جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

المُراقبات یا اعمال السَّنَة کتابی به زبان عربی تألیف میرزا جواد ملکی تبریزی. موضوع کتاب اخلاق مسلمانی و اصلاح ظاهر و باطن در سیر و سلوک عرفانی و دستوراتی در باب مراقبه نفس برای رسیدن به فضایل و کمالات اخلاقی برای تمام ماه‌های سال است. این کتاب نکاتی درباره برخی وقایع تاریخ اسلام، حقیقت قرآن، آداب و شرایط دعا، بعثت، غدیر، ولایت، اخلاص، اسرار حج و مباهله در خود دارد. این اثر دارای ترجمه‌های متعددی است. علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان، مقدمه‌ای بر این کتاب نوشته است. میرزا جواد ملکی تبریزی انگیزه خود در تالیف این کتاب را تلاش و کوشش سالک برای تصحیح شرایط باطنی اصلاح اخلاق و تقویت ایمان حقیقی ذکر کرده است. ویژگی‌ مهم کتاب المراقبات این است که دستورات‌اش برای مراقبت و سیر و سلوک جنبۀ همگانی دارد و بکار عارف و عامی می‌آید، و اعمالی برای همه روزهای سال لحاظ شده و آثار آن را با توجه به این مراقبت بازگو نموده است. علامه طباطبایی در مقدمه‌ خود بر این کتاب، آن را بهترین کتابی می‌داند که درباره عبودیت و تقرب و مراقبت نوشته شده است. در این اثر مقدّمه‌ای کوتاه درباره دعا و راز و نیاز آمده است و دوازده فصل به ازاء دوازده ماه سال و یک خاتمه و همچنین آثار و برکات روحی و معنوی آنها توضیح داده شده است. ابواب کتاب: - مقدمه: در بیان تأمّل در نعمت‌ها و توجه به اصلاح قلب و مغفرت و مناجات با حق تعالی. - فصل اول: در بیان مراقبت‌های ماه محرم، و یادآوری مصائب امام حسین(ع) و اعمال دهۀ اول. - فصل دوم: در بیان مراقبت‌های ماه صفر، و زیارت اربعین، و پیامبر(ص) و امام حسن(ع). - فصل سوم: در بیان مراقبت‌های ماه ربیع الاول، و ولادت پیامبر اسلام(ص)، و شهادت امام حسن عسکری(ع)، و آغاز امامت امام زمان(عج)، و ازدواج پیامبر(ص) و حضرت خدیجه(س)، و اسامی پیامبر(ص)، عید و آداب آن. - فصل چهارم: در بیان مراقبت‌های ربیع الثانی و ولادت امام حسن عسکری(ع). - فصل پنجم: در بیان مراقبت‌های جمادی الاولی، و ولادت امام سجاد(ع). - فصل ششم: در بیان مراقبت‌های جمادی‌الآخر، و ایام فاطمیه و فضایل ایشان. - فصل هفتم: در بیان مراقبت‌های ماه رجب، معنای ماه حرام، و اعمال شب اول و دعاها، شب لیلةالرغائب و اعمال آن، و فضیلت روزه در این ماه و صدقه بجای روزه. و نکاتی در باب اخلاص و ریا، نماز سلمان، ولادت امام علی(ع) و بعثت و اعمال عید مبعث. - فصل هشتم: در بیان مراقبت‌های ماه شعبان، و مناجات شعبانیه، و فضیلت روزۀ آن، ولادت امام حسین(ع)، نیمه شعبان و فضیلت شب آن، ولادت امام زمان و توسّل به ایشان و فضیلت دعای کمیل، محاسبه نفس و طلب رحمت از صاحب آن روز، و اعمال آخر شعبان. - فصل نهم: در بیان مراقبت‌های ماه رمضان، مراتب روزه، و اقسام روزه‌داران، خطبۀ پیامبر(ص) در این ماه، و توسعۀ، و شرح مضامین دعاهایی که از امامان شیعه(ع) وارد شده. همچنین حقیقت قرآن و تدبّر در قرآن و آثار آن، راز مستجاب نشدن دعاها و حسن ظن به خدا، اختیار اوقات و اماکن شریف برای دعا و تحصیل حال رقّت و گریه، افطار و اقسام آن، و اهتمام برای درک شب قدر و فضیلت آن، اعمال شب قدر، و دعای شب بیست و هفتم و اعمال شب آخر ماه رمضان، خدا حافظی با این ماه. و همچنین در بیان مراقبت شب عید فطر، و فضیلت آن و اعمال شب عید و فطریه و احکام آن. - فصل دهم: در بیان مراقبت‌های ماه شوّال، و اعمال روز عید و متذکر شدن به حال امام زمان و مراقبت روز عید و قرائت دعاهای آن، و بیان ماه شوّال و اعمال آن. - فصل یازدهم: در بیان مراقبت‌های ماه ذی القعدة، و روزۀ آن، و عمل شب نیمۀ آن و روز دحو الارض و شرافت آن و اسرار اعمال و مناسک حج. فراهم کردن سفر حج و برگرفتن توشۀ سفر، و رعایت رفیق و امیر حاجّ، و آداب زیارت پیامبر اسلام(ص) و توقف در مقابل ضریح او، و زیارت ائمه بقیع. - فصل دوازدهم: در بیان مراقبت‌های ماه ذی‌الحجة، فضیلت دهۀ اول آن و دعاهای پنج‌گانه که به حضرت عیسی(ع) هدیه شده، و اعمالی که در دهۀ اول آمده و اعمال شب و روز عرفه و زیارت امام حسین(ع). اعمال شب و روز عید قربان و آداب رفتن به نماز عید، در فضیلت و اعمال روز عید غدیر، در معنای ولایت و حقیقت آن و بیان زیارت جامعه، شرح روز عید غدیر، و خطبه غدیر، صلوات مخصوص و روایات امام رضا(ع) در فضیلت این روز و معنی ولایت مطلقه و حقیقت آن. همچنین منزلت روز مباهله، و اعمال این روز و نزول سوره انسان در شأن اهل بیت(ع). - خاتمه: در بیان بجا آوردن اعمال به قدر امکان، و اجتناب از غرور، و وظایف بنده در صورت قادر نبودن بر انجام اعمال، و اهتمام در تحصیل اخلاص، و توجه به معانی و باطن عبادت و مناجات مؤلف با خداوند.

کتاب شریف «اسرار الصلاة» نوشته‌ای است از عارف کامل و عالم عامل مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی است، اصل کتاب به زبان عربی است و آقای رضا رجب زاده آن را به فارسی برگردانده است. موضوع کتاب همان طور که از اسم آن پیداست، در بیان رموز و اسرار نماز است و در سر هر یک از اعمال و آداب نماز، مطالب ارزنده‌ای را به خواننده ارائه می‌دهد.هر چند تبویب و فصل بندی کتاب بصورت حرفه‌ای انجام نگرفته و قسمتی از فصول آن شماره گذاری نشده است، اما با نگاهی کلی می‌توان دریافت که کتاب در سه بخش تدوین شده است.بخش اول: در مقدمات نماز . بخش دوم: در مقارنات و حقیقت نماز.بخش سوم: در تعقیبات نماز . ← بخش اول بخش اول در بیان بعضی از اسرار طهارت که مشتمل بر دو باب و چندین فصل است. باب اول: در اشاره به آنچه که عاقل را از تفکر در حقیقت طهارت لازم می‌آید. باب دوم: در آداب تخلی ، که دارای فصول متعددی است. فصل اول: در آداب ظاهری آن، چه واجب چه مستحب . فصل دوم: در عبرت و تفکر در این امر.فصل سوم: در وضو که دارای دو باب است. باب اول: در بیان بعضی از آداب ظاهری آن.باب دوم: در فضیلت مسواک زدن و فوائد و کیفیت و اوقات آن. فصل چهارم: در تیامن . فصل پنجم: در آداب دعا . فصل ششم: در عبرت هنگام رؤیت آب و استعمال آن. فصل هفتم: در بیان موارد وجوب وضو . فصل هشتم: در بیان غسل و حکمت آن.فصل نهم: در بیان حمام . فصل دهم: در گرفتن ناخن . فصل یازدهم: در گذاشتن ریش و گرفتن شارب . فصل دوازدهم: در بیان عطر زدن. فصل سیزدهم: در بیان تیمم . فصل چهاردهم: در بیان لباس پوشیدن. فصل پانزدهم: در مستحبات لباس پوشیدن. فصل شانزدهم: در بیان اوقات. فصل هفدهم: در اهتمام به اوقات شریفه . فصل هجدهم: در مکان نمازگزار . فصل نوزدهم: در آداب ظاهری مسجد . ← بخش دوم بخش دوم در خود نماز ، و دارای فصول متعددی است. فصل اول: در معنای نماز.فصل دوم: در بیان آیاتی که گویای این حقیقت است که مقصود از نماز تنها اعمال ظاهری آن نیست. فصل سوم: در بیان بعضی از آنچه از نماز معصومین علیهم‌السّلام رسیده است. فصل چهارم: در بیان احوالی که نماز بواسطه آن کامل می‌شود. فصل پنجم: در بیان رو به قبله نمودن.فصل ششم: در بیان لزوم خوف و فضیلت آن. فصل هفتم: در علاج خوف. فصل هشتم: در بیان خوف از سوء خاتمه کار انسان . فصل نهم: در بیان رجاء و امیدواری و حقیقت آن. فصل دهم: در اسباب رجاء و امیدواری. فصل یازدهم: درباره ی قیام. فصل دوازدهم: درباره ی نیت . فصل سیزدهم: در اذان و اقامه . فصل چهاردهم: در بعضی از اخبار شهادت بر ولایت و امارت مؤمنین برای علی بن ابیطالب علیه السلام. فصل پانزدهم: در حکم اذان و اقامه.فصل شانزدهم: استحباب با وضو بودن در اذان و اقامه. فصل هفدهم: در عبرت‌های اذان و اقامه. فصل هجدهم: در حقیقت نماز (این فصل گسترده‌ترین فصل کتاب است که از تکبیرات تا سلام بحث می‌کند). ← بخش سوم بخش سوم در تعقیبات نماز است.

کتاب « المراقبات » یا « اعمال السنة » تالیف عالم عامل فقیه اصولی عارف اخلاقی حاج میرزا جواد آقا فرزند میرزا شفیع ملکی تبریزی قدس الله سره الشریف، است. آقای ابراهیم محدث بندرریگی این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده است. مؤلف در متن کتاب به نام آن تصریحی نکرده است، ولی در مقدمه کتاب بطور ضمنی اشاره‌ای کرده است، که شاید مراد نام کتاب باشد. ایشان در این زمینه می‌فرماید: «و من بعض هذا الرفق ان تراقب ایام سنتک، و تعمل ببعض ما ورد فی کل سنة مرة، و انا اکتب فی هذا مجملا، اختار من الاعمال الواردة اهمها و اشیر من المراقبات الی الزمها». ترجمه آن چنین است: و از برخی از رفاقت و مدارا کردن (با نفس ) این است که مراقب روزهای سال باشی، و به بعضی از اعمالی که در سال یکبار وارد شده است، عمل کنی، و من در این باره مختصری می‌نویسم، از اعمال وارد شده مهم‌ترین آنها را برمی گزینم، و از مراقبات به لازم‌ترین آنها اشاره می‌کنم. همان گونه که ملاحظه می‌شود عبارات «المراقبات» و «الاعمال» و «سنة» در متن مذکور آمده است که نام معروف و مشهور کتاب از آنها تشکیل شده است و علامه طباطبایی در تقریظ «اعمال السنة» را ذکر نموده است. موضوع اصلی کتاب اصلاح باطن و ظاهر سالک است، که مهم‌ترین راه این اصلاح مراقبت نمودن از روزهایی است که در اصلاح اخلاقی و لسان شرع مخصوص و منصوص است، و بجا آوردن اعمالی است، که از نظر شرع و اخلاق سالک را به فضایل اخلاقی و کمالات انسانی نائل می‌گرداند و او را به اخلاق الهی متخلق می‌گرداند که «تخلقوا باخلاق الله و تحلوا بصفات الله».مؤلف بزرگوار در این زمینه در کتاب مراقبات می‌نگارد: «و بطور یقین بدان که تو بر اصلاح ظاهر قادر نیستی مگر از طریق اصلاح باطن زیرا اعمال سالک از قلب جاری و صادر می‌شود و قلب صالح جز عمل صالح ره آوردی ندارد و قلب فاسد جز فساد تراوشی ندارد. پس عمده و مهم‌ترین کار اصلاح قلب و دل است که آن از خواطر و ملکات گذشته متاثر می‌شود و خواطر از آنچه که حواس حس می‌کنند نشات می‌گیرد، پس کسی که قدرت حفظ و کنترل و اصلاح اندیشه و خصلت و دل را ندارد، علاجی جز توسل به باب لطف و کرم خدای لطیف و کریم ندارد». از آنجا که اسرار نویسی به یک موضوع می‌پردازد مانند اسرار الصلاة ، اسرار مناسک الحج و اسرار الصوم ، با جامعیت « المراقبات » قابل مقایسه نمی‌باشد، زیرا در مناسبت‌های مختلف، اسرار نماز و روزه و اعمال و مناسک حج با بیانی شیوا در المراقبات بیان شده است. ۱. در اشاره به اسرار نماز می‌فرماید: «بالا بردن دست هنگام تکبیر و خود قیام کردن و رکوع و سجود و کشیدن گردن در رکوع و بلند کردن سر از سجده و تشهد و سلام ، در اخبار اهل بیت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای هر یک از اینها معنی و حقیقتی وارد شده است، که اگر آنها را به قصد این معانی بجا نیاوری، گویا اعمال را اصلا بجا نیاورده‌ای.همچنین تکبیر و قرائت و تسبیح و حمد و شهادت به توحید و رسالت و سلام نماز ، برای هر کدام از اینها حقایقی است، که اگر متکلم به اینها متحقق به آن حقایق نگردد، مکبر و مسبح و حامد و قاری بر او صادق نیاید.» ۲. در بیان اسرار و مراتب روزه ترجمه عبارات ایشان چنین است: «روزه سه مرتبه دارد، مرتبه اول: روزه عوام و آن عبارت است از ترک غذا و آب و زنان بنابر آنچه که از واجبات و محرمات در کتاب‌های فقهی بیان شده است.مرتبه دوم: روزه خواص و آن عبارت است از ترک اینها با حفظ جوارح و قوای باطنی از مخالفت با خداوند متعال.مرتبه سوم: روزه خواص خواص، و آن ترک هر چیزی است (خواه حلال و خواه حرام ) که از خدا باز دارد.برای دو مرتبه آخر اصناف زیادی است که قابل شمارش نیست... روزه داران نیز مراتبی و اصنافی دارند، برخی از ترس مردم روزه می‌گیرند، بعضی از روی عادت معمول میان مسلمانان روزه می‌دارند، پاره‌ای از ترس خدا و مردم و به قصد پاداش از خدا و مردم روزه دارند، گروهی بیشتر از ترس عقاب روزه باشند، دسته‌ای از ترس عقاب و به قصد رضای الهی و تقرب به خدای متعالی روزه گیرند، و اندکی فقط به قصد قربت و رضایت حق تعالی روزه دارند...روزه داران از جهت خوردن و آشامیدن نیز اصنافی دارند... و افطار نیز به تفاوت درجات روزه داران متفاوت است... معنای رؤیت شب قدر و لذت آن چیست؟. .. رؤیت شب قدر عبارت است از کشف نزول امر به زمین است همان گونه که برای امام عصر عجل الله تعالی فرجه در این شب کشف می شود....». سپس به شرح و برهان درک شب قدر می‌پردازد. ۳. در بیان اسرار مناسک حج چنین می‌نویسد: «و هرگاه حاجی معنای حج و اشتقاق آن را فهمید و اسباب ظاهری و باطنی آن را شناخت، پس باید هنگام انجام دادن اعمال عبادی ظاهری، آنچه را که مناسب احوال حج حقیقی و واقعی است، قصد کند و مراقب صحت افعال حج ظاهری باشد.مثلا هرگاه قصد ترک و هجرت خانواده و فرزندان و وطن را نمود، باید به سبب این قصد ترک خواسته‌ها و گناهان را بنماید. بلکه ترک هر چه که او را از حق تعالی باز می‌دارد، بنماید...» مؤلف بزرگوار سعی نموده است کتاب از آغاز تا انجام از یک نظم همآهنگ برخوردار باشد و آن عبارت از بیان شرایط صحت و بطلان اعمال عبادی و آداب قبول و عدم قبول آن است. آنان که جمود به ظاهر کردند به باطن دعوت می‌کند و آداب و اسرار نهانی عبادات را با استمداد از قرآن و سنت برای آنان طوری مستند بیان می‌کند، که قدرت انکار نداشته باشند، در این زمینه می‌نگارد: «اهل ادیان غالبا در نماز به صورت نماز اکتفا می‌کنند و در تکمیل آن تلاش می‌نمایند و از فقدان روح و معنی آن هیچ ابایی ندارند، در حالی که نماز و اجزاء و شرایط آن دارای صورت و روح می‌باشد، و حال آنکه نمازگزاران را می‌بینی بهادگیری صورت نماز مشغولند...در تطهیر آب و اعضاء و رساندن آب به اعضای وضو آنقدر مبالغه و احتیاط می‌کنند، که هیچ دلیل شرعی بر آن ندارند بلکه در آن نهی شرعی وارد شده است و در ادای حروف از مخارج در قرائت و اذکار نماز آنقدر دقت می‌کنند که موجب فساد قرائت و ذکر می‌شود.اما تطهیر قوای باطنی از گناهان و پاک کردن دل از رذایل اخلاقی و نفاق و دوستی دنیا و اشتغال به غیر خدا، گویا اصلا امر دینی در این زمینه وارد نشده است حتی برخی از بزرگان از اهل علم مراد واقعی از افعال عبادات مثل نماز را نیافته‌اند با این که اسرار اعمال در اخبار معصومین وارد شده است....»