جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ژان‌ژاک روسو در تعدادی از آثار خود همچون گفتار دربارۀ هنرها و علوم و نامه به دالامبر دربارۀ تئاتر، برخلاف جریان غالب و روح زمانۀ خود، انتقادی از هنرها و به‌ویژه هنر تئاتر ارائه کرد که در اساس، مبتنی بر نقد افلاطونی هنر در رسالۀ جمهوری بود. مقالۀ حاضر پس از موجه‌ساختن این نکته که نقد روسو را می­توان همچون بازآفرینی نقد افلاطونی هنر در قرن هیجدهم به شمار آورد، می­کوشد تا نشان دهد نقد روسو علاوه بر اهمیت فی­نفسه، می­تواند اهمیت ویژه‌ای در دستیابی به تفسیری تازه از نقد افلاطونی هنر داشته باشد. روسو با کاربست ایده­های اساسی افلاطون در نقد هنر زمانۀ خود، نقد افلاطونی هنر را از چارچوب متافیزیک خاص افلاطون جدا کرده و با آشکار ساختن هستۀ جاودانۀ آن، امکان پذیرش و فهم عام­تری به آن بخشیده است. در تفسیر روسویی از دیدگاه افلاطون، تمایز سه‌گانۀ ایده، واقعیت و تقلید به تمایز دوگانۀ واقعیت و تصویر فروکاسته می‌شود و محل اصلی نقد نیز این نکته است که هنر، یا به‌طور خاص تقلید هنری، با حائل‌ساختن تصویری که دارای بار عاطفی بیگانه است میان مخاطب و واقعیت، موجب ازبین‌رفتن ادراک اصیل چیزها می­شود و این امر به‌نوبۀ خود موجب ازدست‌رفتن اصالت عواطف و در نتیجه برهم‌خوردن تعادل اخلاقی خواهد شد.

لئو اشتراوس به عنوان یکی از متفکران مهم و تأثیرگذار در قرن بیستم به حساب می‌آید که در زمینه‌های مختلف اعم از علوم اجتماعی، فلسفه، تاریخ و علوم سیاسی تحقیقات قابل تأملی از خود به جا گذاشته است. بر همین اساس تاکنون تلاشهای زیادی برای نقد و بررسی و فهم اندیشه‌های وی، خصوصاٌ در حوزه علوم سیاسی صورت گرفته است. از طرفی به نظر میرسد وی نگاه ویژه‌ای نسبت به موضوع اندیشه سیاسی مدرن و بحران حاصل از آن داشته است. هدف این پژوهش آشنایی با نقد لئو اشتراوس بر اندیشه سیاسی مدرن با نگاهی به اندیشه سیاسی ماکیاولی، روسو و نیچه میباشد. چنانکه به نظر میرسد اشتراوس بحران به وجود آمده در غرب را محصول اندیشه سیاسی مدرن، به خصوص حاصل اندیشه‌های سه اندیشمند تأثیرگذار، یعنی ماکیاولی، روسو و نیچه میداند. در همین راستا پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که «مؤلفه‌های اصلی حقوق طبیعی و فلسفه سیاسی کلاسیک از نظر اشتراوس چیست و بر اساس آن چه نقدهایی بر اندیشه سیاسی مدرن وارد میداند؟». در این پژوهش فرض بر این است که اندیشه سیاسی مدرن تأثیرات قابل توجهی بر مبانی حقوق طبیعی و فلسفه سیاسی کلاسیک داشته است. به نظر میرسد با شیوه‌ای که اشتراوس در رابطه با نقد اندیشه سیاسی مدرن در پیش گرفته، توانسته است تا حدودی تأثیر بحران اندیشه سیاسی مدرن را بر این مبانی نشان داده و تبعات حاصل از این بحران را توضیح دهد. روش به کار رفته در این پژوهش، روش توصیفی/ تحلیلی است.

این نوشتار، به مقایسه نظریّات دو فیلسوف بزرگ اسلامی و غربی، استاد مطهری و روسو درباره جبراجتماعی پرداخته، مسئله تحقیق این است که چه رابطه‌ای بین دیدگاه‌های استاد مطهری و روسو درباره جبر اجتماعی وجود دارد؟ هدف این جستار روشن کردن افتراقات و یا اشتراکات احتمالی موجود دردیدگاه‌های ایشان درخصوص جبر اجتماعی است. لذا این پژوهش به روش تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای و بررسی آثار این دو فیلسوف، به بررسی ادلّه و مبانی آنان پرداخته و فرضیّه تحقیق این است که هرچند هر دو متفکّربه جبراجتماعی معتقدند، اما درمواجهه با جبراجتماعی، دیدگاه‌های کاملاً متفاوتی دارند. یافته‌های پژوهش، مبانی روسو را به صورت مثلّثی که قاعده آن اصالت جامعه است، نشان می‌دهد. درمقابل، مبانی استاد مطهری در نفی جبر اجتماعی، به صورت مخمّس بیان شده که اصل فطرت درآن نقش بنیادین و اساسی دارد.