آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

عبدالله بن عباس در منابع روایی و تاریخی، دارای فضایل خاص و برجسته‌ای شمرده شده که هیچ یک از یاران پیامبر اسلام(ص) را یارای رسیدن به آن‌ها نبوده است. ادعای رؤیت جبرئیل از سوی وی، دعای ویژه پیامبر اسلام(ص) در حق او ـ که موجب می‌شود سخنان ابن عباس در تفسیر قرآن جایگاهی بلامنازع یابد ـ و القاب و مقامات ممتاز، از جمله این فضایل است. اما توجه به زمینه‌های شکل‌گیری خلافت عباسیان و درگیری‌های آنان با علویان و تحلیل روایات حاوی فضایل ابن عباس نشان می‌دهد که بنی عباس برای مشروعیت‌بخشی به قیام و حکومت خویش، نیاز به تقدیس اجدادشان داشتند. چنین زمینه‌ای می‌توانست در نشر فضایل برجسته برای عبدالله بن عباس، به عنوان یکی از حلقه‌های اصلی سلسله خلافت عباسی، نقش داشته باشد. از این رو فضایل نقل شده برای ابن عباس با تردید و تأمل جدی روبه‌روست.

تعیین مکی یا مدنی بودن و زمان نزول هر سورۀ قرآن، در شناخت بهتر و دقیق‌تر آن و برگزیدن و برتری دادن روایات و اقوال تفسیری، تأثیری بسزا دارد. در این زمینه، شمار زیادی از سوره‌های قرآن، بدون اختلاف نظر، مکی و شمار کمتری مدنی هستند و در اندک سوره‌هایی اختلاف وجود دارد؛ سورۀ رعد در زمرۀ دستۀ سوم است. با گردآوری و بررسی روایات و اقوال ترتیب نزول و مکی و مدنی بودن سوره‌ها، اقوال مفسران در مکان نزول سوره و روایات سبب نزول در بخش‌های سوره، بیشتر مکی بودن آن به دست می‌آید. همچنین بررسی ضوابط سوره‌های مکی و مدنی و تحلیل ساختارها و موضوعات این سوره، تأکیدی است بر مکی بودن آن و با آیات پایانی این سوره در شأن حضرت علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) سازگارتر است.

به اعتقاد این حکیم، در بین موانع شناخت حقیقت و کسب معرفت،تقلید و تعصب مهم‌ترین و سهمناک‌ترین نقش را دارد؛و از همین دیدگاه است که وی بارها زیانهای عقاید ناشی‌ از تقلید پدران و استادان و پیشوایان را که در دلهای فرزندان و شاگردان و پیروان ریشه‌ دوانیده و با تعصب آمیخته باز نموده؛ و ایستائی و سکون،و جمود ورزیدن بر صورت و قشر، و دوری از مقالات و عالم خرد و معنی را از لوازم آن دانسته؛ و نادرستی‌ روشهای مبتنی بر تقلید و تعصب را که حتی متشرعان صالح و مقید به احکام دین را از شناخت حقیقت بازمی‌دارد، با استفاده از دلایل و مقدمات استوار ثابت نموده است؛ و اهمیت این جنبه از حکمت او وقتی آشکار می‌شود که بدانیم او در روزگاری و در محیطی به این کار خطیر برخاسته که تقلید، استوارترین رکن هرگونه اعتقاد و معرفت‌ به شمار می‌رفته؛و مقابله با آن تعرض و تجاوز به حریم مقدسات تلقی می‌شده؛و مرتکب چنین کبیره‌ای محکوم به سخت‌ترین کیفرها بوده است؛و صدرا به همین جرم‌ -با همهء مقام عظیمی که در عالم دانش داشت،و با وجود آن پایگاه اجتماعی نیرومند که خاندانش داشتند-سالها از عمر خود را به آوارگی در گوشهء انزوا گذرانید و با انواع‌ گرفتاریها و رنجها دست به گریبان بود.

در متن قرآن کریم واژه های پیچیده ای وجود دارد که هر کدام در بافت های مختلفی به کار رفته اند. یکی از آنها «فرقان» است. مفسرّان مسلمان متقدم و متأخر کوشیده اند با مسلّم گرفتن منشأ عربی این واژه، برای آن معانی گوناگونی مانند کتاب، تورات، انجیل و تمایز میان حق و باطل در نظر بگیرند. اما دانشمندان غربی برخلاف مفسران مسلمان، با تکیه بر روش های ریشه شناختی تطبیقی زبان های سامی، ریشه عربی برای این واژه قائل نیستند، بلکه آن را از «پورقانا»ی سریانی به معنای «نجات» دانسته اند. نویسنده با مقایسه دیدگاه های این دو گروه، ریشه ای جدید برای «فرقان» پیشنهاد می کند و بر این باور است که برخلاف نظر آنها، این واژه تلفیقی از ریشه «پورقانا» به معنای «نجات» و «پوقدانا»ی سریانی به معنای «فرمان» است. در نقد و بررسی مدعای نویسنده به این نتیجه رسیده ایم که می توان بر اساس بافت برخی از آیات که ناظر به کُتب وحیانی است، ریشه اصیل عربی برای فرقان قائل شد و معنای نور برای آن در نظر گرفت و با توجه به بافت آیات دیگر که ناظر به نجات قوم بنی اسرائیل و پیروزی مسلمانان بر مشرکان است، می توان ریشه ای آرامی/ سریانی برای آن در نظر گرفت.

این پایان نامه به جمع و تدوین تفسیر ابن عباس ازمنابع شیعی در جزء اول قرآن کریم پرداخته و از جمله موضوعات مطرح در آن عبارت است از: شرح حال ابن عباس و دوران او، تفسیر ابن عباس منقول از مصادرشیعه دوازده امامی در جزء اول قرآن کریم، تفسیرصحابه و تابعین و خصوصیات آن، مصادر و منابع تفسیری ابن عباس، روش ابن عباس در تفسیر قرآن کریم.

کتاب «موسوعة عبدالله بن عباس حبر الأمة و ترجمان القرآن» تالیف آیت الله سید محمدمهدی خرسان از علمای حوزه علمیه نجف به چاپ رسید. موسوعه ابن عباس در چهار حلقه تنظیم و تالیف ش شده که هر حلقه 5 جلد است، که جز حلقه آخر که 6 جلد است، و جلد آخر آن تقریبا حُسن ختام یا معرفی مختصر موسوعه است. این مجموعه تحلیلی از شخصیت‌ علمی و معنوی «عبدالله بن عباس» از اصحاب امام علی (علیه السلام) است. به زعم نگارنده، وجود برخی از روایات متناقض درباره عبدالله بن عباس كه بعضی حاكی از مقام رفیع معنوی و تقرب ایشان به اهل‌ بیت (علیهم السلام) و بعضی دیگر نشان دهنده انحراف و بد عاقبتی اوست، تحقیقی جامع درباره ایشان را لازم می‌ نماید. اولین حلقه با عنوان «ابن عباس تاریخ و سیرة» است که در آن از تاریخ ابن عباس از زمان ولادت تا وفات وی سخن گفته، که در این حلقه از ولادت ابن عباس در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و ماجرا های پس از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله تا زمان خلافت عثمان بن عفان و دوره خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام و دوره خلافت و امامت امام حسن علیه السلام و سپس خلافت بنی امیه و وفات ابن عباس در سال 68 هجری سخن گفته و تمام حوادث و مسائل مربوط به زندگی وی مطرح شده و در این میان تمام اشکالاتی نیز که در این زمینه مطرح شده را بیان و به آنها پاسخ داده است و علاوه بر این سید خرسان به اشتباهات موجود در کتاب ها درباره تاریخ ابن عباس هم اشاره کرده است. سید محمد مهدی خرسان تمام کتب و مقالات مربوط به ابن عباس را که به زبان عربی، فارسی یا ترکی یا اردو نوشته شده و تمام نسخه های خطی مربوط به ابن عباس را بررسی کرده است. "جلد دوم" به مواضع ابن عباس در مواجهه با خلفا، شوای مشورتی خلیفه دوم و قتل عثمان می پردازد.