جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این‌ پژوهش بر آن است تا ارتباط اندیشه‏های باستانی سرزمین ایران را با عرفان مسلمانان نشان دهد و از بررسی ارتباط این ایده‏ها با سایر مکاتب سخنی نمی‌رود. روش این بررسی توصیفی ـ تحلیلی و موضوع‏محور است و چندان از ارتباط تاریخی این اندیشه‏ها سخنی گفته نمی شود. همچنین برای دوری از پراکندگی بحث و پرهیز از بررسی تاریخی چرخش ایده‏های عارفانه میان اهل عرفان در اینجا تنها ابن‏عربی به‏عنوان نقطه‏ای از عرفان نظری در میان مسلمانان گزیده شده است که ایده‏های عرفانی در آن به نحوی ساختارمند در کنار هم قرار می گیرند. واژه نظری اشاره به نظری بودن این ایده‏ها دارد و عرفان عملی را از قلم می‏اندازد. در این نوشته چند انگاره کلان عرفانی که مبانی اصلی عرفان مسلمانان هستند از جمله اسماء و صفات، اعیان ثابته و عالم خیال، انسان کامل و هسته اصلی این انگاره‏ها یعنی وحدت وجود مورد واکاوی قرار می‏گیرد و پیش از آن آنچه که گمان می‌شود که قرین این ایده‏‏ها در فرزانش ایرانی است یعنی سخن از امشاسپندان،زروان، فروهرها و انسان نخستین بررسی خواهد شد. نتیجه‏ای که از این نوشته گرفته می‏شود این است که ارکان اصلی عرفان مسلمانان کم و بیش تفصیلی بر انگاره‏های فرزانش ایرانی است.

مفهومِ «صورت» کلیدِ اساسیِ فهمِ بازار بهشت نزدِ ابن‌عربی‌ست و نگاهِ عارفان متقدّم نسبت به این موضوع فقط وصفِ مختصری‌ست که آن هم ناشی از شهرتِ روایتِ «سوق الجنه» در سنّتِ اسلامی‌ می‌باشد. از منظرِ ابن‌عربی که بیش از همه و به نحوِ خاصّی به بازار بهشت پرداخته است، کارکردها و اندیشه‌های عرفانیِ ‌‌مختلفی تحلیل و استنباط شده که از این قرار است: 1- بازار بهشت به عنوان پلی ارتباطی با جهان‌های دیگر 2- بازار بهشت مکانی برای طلب هر چیز 3- تفاوتِ خرید و فروش در بازار بهشت 4- فرق میان عالم جسم و عالم مجرّد تفاوتی اعتباری‌ست نه حقیقی 5- بازار بهشت در برزخ یا پس از قیامت 6- بازار بهشت و تکامل نفس 7- بازار بهشت و اتساع علم الهی. آنچه این مفهوم را به ابن‌عربی و اندیشة او گره می‌زند تفصیلِ معرفتیِ اوست که در مواردی منحصر به فرد به نظر می‌رسد.

مسئلۀ اساسیِ این پژوهش بررسیِ تأثیر یا عدمِ تأثیرِ تحقیقات فلسفی در صدورِ احکامِ فقهی و هدف از آن، اثباتِ این تأثیر با مطالعۀ موردیِ مسئلۀ «وحدتِ وجود» در حکمت متعالیه است. برخی فُقها در احکامِ مربوط به «کافر» و همچنین در احکام کتب «ضِلال»؛ به مسئلۀ وحدتِ وجود و قائلینِ به آن پرداخته‌اند و در بابِ مشروعیّت یا عدمِ مشروعیّتِ چنین دیدگاهی به داوری نشسته‌اند و به‌تبعِ آن احکامی را در بابِ قائلینِ آن، صادر کرده‌اند. در این مقاله به روشِ توصیفی-تحلیلی آشکار می‌شود اجتهاد فقها در این باب، تابعی از نحوه مواجهه و مفاهمه فقهای صاحب رأی با آرای فلسفی است. بر این اساس، پس از ذکر نمونه‌هایی از داوری فقهای چند سده اخیر و ایضاح پیش‌فرض‌های فلسفی یا عرفانی نهفته در آن، نسبت تقریر صدرالمتألهین از مسئلۀ وحدتِ وجود با دیگر تقریرها روشن و ثمره پذیرش یا عدم پذیرش آن در داوری فقها معین شده است. در این مقاله آشکار می‌گردد اولاً تقریرِ صدرالمتالهین از وحدت وجود از تقریر عرفانی آن متمایز است و ثانیاً پذیرش این تقریر می‌تواند دوگانگی و غیریت میان توحید فقها و عرفا را رفع نموده؛ و با معاضدت تحقیقات فلسفی حکمت متعالیه، اجتهاد فقها از انتساب بلاوجه صفت کفر و ضلال منزه گردد

یکی از مباحث مطرح در جهان‌بینی عرفانی، بحث تجلی و ظهور حق تعالی در جهان است. شیخ علاءالدوله سمنانی، یکی از عرفای برجسته قرن هشتم هجری است که ایدۀ تجلی در مهم‌ترین کتابش، العروه، جایگاه ویژه‌ای دارد. در این جستار به ‌شیوۀ توصیفی-تحلیلی و با بیان انواع تجلی و اصطلاحات و تمثیل‌های خاص آن نزد ابن‌عربی کوشیده‌ایم تا به استناد شواهدی از العروه نشان دهیم که سمنانی انواع تجلی و اصطلاحات مربوط به آن را از ابن‌عربی ‌وام گرفته‌است. این پژوهش، معلوم می‌دارد که منبع اصلی سخنان علاءالدوله در باب تجلی، افکار ابن‌عربی است و از این‌رو باید دیدگاه رایج را دربارۀ رابطۀ علاءالدوله با ابن‌عربی تصحیح کرد. شیخ سمنانی با وجود مخالفت مشهورش با ابن‌عربی در مسأله وحدت وجود، در اندیشۀ تجلی به‌ راه او رفته‌است. در عین حال، ایدۀ تجلی در کتاب العروه، متأثر از عقاید اشعری و در ارتباط وثیق با آموزه‌های مربوط به علم و ارادۀ الهی تشریح شده‌است؛ نکته‌ای که توجه به آن، برخی از ادعاها دربارۀ شیعه بودن سمنانی را به چالش می‌کشد.

وجود ادیان گوناگون واقعیتی انکارناپذیر است؛ اما نوع مواجهه با آن مهم است. این پژوهش در صدد است با روش توصیفی-تحلیلی، نگاه ابن‌عربی به مسئله تنوع ادیان را از دریچه اسمای الهی بررسی ­نماید. با توجه به اینکه عالم تجلی­گاه اسما و بازتاب صفات الهی است و هر انسانی نیز مظهر اسمی از اسماست و برخی اسما بر برخی دیگر تفاضل دارند، از طرفی ادیان الهی پیامبرانی داشتند که هر کدام مظهر اسمی از اسماءالله­اند؛ مثلاً حضرت نوح† مظهر تنزیه و سبوحیت الهی، حضرت ابراهیم† مظهر خلت الهی، حضرت موسی† مظهر هیبت و قهر خداست، حضرت مسیح† مظهر مهر و رحمت خداست و حضرت ختمی مرتبت مظهر اسم اعظم ­الله که جامع همه اسما و صفات الهی و آیینه تمام‌نمای حق است، از این رو دین خاتم نیز جامع­ترین و کامل­ترین ادیان است و ادیان دیگر از کمال و جامعیت برخوردار نیستند و گرویدن به ادیان دیگر با وجود دین کامل و جامع معقول نیست. با پژوهش‌های انجام‌شده، دیدگاه عارفان به‌ویژه ابن‌عربی در میان نگرش‌های موجود درباره تنوع ادیان، کثرت‌گرایی را برنمی­تابد، نگارنده این موضوع را با توجه به آثار عرفانی عارفان به‌ویژه فتوحات مکیه و فصوص الحکم محی‌الدین عربی بزرگ‌ترین بنیان‌گذار و مؤسس عرفان نظری، پی گرفته و شواهدی را یادآور شده است.

ترجمه ماشینی: این کتاب با مطالعه تاریخ مفهوم «انسان کامل» (الإنسان الکامل)، یک ایده کلیدی در تاریخ تصوف را بررسی می کند. این ایده که ابتدا توسط ابن عربی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و بعداً توسط الجیلی به طور عمیق تر مورد بررسی قرار گرفت، اثر خود را در اندیشه عرفانی، متافیزیکی و سیاسی بعدی اسلامی از شمال آفریقا تا آسیای جنوب شرقی تا دوران مدرن بر جای گذاشت. این تحقیق داستان توسعه آن اندیشه را از ابن عربی تا الجیلی و پس از آن بیان می کند. این کار را از طریق یک مطالعه موضوعی، بر اساس مطالعه دقیق منابع اولیه به زبان عربی و فارسی، از عناصر کلیدی این ایده انجام می دهد، از جمله این ایده که انسان کامل محل تجلی الهی است (محار)، مفهوم " قطب (قطب) و حقیقت محمدی (الحقیقه آل محمدیه) و هویت انسان کامل. با قرار دادن کار الجیلی در برابر پس‌زمینه برخوردهای پیشین ابن‌عربی از این ایده، نشان می‌دهد که جیلی ایده انسان کامل را در چندین جهت جدید قرار داده است، که پیامدهای عمده‌ای برای چگونگی پیامبر اسلام - کهن الگویی دارد. انسان کامل - در اندیشه اسلامی متاخر مورد توجه قرار گرفت. این جلد که خوانندگان را با ایده کلیدی صوفیانه انسان کامل (الإنسان الکامل) آشنا می کند، مورد توجه محققان و دانشجویان علاقه مند به تصوف، اسلام، دین و فلسفه خواهد بود.

توحید ذاتی از مهم‌ترین مسائل توحیدی است که کم‌وکیف تقریر آن دارای اهمیت و از چالش‌های مباحث عرفانی و کلامی است؛ به گونه‌ای که اندک‌تغییری در چشم‌انداز فهم و تقریر آن، به ایجاد زاویه و خروج از توحید ناب اهل بیت (ع) منجر خواهد شد. توحید ذاتی احدی و فردانی دو گونه از برجسته‌ترین تقریرهای ابن‌عربی است که در قالب ویژگی‌های خاصی به تصویر کشیده و با برهان‌هایی به اثبات رسانیده است. این مقاله با روشی توصیفی ـ تحلیلی و استنباطی کوشیده است با تأکید بر توحید ذاتی احدی، ضمن به‌تصویر‌کشیدن دیدگاه ابن‌عربی در این‌باره در قالب صورت‌بندی جدیدی، تفاوت آن را با توحید فردانی بیان می‌کند. همچنین آن را در سنجه روایات می‌گذارد و با ارائه تحلیل‌هایی هم تعبیر لفظی توحید ذاتی احدی و هم حقیقت معنایی آن را از دیدگاه ابن‌عربی در این سنجه مورد بذل تأملاتی پژوهشی قرار داده است و نقطه عطفی را در زمینه همسویی و ناهمسویی این دیدگاه با روایات بیان می‌کند.