جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش درصدد است که در بخش اول پژوهش، یک خوانش تحلیلی از تاریخ تفسیر نزد مستشرقان ارائه دهد و نگاه مستشرقان به این دوره را توصیف و نقد کند. بخش دوم پژوهش، توصیف و نقد مطالعات استشراقی با تمرکز بر روی یک اثر است و تحلیل آرای آنها در مورد تفسیرکشاف زمخشری با هدف نمونه سازی برای رویکردها و تحلیل‌های آنها انجام می‌شود. مسئله پژوهش این است که مستشرقان چرا و چگونه به بررسی دوره میانه تاریخ تفسیر اسلامی پرداخته‌اند و آیا در رویکرد مسلمانان و مستشرقان به این دوره اختلافی وجود دارد یا خیر؟ اگر هست به چه شکلی است و در چه نمودهایی دیده می‌شود؟ پرواضح است که در تبیین این اختلاف رویکردها، مبانی هر یک استخراج شده و چه از جهت روش و چه از جهت محتوا به توصیف و تحلیل پرداخته می‌شود که نتیجه کار این رساله پُر کردن شکاف‌های تاریخ‌نگاری تفسیر قرآن از طریق نقد دیدگاه‌های خاورشناسان است.

ابو القاسم محمود بن عمر بن احمد زمخشری لقبش جارالله بود که از دانشمندان بزرگ ایرانی است.گرایش زمخشری یه مذهب معتزلی بود که این گرایش را در تفسیر الکشاف بطور آشکار بیان کرده و با مخالفان به مناظره برخاسته است.تفسیر کشاف یک تفسیر ارزشمند است که در آن زیبایی و جمال قرآن را نشان داده و در روشنگری و کشف بلاغت و سحر بیان قرآن، بی‌نظیر است. در فرهنگ اسلامی از اعتقاد به ظهور منجی با نام «مهدویت» یاد می شود.از آنجایی که اهل سنت و اهل تشیع بعنوان دو مذهب اصلی جهان اسلام در زمینه ی مهدویت اشتراکات و اختلافاتی دارند؛ در این پژوهش تلاش بر این است که شیوه ی برخورد زمخشری بعنوان یک مفسر معتزلی مسلک با آیات مهدویت را در تفسیر کشاف بررسی نماییم.

توحید، به‌عنوان اساسی‌ترین اصل و مبنای تعالیم الهی، دارای اقسام متعددی است که در میان آن‌ها، توحید ذاتی شالوده و بنیاد سایر اقسام و عالی‌ترین مرتبه توحید محسوب می‌شود. آیات مرتبط با توحید ذاتی ازجمله مباحث تأمل‌برانگیز و مورد اختلاف میان مفسران به‌شمار می‌آید. در این زمینه، این پرسش مطرح می‌شود که دیدگاه زمخشری و آیت‌الله جوادی آملی درباره دلالت آیه چهارم از سوره زمر: «لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَدًا لَاصْطَفَىٰ مِمَّا یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ ۚ سُبْحَانَهُ هُوَ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ» بر نفی «تبنّی» و اثبات توحید ذاتی چیست؟ پژوهش حاضر، با روش تحلیلی ـ تطبیقی، به بررسی دیدگاه‌های زمخشری و آیت‌الله جوادی آملی در این زمینه پرداخته است. نتیجه حاصل از این تحقیق آن است که آیت‌الله جوادی آملی، در رد نظریه تبنّی و امتناع آن ـ که از سوی زمخشری نیز مورد توجه قرار گرفته است ـ بر این باور است که مقوله اصطفاء و تبنّی از سوی خداوند، امری محال و در تعارض با وحدت ذاتی اوست؛ زیرا خداوند متعال واحدی بی‌همتاست که هیچ همتایی ندارد. وحدت ذاتی او، قاهریت بر هر گونه کثرت را دربر دارد؛ ازاین‌رو، هیچ موجودی شایستگی آن را ندارد که به فرزندخواندگی الهی منصوب شود تا کارها و نیازهای او را برطرف سازد.

رابرت اسپنسر، متولد 27 فوریه 1962، یک نویسنده و وبلاگ نویس ضد مسلمان آمریکایی است که خود را به عنوان " نوع خوب" از مروّجین اسلام هراسی توصیف می‌کند. اسپنسر مدیر سازمان دیده‌بان جهاد است و نویسنده دو کتاب از پرفروش‌ترین کتاب‌های نیویورک تایمز ‌است؛ از جمله "حقیقت درباره محمّد" و "راهنمای نادرست سیاسی". وی دانشجوی دکتری در مطالعات دینی از دانشگاه کارولینای شمالی در چاپل هیل در سال 1986 بوده و پایان‌نامه کارشناسی ارشد او در مورد تاریخ کاتولیک است. اسپنسر ادعا کرده که از سال 1980 به مطالعه کلام، حقوق، و تاریخ اسلام مشغول بوده ‌است. به دلیل دیدگاه‌هایش درباره اسلام، او مورد انتقاد کلیسای کاتولیک قرار گرفت و به همین دلیل در سال 2016 از آن کلیسا جدا شد و به کلیسای ارتدوکس یونان پیوست. در سال 2010، همراه با پاملا گلر، اسپنسر گروه متوقف‌سازی اسلامی‌شدن آمریکا را تأسیس کرد. دولت پاکستان در سال 2016 کتاب اسپنسر به نام "حقیقت درباره محمّد" را به دلیل "مطالب قابل اعتراض" در مورد پیامبر اسلام ممنوع اعلام کرد. در سال 2021، اسپنسر کتاب جدیدی را با عنوان "The Critical Quran: Explained from Key Islamic Commentaries and Contemporary Historical Research" منتشر کرد که به بررسی انتقادی آیات قرآن بر اساس واژگان و تاریخ اسلام می‌پردازد. این کتاب برای بررسی نظرات و انتقادات افرادی که به عنوان شخصیت‌های شناخته‌شده در زمینه اسلام هراسی به نقد قرآن می‌پردازند و پاسخ به شبهات آنها مناسب است. در مقدمه کتاب چنین بیان شده: کتاب " قرآن انتقادی" نوشته‌ی رابرت، یک ترجمه بی‌باکانه از قرآن است که هدف آن ارائه تفسیری بی‌نقص از قرآن بدون هرگونه تفسیر گمراه‌کننده است. نقدها و بررسی‌ها نشان می‌دهند که این کتاب به عنوان یک اثر بزرگ شناخته می‌شود. ژیرت ویلدرز، عضو پارلمان هلند و عضو حزب آزادی هلند، این کتاب را به عنوان تفسیری کاملاً عالی بر قرآن توصیف می‌کند. ترجمه حاشیه‌دار رابرت اسپنسر حدود هر دو خط از قرآن را تفسیر می‌کند و در نهایت این کتاب را از یک کتاب بسیار چالش‌برانگیز به یک کتاب قابل فهم تبدیل می‌کند و این یک دستاورد عظیم است." همچنین، دانیل پایپس که در ارتباط با فعالیت‌های خاورمیانه فعالیت دارد، این ترجمه را به عنوان یک دستاورد بزرگ تحسین کرده و توجیهات اسپنسر را در درک قرآن تا حد زیادی قابل فهم می‌داند. در کل، این کتاب به عنوان یک مرجع تحلیلی برای درک اسلام و تاریخ اسلامی مدرن معرفی می‌شود. اسپنسر در مواردی از ترجمه محمد مارمادوک پیکتال کمک گرفته و به نقد موارد متعددی از قبیل جمع قرآن، بی‌نقص بودن قرآن، معجزه بودن قرآن، ترتیب چینش قرآن و جذابیت فوری برای خوانندگان غیرمسلمان، پرداخته‌است. در این اثر، از میان سوره‌های قرآن کریم، سوره اسراء را انتخاب نمودیم و بر آن شدیم تا در این اثر به بررسی ترجمه انتقادی او و عرضه این انتقادات به تفاسیر المیزان و کشاف بپردازیم و در مواردی به انتقادات وی پاسخ داده یا خلاءهای دیدگاه او را تبیین نماییم.

بازگشت به دنیای برخی از انسان‌ها پس از ظهور امام زمان (عج) و قبل از روز قیامت، که در اصطلاح رجعت نامیده می‌شود،یکی از اعتقادات راسخ در مذهب شیعه است. این در حالی است که چنین باوری در میان اهل سنت وجود ندارد.در قرآن کریم، آیاتی به داستان بازگشت به زندگی در امت‌های پیشین اشاره دارند. برای نمونه، زنده شدن هفتاد نفر از قوم حضرت موسی، زنده کردن مردگان توسط حضرت عیسی و زنده شدن حضرت عزیر از جمله این موارد هستند که مورد تایید مفسران شیعه و سنی قرار گرفته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که رجعت در آینده نیز می‌تواند رخ دهد و هیچ دلیل عقلییا نقلی برای رد آن وجود ندارد.برخی از آیات قرآن نیز به طور خاص به رجعت در آخرالزمان اشاره دارند، اگرچه تفسیر و تأویل این آیات بین مفسران مختلف، محل بحث است. به عنوان مثال، مفسران امامیه و علمایی مانند آیت‌الله جوادی آملی، آیه83 سوره نمل را که در آن خداوند می‌فرماید: «روزی که از هر امتی گروهی را محشور می‌کنیم»، به رجعت به دنیا تفسیر کرده‌اند.در مقابل،مفسرانی نظیر فخر رازی،زمخشری و آلوسی،این آیه را به حشر اخروی و قیامت مربوط می‌دانند. هدف این تحقیق، بررسی آیات مرتبط با رجعت و تبیین دیدگاه‌های مختلف تفسیری پیرامون این موضوع است درتفاسیر مکاتب امامیه و اشاعره و معتزله با محوریت تفسیر فخر رازی، زمخشری، آلوسی و تسنیم به روش تطبیقی مورد نظر قرار گرفته است.

---

(از مجموعۀ 7 جلدی)کتاب حاضر جلد چهارم از "مجمع الشتات فی الاصول و الاعتقادات "است که به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت شهید آیت‌ا ...اشرفی اصفهانی 1279 1361 (چهارمین شهید محراب) به طبع رسیده است .این کتاب در اصل مجموعه دست نوشته‌ها، تقریرات و نیز سلسله درس‌های نامبرده است که در قالب 7جلد به چاپ رسیده است .بخش کوتاهی از این جلد به زبان فارسی و بقیه مطالب آن به زبان عربی است .موضوع اصلی کتاب اصول اعتقادی اسلام است .در این جلد به طور اختصاصی مطالبی درباره قرآن آورده شده که عناوین برخی از آنها بدین قرار است :اسامی قرآن، حدوث و قدم بودن قرآن، اعجاز قرآن، اعراب گذاری قرآن، فضیلت قرآن، ارتباط آیات قرآن با یکدیگر، مصحف امیرالمومنین، نسخ، بداء، معانی تاویل، شفاعت، ترتیب سوره قرآن، کلمه نسا در قرآن، نزول قرآن، زمان نزول قرآن، کیفیت نزول قرآن، قیامت در قرآن، و کیفیت وحی .در انتهای کتاب فهرست آیات قرآن کریم، موضوعات، اعلام، اماکن، کتب و مصادر درج شده است .

عالم ذر یکی از مباحث معرفتی است که در علوم مختلف اسلامی از جمله کلام، فلسفه و تفسیر موردبحث و گفتگوي نظریه پردازان قرار گرفته است. در بین مفسران، علما و حکما در زمینه امکان یاامتناع عالم ذر، چیستی عهد الست و کیفیت وقوع و نیز زمان عالم ذر اختلاف نظر جدي مشاهده می-شود، که از عدم وجود تا تحقق آن براي همگان از روز اول خلقت انسان تا پایان دنیا صاحب نظر دارد.از منظر بعضی عالم ذر به دلایل عقلی و نقلی واقع شده و توان درك آن، با توجه به حقایق مربوطه ودقت هاي فلسفی در چگونگی عالم ذر امکان پذیر است. در مقابل برخی به رغم آیات و احادیث وتفسیرهاي فراوانی که در ذیل آیات مطرح شده است، معتقدند نمیتوان به حقیقت عالم ذر و چگونگیوقوع آن دست یافت و شناخت در این زمینه کافی نیست. در این جایگاه بعضی اساسا وقوع عالم ذر را ممتنع میدانند و دستهاي دیگر آن را حمل بر مجاز میکنند. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلیدر صدد استخراج دیدگاه چندي از قرآن پژوهان و مفسران فریقین با تاکید بر آراء تفسیري علامه معرفت و علامه جوادي و زمخشري و فخررازي در خصوص عالم ذر تنظیم شده تا از رهگذر اینبررسی نظرات ایشان پیرامون مساله عالم ذر مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

انسان از نعمت بزرگی به نام نیروی عقل و اندیشه برخوردار است که این موهبت او را از سایر موجودات، ممتاز کرده است. در مقايسه با ساير شرایع، اسلام بيشترين اهميت و ارزش را براي عقل و انديشه قائل شده است و عقل و شرع را مكمل هم و رابطه آنها را دوسويه و هماهنگ مي داند. فراخواني قرآن مجيد به تعقل و انديشيدنِ استدلالي و منطقي از موضوعاتي است كه در بسياري از آيات الهي با گونه هاي متفاوتي به صراحت بيان شده است، به شكلي كه هيچ تأويلي را نمي پذيرد. از سوی دیگر شریعت اسلام پس از ارتحال پیامبر اکرم صلوات الله علیه وآله دچار انشعابات و فِرَق اعتقادی در کنار راه واضح و توصیه شده تشیع شد و نسبت به مسائلی اختلاف نظر پدید آمد که دامنه آن تاکنون به اشکال مختلف ادامه دارد. طبیعتاً نقد منصفانه و بررسی و روشنگری آگاهانه می تواند از بروز این اختلافات و پوشیده ماندن حق جلوگیری کند. برای این منظور طرح نظرات و آراء فِرق نسبت به تشیع در رابطه با موضوعات اساسی می تواند فضای نقد و بررسی را فراهم آورد. یکی از این مباحث مهم، به دلیلی که گفته شد موضوع «تفکر» است بنابراین در این تحقیق با رجوع به تفاسیرکشاف، مفاتیح الغیب و المیزان در باب آیات «تفکر»، اهتمام دو مفسر از دو فرقه معتزله و اشاعره را نسبت به علامه به عنوان مفسر شیعی، در خصوص تفکر مورد بررسی قرار می‌دهیم تا بدین وسیله با بررسی نظرات این سه مفسر به مطالب مهمی درباره دیدگاه های این سه تن دست یابیم.

شناخت‌ معنای مجازی واژگان متشابه قرآن،‌ برای پی‌بردن به معنای مورد نظر خداوند از واژه یاد شده و به‌ تبع آن، فهم مراد آیه مورد بحث‌، ضرورت‌دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به مطالعه ‌دیدگاه های مفسران‌در معنای مجازی«ید» در آیه«یَدُ اللَّهِ‏‌ فوق‌ایدیهم» پرداخته است. با توجه به اینکه درعلم کلام ‌ثابت شده که ‌خدا از داشتن اعضا جسمانی مبرا است، پس‌ معنی‌حقیقی «ید» در آیه یاد شده نمی‌تواند مقصود خدا باشد. سوال اصلی این ‌پژوهش این است که تعبیر«ید» در آیه یاد شده دارای ‌چه معنای‌ مجازی ‌است و مقصود خدا در این‌آیه از «ید» چه بوده است؟ مفسران همواره ‌دیدگاه‌های متعددی در خصوص ‌معنای مجازی «ید» در این آیه ارائه نموده‌اند که می‌توان این دیدگاه‌ها را تا 18 مورد برشمرد. زمخشری مفسر بزرگ برای اولین بار معنای دست رسول خدا(ص) را برای واژه «ید» در این آیه قائل شده و جمعی از مفسران پس از وی نیز این دیدگاه را پذیرفته‌اند. پژوهش‌ حاضر به نقد دیدگاه زمخشری پرداخته و ادعای او را در این‌خصوص کامل ندانسته و دیدگاه برگزیده در معنای مجازی‌، کلمه «ید» را «دست بیعت خدا» می‌داند.