جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده در این کتاب با استناد به آثار و نوشته‌های محی‌الدین عربی، نقد و تحلیلی از عقاید، افکار و احوال وی به دست می‌دهد، همچنین دیدگاه‌های ستایندگان، انتقاد کنندگان و تکفیر کنندگان وی را ذکر می‌کند .به‌زعم مولف ((اقوال و افکار و عقاید او با ظاهر شرع نمی‌سازد و سخنانش متناقض با هم و متناقض با عقل و مخالف با شرع است)) .

بحث کشف و شهود در معرفت‌شناسی اسلامی در مذهب عرفا از مسایل بنیادین و اساسی است؛ به حدی که پایه‌ی عرفان اسلامی بر اساس مکاشفه و مشاهده‌ی عالم غیب است. مکاشفات عرفانی، مهمترین منبع معرفتی عرفان نظری به عنوان یک نظام هستی شناختی محسوب می شوند. این مقاله درصدد است ابتدا مروری داشته باشد بر انواع مکاشفه نزد عرفا، ویژگی‌های اساسی آن، معیار ارزیابی آن و پیشینه‌ی مکاشفه در دیدگاه بانیان مکتب فکری اشراق و مشاء و همچنین چیستی، ماهیت و مراتب مکاشفه در دیدگاه فیلسوفان و عارفان اسلامی خصوصا صدرا و ابن عربی با تدقیق؛ صدرا به عنوان بانی حکمت متعالیه در بعضی از مسائل فلسفی که جزو ابتکارات خاص او محسوب می شوند، صراحتا ادعای انکشاف کرده و وابستگی خود را به عارف بزرگ ابن عربی نشان داده است. سوال اساسی این مقاله این است که آیا روش مکاشفات ملاصدرا مثل سایر فلاسفه و عرفاست یا سبک خاصی برای خود قایل است؟ همچنین می توان به این سوال هم اهمیت داد که ایا شهود صدرایی متاثر از ابن عربی است یا خیر؟ یافته های پژوهش موید این نکته است که ملاصدرا در پردازش مسایل ذوقی، به مباحث حکمی و بحثی تمایل پیدا کرده و استفاده نموده است؛ از این منظر متاثر از ابن عربی است.

مسئله قضا و قدر و نسبت آن با جبر و اختیار، یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث در الهیات و فلسفه اسلامی است که همواره محل مناقشه میان متکلمان، فلاسفه و عرفا بوده است‌. در این رساله تلاش شده تا با تمرکز بر آرای دو اندیشمند بزرگ، ملاصدرا به عنوان نماینده حکمت متعالیه و ابن‌عربی به عنوان یکی از مهم‌ترین عرفای مسلمان، ابعاد نظری و معنوی این مسئله بررسی و تحلیل گردد‌. سؤال اصلی این پژوهش آن است که هر یک از این دو متفکر چه تلقی‌ای از قضا و قدر دارند و چگونه توانسته‌اند آن را با مسئله اختیار انسان سازگار کنند؟ روش این تحقیق، تحلیلی استنتاجی است و با مراجعه به منابع اصیل اندیشه این دو متفکر، همچون الفتوحات المکیه و فصوص الحکم از ابن‌عربی و اسفار اربعه و دیگر آثار ملاصدرا، به استخراج، تحلیل و مقایسه دیدگاه‌های آنان پرداخته شده است‌. ساختار پژوهش شامل تبیین مفاهیم بنیادین قضا، قدر، جبر و اختیار، تحلیل دیدگاه هر یک از متفکران، و در نهایت بررسی نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه‌های آنان است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ابن‌عربی با بنیان وحدت وجودی، قضا و قدر را جلوه‌ای از علم و اراده مطلق الهی ‌می‌داند و انسان را در مقام وجودی خود تابع نظام احسن می‌بیند، با این حال برای او در مقام شهود و معرفت، نوعی اختیار قائل است‌. ملاصدرا نیز با بهره‌گیری از اصولی چون تشکیک وجود، حرکت جوهری و اصالت وجود، تلاش دارد تا راهی میانه میان جبر و تفویض بگشاید و تبیینی عقلانی و فلسفی از اختیار در دل نظام علّی جهان ارائه دهد‌. در نهایت، این رساله نشان می‌دهد که با وجود تفاوت در روش‌شناسی، هر دو متفکر به نوعی هماهنگی و هم‌افزایی میان قضا و قدر الهی و اراده انسانی معتقدند که می‌تواند به حل تعارض دیرینه جبر و اختیار کمک کند‌.

رؤیا از جمله مسائلی است که از چشم کمتر متفکری پنهان مانده است؛ خصوصاً حکما و عرفای اسلامی بدان توجه وافری نمودهاند. در تفکر اسلامی، رؤیای صادقه دارای محتوایی معرفت افزا است؛ هرچند در عرفان عملی و سلوک، بیداری و شب زنده‌داری بر خواب ترجیح داده شده است؛ اما عرفا چنانکه از سیرە علمی و عملی آنان بر میآید، کشف و شهودی را که در نتیجە رؤیای صادقه حاصل میشود، نیز مغتنم میشمارند. رؤیا که از لحاظ لغوی اشاره به رأی و رؤیت در خواب دارد از مناظر متفاوتی قابل تبیین و تحلیل است. در منظومە عرفان اسلامی، حکما و عرفای مسلمان هرکدام از منظری به مسللە رؤیا پرداختهاند که در جای خود حائز اهمیت خاصی است؛ این پژوهش با تأکید بر افکار و عقاید دو شخصیت مؤثر در تفکر اسالمی، یعنی روزبهان بقلی شیرازی)م.606ه.ق( و محیی الدین ابن عربی اندلسی)م.638ه.ق(، به مسئلە رؤیا میپردازد. با توجه به تفکیکی که بین دو سنت عرفان اسلامی در پژوهشهای تاریخ تصوف انجام گرفته است؛ گرچه این دو عارف در بستر حکمت و عرفان اسالمی بالیده اند، اما به دو سنت و جریان متفاوت تعلق دارند؛ تعلقات و افکار روزبهان بقلی شیرازی متأثر از سنت اول عرفانی است و ابن عربی مؤثرترین متفکر در جریان سازی سنت دوم عرفانی است. روزبهان بقلی که سهم بسزایی در دورە انتقال تصوف دارد، به مانند ابن عربی در موضوع و شیوە بیانِ آثار عرفانی خویش، نسبت به اسالف خود دارای نوآوری و خالقیت میباشد؛ اما مضامین و محتوای آثار او به مانند اسالف خویش حول محور عشق الهی یا به عبارتی عرفان عاشقانه میگردد؛ درحالی که ابن عربی را به عنوان مدوّن و پایه گذار عرفان نظری یا به تعبیری عرفان عالمانه میدانند. با وجود شباهتها و تفاوتهای موجود، هردو عارف مذکور به غیر از مظالب پراکنده در آثار خود، دو اثر مستقل دربارە مکاشفات خود در رؤیا نگاشته اند، که نشان از اهمیت مسللە رؤیا در نزد آنان دارد. روزبهان در اثری تحت عنوان »کشف السرار و مکاشفات النوار« به الهامات و رؤیاهای خود میپردازد و ابن عربی نیز معتقد است مهمترین اثر خود یعنی (فصوص- الحکم) در رؤیایی بشارت آمیز توسط نبی اکرم(ص) به او الهام شده است. با توجه به مطالب فوق، این پژوهش به بررسی و مقایسە رؤیا از دیدگاه این دو عارف مؤثر در عرفان اسالمی به روش توصیفی- تحلیلی میپردازد. رؤیا چه جایگاهی در منظومە فکری ابن عربی و روزبهان بقلی شیرازی را داراست؟

شناخت نفس ناطقه‌ی انسانی و ظرفیت‌های آن به عنوان نزدیک‌ترین راه شناخت حق متعال در لسان شرع و در نزد اهل حکمت و عرفان از جایگاه بالایی برخوردار است. در این پژوهش با تکیه بر حدیث شریف، «کُلُّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إلاّ وِعاءَ العِلمِ ؛ فإنَّهُ یَتَّسِعُ بِه» مشهور به حدیث «وعاء» که از لسان انور امیر کلام، حضرت امیرالمؤمنین علی وصیّ علیه السلام صادر شده است، به بررسی حقیقت علم و نفس ناطقه‌ی انسانی به عنوان ظرف علم و کیفیت اتحاد صورت‌های علمیه با نفس پرداخته می‌شود و مقام لایقفی و فوق تجرد نفس ناطقه و هویت نوری و بسیط علم ثابت می‌گردد. نفس ناطقه‌ی انسانی به عنوان حقیقتی ذومراتب و تشکیکی است که یک هویت واحده‌ی از فرش (عالم ماده) تا فوق عرش (عالم امر) دارد، این جامعیت، سبب وسعت وجودی انسان در اطوار و ساحت‌های مختلف او شده است. اتّساع نفس انسانی به عنوان یک هویت واحده‌ی ممتد از فرش تا فوق عرش، قوت و اشتداد وجودی او را در تمامی شئون در پی دارد لذا خلیفه‌ی خدا در بین موجودات است. در ادامه‌ی تحقیق برای تبیین معارف و حقایق بلند مندرج در حدیث وعاء به بررسی دیدگاه عرفای شامخ مکتب عرفان اسلامی، خاصه ابن عربی و پیروان او پرداخته می‌شود و ظرفیت و گستره‌ی وجودی ساحت‌های گوناگون انسان مورد تحلیل و مداقه‌ی علمی قرار می‌گیرد. ابن عربی و شاگردان و پیروان مکتب فکری او، انسان را به سبب همین سعه‌ی وجودی، کون جامع و شامل و حاوی حضرات خمس می‌دانند. آن‌ها قائلند بدن به سبب استیلای روح بر آن، ارض واسع الهی است که حق متعال در آن زمین عبادت می‌شود و خیال، بزرگترین مخلوق خدا است که قدرت تصور امور محال را دارد. ابن عربی، عقل را پرتو و اشراقی از عقل کل می‌داند و قلب را محل پذیرش تجلیات بی‌منتهای الهی معرفی می‌کند. او می‌گوید: قلب مظهر اسم «واسع» است و حق متعال فقط در قلب عبد مؤمن گنجایی دارد. هدف تحقیق، شناخت لوازم سعه‌ی وجودی انسانی بر اساس فرمایش حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در حدیث وعاء با تکیه بر مبانی عرفانی مکتب ابن عربی است. روش انجام این تحقیق توصیفی، تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای است و نتیجه‌ی آن پذیرش ظرفیت لایقفی نفس و شناخت لوازم و خصوصیات آن است.

این رساله به موضوع پیچیده تکثرگرایی در چارچوب اندیشه ابن‌عربی می‌پردازد و ویژگی‌ها و دلالت‌های آن را بررسی می‌کند. مسئله اصلی حول چگونگی همسویی دیدگاه منحصربه‌فرد محیی‌الدین پیرامون تکثرگرایی با سنت اسلامی، مفاهیم کلامی آن و تأثیر بالقوه آن بر موضوعاتی چون گوهر دین، تجربه دینی، مدارای اجتماعی و تفاسیر متنوع از شریعت است. این پژوهش بر تحلیل نوشته‌های ابن عربی، با تمرکز ویژه بر اثر اصلی او یعنی فتوحات مکیه استوار است. تکثرگرایی ابن‌عربی ریشه عمیقی در سنت اسلامی دارد و او جایگاه پیامبر اسلام (ص) و قرآن را جزءلاینفک این نظریه می‌داند. رویکرد ابن‌عربی به رستگاری، بهشت و جهنم را به طور توأمان در برمی‌گیرد که از طریق رحمت الهی به تکامل انسان منجر می‌شود. تکثرگرایی او از پذیرش عقاید گوناگون فراتر می‌رود و در مقابل دیدگاه‌های کلامی، بر اهمیت افکار و تفاسیر گوناگون در جامعه اسلامی تأکید می‌ورزد. این نظریه تنوع و تفاسیر متعدد از شریعت را تشویق می‌کند و راه را برای جامعه اسلامی با تکثر و بردباری بیشتر هموار می‌سازد.

این پژوهش به بررسی نسبت ساختاری و نظام‌مند اسماءالله با سیر و سلوک عرفانی می‌پردازد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، با استناد به آثار دو اندیشمند برجسته‌ی عرفان اسلامی، محیی‌الدین ابن‌عربی و امام خمینی(س)، در پی آن است تا نشان دهد اسماء الهی نه تنها به عنوان صفات ذات حق، بلکه به مثابه سازه‌های بنیادین وجود، نقشه راه سلوک و کلیدهای معرفت عمل می‌کنند. یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است که از منظر این دو عارف، حقیقت وجود سالک، عیناً همان اسماءالله است و کمال نهایی او در گرو فعلیت یافتن تدریجی این اسماء در مراتب گوناگون وجودش، از مرتبه‌ی «تعلق» و «تحقق» تا «تخلق» کامل، تحقق می‌یابد. بر این اساس، ماهیت سلوک عرفانی چیزی جز «صیرورت اسمائی» نیست؛ حرکتی وجودی از مظاهر محدود و جزئی اسماء به سوی تجلی جامع و کامل آن‌ها که در نهایت به وصول به «اُمّ‌الاسماء» (الله) منتهی می‌شود. واکاوی حاضر نشان می‌دهد که هر یک از منازل و مقامات سلوکی (همچون توبه، ورع، زهد، توکل، صبر، رضا و فقر)، در حقیقت، تحت سیطره و قلمرو تجلیاتِ شبکه‌ای خاص از اسماء الهی شکل می‌گیرد؛ به گونه‌ای که هر مقام، جلوه‌گاه ظهور، سلطنت و فعلیت‌یابی مجموعه‌ای هم‌نوا از اسماءالله است. به عبارت دیگر، تکوین مقامات، محصول سازوکار دوسویه‌ی «مُنازله» (نزول تجلی اسمائی از سوی حق) و «تصعید» (عبور سالک از حجاب‌ها و کوشش سلوکی) است. همچنین، تنوع مسالک عرفانی بازتابی مستقیم از غلبه‌ی تجلیات گوناگون اسمائی بر شاکله‌ی وجودی سالک است. نوآوری این پژوهش، گامی در راستای تبیین نسبتی نظام‌مند میان ساحت اسماء الهی و فرآیند سلوک عرفانی است و می‌کوشد زمینه را برای سنخ‌شناسی مسالک سلوکی، با اتکا به مبانی علم‌الاسماء فراهم آورد.

مسیله وجود جهانی غیر از جهان ماده مسیله ای بنیادی است که از ابتدای تاریخ ذهن بشر را درگیر خود کرده است."کمدی الهی" اثر آلیگیری یکی از چندین کتب نوشته شده در باب برداشت نویسنده از جهانی دیگر است که در قالب سفری معنوی و برمبنای آموزه های دینی و در سه بخش دوزخ، برزخ و بهشت نوشته شده است. آنچه روشن است ضرورت وجود نگاهی مقایسه ی میان اینگونه نوشته ها با دیگر کتب مرتبط در سرتاسر جهان ادبی است که می تواند وصل کننده و یا فصل کننده رشته های پیوند میان فرهنگ های متفاوت درجوامع و قرون متفاوت باشد.درباره کمدی الهی تاکنون پژوهشهایی در قالب پایان نامه و طرح پژوهشی و مقاله انجام شده اما در این تحقیقات تا به حال باهر سه بخش دوزخ، برزخ و بهشت کمدی الهی به شکلی کامل و جامع مورد بررسی واقع نشده است و به نظر می آید که محققین بیشتر به تطابق عناصر ادبی دیگر آثار پرداخته و یا تمرکز خود را میان همه آثار دانته تقسیم کرده و از هر کدام به عنوان مثال سخنی گفته اند، بنابراین نقص هایی از باب عدم جامعیت و یا بررسی اختصاصی نظام عالم وجود شیخ اکبر وجود دارد و به نظرمی آید انجام تحقیقی دیگر خالی از لطف نخواهد بود. از این رو این پژوهش در زمینه ه تحقیقات بینامتنی و بین رشته ای برای دانشجویان، طلاب و هر مخاطب علاقه مند به یافتن سرنخ هایی برای پاسخ به سوالات اساسی وعلاقه مند به ایجاد ارتباطات میان تمدن های مختلف می تواند مفید واقع شود.