جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تار عدم‌ در پود هستی تنیده شده است. 🔸 دانستن یک چیز است، آزمودن یک چیز. 🔸 مساله شر از بی‌معنایی شرور برمی‌خیزد. 🔸 حافظ میانه‌ی خیام و مولاناست در مواجهه با هستی.

«ملکوت» از مفاهیم بین الادیانی است که با اشتراکات و افتراقاتی در آیین های یهود، مسیحیت و اسلام مورد توجه بوده و واژه ای است که در قرآن ـ به طور مشخص و نیز در قالب مشتقات آن ـ به کار رفته و در کتب تفسیری ، معادل های معنایی نظیر «مالکیت مطلق خدا و باطن عالم خلقت» برای آن بیان کرده اند .این کلمه در کتب عرفانی نیز که قرآن را به عنوان یکی از مهم ترین منبع معرفتی مورد توجه قرار می دهند، کاربرد داشته و ازجمله اصطلاحات صوفیه به شمار می رود. توجه ،رویکرد و نگرش هر اندیشمندی به چنین کلیدواژه معرفتی می تواند گویای جهت گیری هستی شناسانه او نسبت به خدا و عالم وجود باشد. حافظ شاعری اندیشه ور است که در پس بیان هنرمندانه عواطف خود ، از تدقیق در مبادی اندیشه و حکمت غافل نیست. او خود را وامدار «دولت قرآن» می داند پس بیراه نیست که می توان بین نگاه هستی شناسانه او با معارف قرآنی ارتباط معناداری یافت. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد پاسخ به این پرسش است که: «ملکوت » در «قرآن» و «جغرافیای عرفانی حافظ»، چگونه بازنمایی شده اند؟ و تاثیرپذیری حافظ از معارف قرآن در باره این واژه چگونه است؟. یافته ها حاکی از آن است که در شعر حافظ ، «ملکوت» را علاوه بر مفهوم «باطن و حقیقت هر چیز و مالکیت و حکمرانی خداوند» به معنای «جغرافیای غیب و عالم فرشتگان» می توان تعبیر کرد. این واژه در ذیل روایت ویژه او از داستان آفرینش به کار رفته است. در این ماجرا که اساس هندسة فکری حافظ در نسبت خدا، انسان و ملکوت را در خود دارد، «عشق» به عنوان اصلی ترین موضوع معرفتی مطرح می شود و حافظ گاه با ضمیر اول شخص مفرد، قهرمان روایت خود از حماسة آفرینش می گردد.واژگان مرتبط با کلمه«ملکوت» نظیر:سروش،هاتف، و ... نیز درچارچوب همین روایت حماسی اسطورهای و قرآنی مطرح می شوند؛ از سوی دیگر، حافظ از طریق دعا، مناجات و تهذیب نفس با جغرافیای ملکوت و معنا،رابطه و تجربه عرفانی می یابد.

بخشی از شعر حافظ، محصول تجربه های پیچیدۀ عرفانی است و شاعر در صورت‌بندی زبانی آنها از انواع هنرسازه‌های بلاغی بهره می‌برد و این دو عامل موجب پیچیدگی شعر حافظ می‌شود و راه یافتن به دنیای غزل‌ها مستلزم عبور از لایه‌های زبانی و فهم عالم سیّال تجربه‌های عرفانی است. تجربه‌مندی شعر حافظ، بیشتر در غزل‌های رواییِ او نمایان شده است و به دلیل فشردگی بیش از حد روایت، گره‌های دشواری در معنا و شکل غزل‌ها به وجود می‌آید. غزل شمارۀ 423 با مطلعِ «دوش رفتم به در میکده خواب‌آلوده خرقه تردامن و سجّاده شراب‌آلوده» یکی از این نمونه‌هاست. این غزل، به صورت پوشیده مرحلۀ تبدیل «عرفان زاهدانه» به «عرفان عاشقانه » را گزارش می‌کند، در پرداخت شخصیت نمادین «مغبچه» هنجارهای ادبی و عرفانیِ سنّت شعر قلندرانه نقض می‌شود؛ بدین معنا که مغبچه که مشوّق سالک برای ورود به دیرمغان است، در این غزل در نقش تازه‌ای ظاهر می‌شود و ملامت‌گرانه راوی را نقد می‌کشد. مسألۀ اصلی نوشتار حاضر این است که چگونه می‌توان غزل حاضر را در متن سنّت شعر قلندریِ پیش از حافظ و سایر ابیات پراکندۀ خود وی قرار داد و غزل را از این تناقض معنایی و شکلی نجات داد؟ ما با ارائۀ خوانشی معنایی- ساختی سعی می‌کنیم گره این مشکل را باز و اثبات کنیم این غزل نیز در ادامۀ سنّت غزل قلندرانه است و شاعر با دستکاری در سنّت ادبی، به روایت و ساختی هنری از بیان همان اندیشه‌ها دست یافته و با ایجاد ابهامی معنایی و شکلی، اثری گشوده بر خوانش‌های مختلف آفریده است.

علیرضا معینی: در درس‌گفتارهای حافظ شناسی سعی شده است نگاهی نو به غزلیات حافظ داشته باشیم که تا کنون کمتر به آن پرداخته شده است. در این جلسات، حافظ یک روشنفکر دینی معرف شده است که نقد اجتماع می‌کند و از عشق و رندی سخن به میان می آورد. بدفهمی هایی که از غرلیات حافظ شده، نگاه اخلاقی و روانشناسانه به غزلیات، رویکردی اگزیستنسیل به اشعار و… از جمله مباحثی است که در این سلسله جلسات مطرح شده است.