جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حیدر بن علی بن حیدر معروف به سید حیدر آملی، فیلسوف و عارف قرن هشتم هجری و صاحب تفسیر المحیط الاعظم است. ایشان این تفسیر را در اواخر عمر خویش نگاشته و در آن، فراوان از روایات معصومان علیه السلام بهره بردند. حدیث در المحیط الاعظم با صورت ها و سیرت های مختلفی آمده است. اکثرا با تقطیع و نقل معنا ذکر شده و گاه در قالب اشعار می آید. غالبا در تایید اقوال مولف به کار برده شده و گاه در تفسیر آیات بیان می شود. همچنین بیشتر بدون ذکر سند نقل می شود. عارف آملی به شرح روایات نیز پرداختند. نگرش ایشان در شرح احادیث، صبغه عرفانی دارد. سید آملی در شرح روایات، شیوه های متعددی دارد؛ از جمله شرح مفردات حدیث، توجه به قواعد صرف و نحو و استفاده از آیات و روایات. ایشان در نقل روایت از مصادر حدیثی شیعه و اهل سنت استفاده کرده اند.در این مقاله، پس از تبیین زندگی نامه و معرفی تفسیر المحیط الاعظم، به تفصیل به بررسی و تحلیل احادیث به کاررفته در المحیط الاعظم پرداختیم.

پیوست در منابع دیجیتالی

سید حیدر آملی دیدگاه خود در باب معرفت شناسی را بر وجودشناسی تثلیثی قرار داده و با طرح مباحث تثلیث در معرفت شناسی، به یک نوآوری دراین باره دست زده است.از مهم ترین نکاتی که علامه سید حیدر در معرفت شناسی بر آن تکیه کرده اینکه، ایشان همواره معرفت را یک حقیقت واحد می داند که دارای سه مرتبه اصلی است که این مراتب نیز به صورت تشکیک است. وی از این نکات کمک می گیرد تا نزاع ظاهری فهم های متفاوت در حوزه عرفان، ازجمله نزاع بین صوفی و شیعه را برطرف نماید.علامه سید حیدر تثلیث هایی را در باب معرفت شناسی با عناوین خاصی چون «شریعت، طریقت و حقیقت»، «رسالت، نبوت و ولایت»، «اسلام، ایمان و ایقان» و «وحی، الهام و کشف» مطرح می کند و با بسط کلام و دقت کافی و اندیشه ناب، درباره آن به سخن می پردازد. بدیهی است تثلیث در باب معرفت، مبتنی بر تثلیث در وجودشناسی اوست. در این نوشتار به تحلیل و بررسی نگاه تثلیث گونه او در باب معرفت شناسی پرداخته و به کلید حل تفاوت در فهم ها و معرفت ها اشاره خواهیم کرد.

روح کلی عرفان بازگرداندن کثرات و مقیدات به وجودی واحد و مطلق است و عرفان اسلامی با داشتن ریشه های مستحکم در وحی و حکمت، قدمتی به بلندای تاریخ اسلام دارد. شناخت باطنی، باطن هستی، سالک مجذوب را به تکاپو و هیجان واداشته و تمام وجود او را مالامال از عشق به سرچشمه خوبی ها می نماید. و این شروعی است برای افاضه علوم وهبی الهی و رهایی از قیدها و تقلیدها. از دید عارف هستی در قوس نزول از ذات غیب الغیوبی حق تعالی و با حرکتی حبی آغاز و در تنزلات خود به تعینات حقانی و سپس خلقی می رسد و در نهایت به محدودترین و کم رنگ ترین نوع هستی یعنی عالم ماده ختم می شود. از سوی دیگر سالک مسلمان در سلوک متشرعانه و شهودی خود ابتدا از قیدهای مادی و خیالی و عقلانی گذشته و در نهایت با فناء در اسماء و صفات حق تعالی حقانی شده و در مرتبه ای والاتر با لحاظ کثرات خلقی نفس او ارتباط دهند ه ی بی نهایت بزرگ و بی نهایت کوچک می شود و البته عارف این رابطه را با عنوان رابطه شأن و ذی شأن تعبیر می نماید، در این مرتبه است که عارف اتحاد تجلی وجودی و شهودی و یگانگی قوس صعود و نزول را با تمام وجود درک می نماید و البته چنین سلوکی که بالاترین سعادت را به ارمغان می آورد، بسیار پرخطر و آفت بوده و طی آن جز به مدد انوار الهی و التفات کامل به ده ها ملاک و معیار برای رهایی از دسیسه های شیطانی و نفسانی میسور نمی باشد. این پژوهش در تبیین مسایل فوق از دیدگاه بزرگ ترین چهره عرفان اسلامی یعنی شیخ اکبر ابن عربی و چهره درخشان عرفانی شیعی یعنی سید حیدر آملی تلاش نموده و نویسنده به وجودنقص ها و کاستی های در آن واقف و از پژوهشگران و اساتید بزرگوار تقاضای راهنمایی دارد.

رساله حاضر به بحث از ولایت انسان کامل از دیدگاه سید حیدر آملی(ره) از عرفای بزرگ شیعی قرن هفت و نیز امام خمینی(ره) اختصاص دارد. شاید در میان عرفائ مسلمان کمتر عارفی یافت شود که به بحث از ولایت نپرداخته باشد؛ اما در میان همه عرفا این دو عارف یاد شده، بیشتر به این مسأله توجه کرده و رساله حاضر به تبیین دیدگاه این دو بزرگ و بیان اشتراکات و تفاوت های دیدگاههای آنان اختصاص دارد. نتیجه این تطبیق و مقایسه، شناخت ولایت انسان کامل درسطحی فراتر از مباحث علمی معمولی و کلامی است. زیرا در چارچوب مباحث عرفانی و به ندرت نیز در محدوده مباحث عمیق فلسفی می باشد و هر شخصی می تواند با سیری مطالعاتی وفکری دراین مباحث یک دگرگونی و تحول و انقلاب عمیق و گسترده روحی پیدا نموده و بینش و نگرشی جدیدی درباره خداوند متعال و فرستادگان او و درباره هستی و نفس خود به دست آورد. بیان حقیقت ولایت و نحوه تجلی او در مظاهر وجود و تقریر این معنا که عالم وجود،صورت و ظاهر حقیقت محمدیه‎6 است و دست یابی به یافته هایی تازه در زمینه اثرات شناخت ولایت انسان کامل و محبت به اولیای الهی از دستاوردهای این رساله است. همچنین به تبیین ولایت عرفانی که فراتر از ولایت تکوینی و تشریعی است، در دو عالم امر و خلق پرداخته شده است که به این مهم در کتب عرفانی به صورت صریح و روشن و مشخص، کمتر اشاره شده است. در فصل اول به بررسی معناشناسی ولایت و واژه های مربوط به آن در لغت و عرفان ومعناشناسی انسان کامل پرداخته ایم. فصل دوم شامل بحث از ضرورت وجود انسان کامل و بیان ویژگیها و مقامات انسان کامل است. و تبیین حضرات خمسه الهی در دو وجه حقی و خلقی وتعبیر کتب الهی می باشد. فصل سوم به تحلیل ولایت انسان کامل در دو قوس نزول و صعود واقسام ولایت انسان کامل می پردازد. فصل چهارم: اثبات تداوم ولایت تحت عناوینی چون خاتم ولایت، ولایت فقیه و آثار قبول ولایت و محبت اهل بیت: است که از جمله آن رسیدن به مقام شهود حقیقی است.

پژوهشی است درباره تأویل عرفانی (برداشت معنای باطنی از ظواهر الفاظ قرآن) از منظر امام خمینی(قدس سره) و مقایسه آن با دیدگاه سید حیدر آملی(رحمه الله). نویسنده طی شش فصل، پس از بیان کلیات تحقیق، به تعریف تأویل از دیدگاه امام خمینی(قدس سره) و سید حیدر آملی(رحمه الله) پرداخته و از جایگاه آن در آیات محکم و متشابه سخن گفته است. سپس اصول و مبانی تأویل را از دیدگاه ایشان مطرح نموده که عبارت اند از: ضرورت تأویل قرآن، وضع الفاظ برای معانی عام، ذو مراتب بودن کتاب و کلام الهی، و امکان حصول علم تأویل برای غیر معصومین(علیهم السلام). در ادامه، ملاک های تأویل را از دیدگاه این دو عارف نامی مورد بحث قرار داده که عبارت اند از: تطابق کتاب تکوین با کتاب تدوین، هماهنگی معنای باطنی با ظاهر قرآن، و پیوند طریقت و حقیقت با شریعت. آنگاه شرایط تأویل کننده را در دو قسمت شرایط عملی و علمی از منظر آن دو بزرگوار بررسی کرده و در پایان نمونه هایی از تأویلات عرفانی امام خمینی(قدس سره) در آیات قرآن را در دو بخش مباحث مربوط به قوس نزول و قوس صعود ارائه نموده و با تأویلات سید حیدر آملی(رحمه الله)در همان آیات مقایسه کرده است