیفة» اختلاف نظر بوده و بحث های فراوانی درگرفته است.دوانی، استحقاق آدمی برای دریافت مقام خلافت را در توانایی انسان برای دریافت صفات متقابل دانسته و تحقق آن را منوط به کمال علمی و عملی کرده است. منصور دشتکی دیدگاه وی را نپذیرفته و به تفصیل اندیشة دوانی و استدلال های او را رد کرده است. وی بر این باور است که خلافت بدین معناست که آدمی ظلّ خداوند در میان ممکنات گردد. همان طور که آفریدگان مطیع و منقاد حق تعالی هستند، مطیع و منقاد انسان گردند.این مقاله در بحث خلافت الهی، به نقد و بررسی آراء این دو متفکر پرداخته است.

مسئله‌ی نفس، یکی از مسائل مهم در مباحث فلسفی و کلامیست. دوره‌ی مکتب شیراز، یکی از نقاط درخشان تاریخ فلسفه-ی اسلامی به‌حساب می‌آید و این مکتب در زمان غیاث الدین منصور دشتکی به اوج خود رسید. در این پژوهش، تلاش شده است که دیدگاه وی درباره‌ی نفس‌شناسی و تاثیر گرفتن وی از اندیشمندان قبل از خود و هم‌چنین تاثیر گذاشتن بر ملاصدرا در این باب، روشن شود. البته بیشترین توجه ما به نظریه‌ی نفس‌شناسی دشتکی، معطوف شده است. دشتکی انسان را دارای دو بعد مادی و روحانی می‌داند و اصالت را به نفس وی می‌دهد و رابطه‌ی بین نفس و بدن را انضمامی می‌داند. وی معتقد است که نفس انسان، اصیل است و باعث تشخص انسان می‌شود و نفس را صورت نوعیه‌ی بدن می‌داند. او بدن را ابزاری می‌داند برای نفس. دشتکی هم‌چنین اعتقاد دارد که انسان حادث است به حدوث بدن. وی اعتقاد دارد نفس انسان، زمانی که با بدن همراه است بالفعل مجرد نیست. دشتکی هم‌چنین مراتب نفس را مطرح می‌کند و قوای نفس را به قوای عملی و نظری تقسیم می کند. وی در باب قوای نظری، همان تقسیم ابن سینا را که در اشارات آمده است می‌پذیرد. لذا آن را به عقل هیولائی، عقل بالملکه، عقل بالفعل و عقل مستفاد تقسیم می-کند. وی هم‌چنین تقسیمات نفس را نیز به مانند ابن سینا به نفس نباتی، حیوانی و انسانی مطرح می‌نماید. دشتکی در باب معاد هم صاحب‌نظر است و در این‌باره نیز رساله‌ای نوشته است. او هم معاد روحانی و هم معاد جسمانی را می‌پذیرد و هر دو را قابل اثبات می‌داند. وی شبهات منکرین معاد و به‌خصوص شبهه‌ی آکل و مأکول، امتناع اعاده‌ی معدوم و استلزام تناسخ را مطرح می‌کند و به آنها پاسخ می‌دهد.

غیاث الدین منصور دشتکی به عنوان یکی از پایه‌گذاران مکتب شیراز،نخستین کوشش عقلانی برای اثبات معاد جسمانی را انجام داده است. از این رو، پژوهش حاضر علاوه بر تبیین تأثیرپذیری وی ازفیلسوفان متقدم بر خود، بیشترین توجه را به نظریه معاد جسمانی دشتکی معطوف داشته است. او معاد جسمانی را اعاده بدن دنیوی عنصری در سرای آخرت خوانده و این نظر را مطابق قرآن و روایات و از ضروریات دین اسلام می‌داند. در این دیدگاه نفس اصیل بوده و باعث تشخص انسان است. پس از مرگ نیز، رابطه اندکی میان نفس و بدن باقی مانده و همین تعلق است که در هنگام حشر باعث تعیّن اجزای بدن انسان گردیده و امکان معاد جسمانی عنصری دنیوی را میسر می‌کند. دشتکی دلایل نقلی و عقلی‌ای را برای اثبات معاد جسمانی عنصری که همان معاد وحیانی است اقامه کرده و به ردّ شبهات وارده بر معاد جسمانی می‌پردازد.