جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رابطه ایمان با عمل از مسائلی است که مورد بحث و اختلاف نظر میان فیلسوفان و متکلمان اسلامی و غربی بوده است. در همه ادیان از پیروان خواسته شده که علاوه بر ایمان در مرحله عمل نیز به دین پایبند باشند. در این میان کانت در آثار خویش عقل انسان را قادر به ترسیم برنامه‌ای جامع برای سعادت خود می‌داند و معتقد به خودآیینی اخلاقی است. مطهری با تکیه بر قدرت عقل در تشخیص اصول و کلیات معتقد است که عقل بشری توانایی ترسیم چنین نقشه راه جامعی را ندارد و به نقد دیدگاه‌های کانت دراین‌باره پرداخته است. در این مقاله، با استفاده از روش‌های توصیفی و تطبیقی و بالاخص انتقادی، آسیب‌های وارده بر مبانی کانت در رابطه ایمان با عمل عبادی بررسی می‌شود. آسیب‌هایی که می‌توان از منظر مطهری به این ایده کانت وارد دانست عبارت‌اند از: تقلیل مفاهیم دینی به دریافت‌های عقلانی، عدم توجه به تفاوت بین حسن فعلی و فاعلی، بشری انگاشتن قوانین الهی، سرگردانی، گرفتاری در تناقض ایده و عمل، غفلت از ریشه و مبدأ افعال عبادی و اخلاقی، عدم تفکیک بین هدف و وسیله، عدم تفکیک بین انواع روابط.

برهان نظم، با تقریرهای متفاوت و از مناظر مختلف، مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. متفکران اسلامی درباره‏ ارزش این برهان بر اثبات وجود خداوند اختلاف نظر دارند. برخی فلاسفه بر این باورند که استدلال‏های مبتنی بر نظم ارزش برهانی ندارند و از استحکام کافی برای اثبات و شناخت خداوند برخوردار نیستند. در مقابل، گروهی از متکلمان از این برهان دفاع و بر امتیازهای ویژه‏ آن تأکید کرده‏اند. این پژوهش، با روش توصیفی‌ـ ‌تحلیلی و انتقادی بر آن است که میزان دلیلیت برهان نظم به منزله عمومی‏ترین راه خداشناسی را از دیدگاه دو اندیشمند معاصر، آیت‌الله مرتضی مطهری و آیت‌الله سید محمدباقر صدر، ارزیابی کند تا بدین وسیله امکان اثبات و شناخت خداوند با تقریرهایی از برهان نظم، که بیشترین میزان اتقان را دارند، فراهم شود. نتیجه آنکه، تقریر شهید صدر از برهان نظم مبتنی بر نظریه‏ «منطق ذاتی» است که وی در معرفت‌شناسی اتخاذ کرده‏ است و با توجه ‌به اشکال‌هایی که تقریرهای دیگر برهان نظم، از جمله تقریر مبتنی بر «منطق عقلی»، با آن مواجه‌اند به نظر می‏رسد راهی که شهید صدر پیشنهاد داده بهترین راهی است که برای اعتبار بخشیدن به برهان نظم به منزله یک برهان دقیق فلسفی وجود دارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش اراده سیاسی ملت‌ها در تعیین و تغییر سرنوشت سیاسی خویش است. این تحقیق با روش تحلیل محتوا، درصدد آزمون این فرضیه است که، اراده سیاسی ملت‌ها، در تغییر سرنوشت سیاسی جامعه، نقش تعیین‌کننده دارد. بر این اساس؛ هدف از این بررسی، دستیابی به مولفه‌های اثرگذار بر سرنوشت سیاسی جوامع و میزان تعیین‌کنندگی آنها است. در این پژوهش به سه رأس یک مثلث، یعنی تعامل سهم و تاثیر متقابل و هم‌افزای سه‌گانه تکوین، تدبیر و طبیعت، و نقش و سهم هر یک در تعیین‌کنندگی سرنوشت یک جامعه پرداخته، و سعی در تبیین نظریه استاد مطهری در این زمینه گردید. به ترتیب نخست تکوین، یعنی سنّت‌های جاویدان خدایی حاکم بر نظام جهان آفرینش، و انسانی (به‌سان اصل علیت و یا ضرورت امنیت، نظام و دولت و عدالت)، سبب یا علت موجبه، یعنی ایجاب‌کننده و ضرورت‌بخش هستند. دوم، تدبیر فردی، جمعی و اجتماعی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی انسانی، سبب یا علت موجده، یعنی ایجاد‌کننده می‌باشند. سوم، طبیعت نیز عامل موثره، یعنی تاثیرگذار در تسهیل و تسریع و تشدید اثربخشی یا برعکس سخت سازنده، تأخیر اندازنده و کاهنده داشته و دارند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که استاد مطهری، با مطرح ساختن نظریه «امر بین الامرین»، سایر علل و عوامل تکوینی و طبیعی را از علل موجبه و موثره تعیین و تغییر سرنوشت انسان، ملت‌ها و نظام‌های سیاسی دانسته، و از علل و اسباب ارادی، اختیاری و انسانی، به عنوان علل موجده یاد می‌کنند.

شهید مطهری معتقد است حساب ابجد حسابی اعتباری است نه حقیقی؛ لذا نمی‌توان آن را کاشف حقیقتی از حقایق عالم دانست. از طرفی دیگر آیت‌الله جوادی آملی معتقد است مقوله کمّ مختص عالم ماده و مثال است و کمند آن به معقولات نمی‌رسد. این دو دیدگاهِ ریاضی ـ فلسفی ظاهراً به هم ارتباطی ندارند، اما درواقع انکار یک حقیقت متضایف‌اند؛ چون حساب ابجد اگر یک «حساب» حقیقی باشد، «معدود» آن جز «معقولات» و «معانی مجرده» نخواهد بود، منتهی به واسطه معدودیت حروف و کلمات. به نظر می‌رسد، تعدید مفاهیم و معقولات ثبوتاً استحاله ندارند؛ آنچه مستحیل است، تعدید به واسطه شکل و وزن و امثال آن است که البته مفاهیم از آن مبرا هستند. تعریف و تطبیقات اکابر عرفان و حکمت مانند ابن‌ترکه و میرداماد نیز نشان می‌دهد این تعدید نه‌تنها ممکن، بلکه به لطف حسابِ «ابجد» ثابت است؛ زیرا منتهی به کشفِ عباراتِ «مشترک الکمّ والمعنی» می‌شود. عباراتی که اگرچه به لحاظ ترکیب حروف مختلف‌اند، اما به لحاظ کمّ و کیف (روح معنا) مشترک‌اند؛ و چون اشتراک دوگانه مذکور، به‌عنوان یک نظم، مسانخ علم و اراده باری است نه علم و اراده واضع یا مستعمل عبارات؛ به برهان لمّی ثابت می‌شود، حساب ابجد نیز حقیقی و الهی، با معدوداتی از سنخ معانی است. ابهام این کبریات به وسیله صغریات منقول و محصل مذکور در متن قابل رفع است.

هدف پژوهش حاضر بررسی دلایل ظهور ماهیت دینی حکومت در انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید مطهری با روش هرمنوتیک قصدگرا است. در این تحقیق با روش‌ هرمنوتیک قصدگرای اسکینر، نشان داده شد که مشکله انحطاط ایران در زمانه پهلوی اول و دوم با ظرفیت‌های فکری و سیاسی مدرنیته غربی و مشروطه ایرانی و بویژه در جنگ جهانی دوم پاسخ درخوری نیافت و حتی به دوباره اشغال شدن ایران و تحقیر ایرانیان انجامید. در این شرایط مدت‌ها بود که فقها بویژه از جنبش تنباکو به بعد، جامعیت قوانین فردی و اجتماعی اسلام برای نیازهای ثابت و متغیر و مردم‌سالار بودن اداره اجتماع، ظرفیت پاسخ‌گویی دین به شرایط انحطاط ایران را طرح می‌کردند. وضعیت انحطاط سیاسی و اجتماعی، زمینه اساسی تحولات ایران معاصر را فراهم کرده است که پاسخ‌های ناقص و ناکافی در نظام‌های سیاسی مطلقه سنتی یا تبعیت از مکاتب چپ و راست مدرنیته غربی در مشروطه و دیکتاتوری شبه‌مدرن بحران را تشدید نمود. اثبات عقلی و شرعی امکان ولایت سیاسی فقیه جامع‌الشرایط در زمان غیبت امام دوازدهم(ع) توسط امام خمینی که استاد شهید مطهری بود، مانع شرعی تأسیس حکومتی با ماهیت دینی در عصر غیبت را برطرف نمود و بدین ترتیب ماهیت سیاسی دین در انقلاب اسلامی سال 1357 ظهور پیدا کرد.