جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسطوره‌ها به‌عنوان یکی از بنیان‌های فرهنگی و معنایی تمدن‌های باستانی، در شکل‌گیری ساختارهای فکری، اجتماعی و روانی جوامع نقش کلیدی داشته‌اند؛ ازاین‌رو بررسی تطبیقی اسطوره‌ها و نمادهای کهن، ابعاد تازه‌ای از هویت، نقش‌های اجتماعی و نگرش‌های کیهانی را نمایان‌می‌کند. در اساطیر هندو-ایرانی، شخصیت‌های «جمشید» و «میترا» پیوندی نمادین و کارکردی با «خورشید» دارند که در دو بستر متفاوت متجلی شده‌اند. در این راستا، این پژوهش با رویکرد تحلیلی-تطبیقی و بهره‌گیری از نظریۀ تقدس و نمادپردازی میرچا الیاده و نظریۀ کهن‌الگوی کارل‌گوستاو یونگ، به بررسی و تحلیل این پیوندهای نمادین پرداخته‌است. یافته‌های پژوهش نشان‌می‌دهد که «خورشید»، فراتر از یک پدیدۀ طبیعی، به‌عنوان نمادی از بازگشت جاودانه و امنیت روانی، نظم کیهانی و معنویت، در ارتباط با این اساطیر ظاهر‌می‌شود. در این میان، «جمشید» تجلی اقتدار زمینی، قدرت سیاسی و تمایل انسان به نظم‌بخشی به جهان مادی و پیوند با نیروهای ایزدی و طبیعت است؛ در‌حالی‌که «میترا» با الگوی ناجی و معنوی، نماد عدالت الهی، نیاز انسان به رشد روحانی و رهایی از قیود دنیوی به‌شمار می‌رود. ازمنظر تحلیل روان‌شناختی یونگ، این تفاوت‌های بنیادین، منعکس‌کنندۀ تمایل عمیق انسان به امنیت، روشنایی و امید در برابر آشفتگی‌های درونی و بیرونی است و خورشید را به عنصری محوری در بازتعریف هویت‌های فرهنگی و آیینی تبدیل‌می‌کند.

یکی از شیوه‌های دین پژوهی، پدیدار‌شناسی دین است. این رشته در سده‌های اخیر رواج فراوانی یافته و دانشمندان بزرگی مانند رودلف اوتو، ژوکو بلیکر، میرچا الیاده و ... بر چنین روی آوری به دین تأکید کرده‌اند.اینکه پدیدار شناسی چیست و پدیدار شناسی فلسفی کدام است؟ آیا پدیدار شناسی در تحلیل و توصیف علمی امور کار آمد است؟ اموری است که این تحقیق به ‌روشی تحلیلی و البته به اجمال در‌صدد پاسخگویی به آن است.

«مرکز» از جمله موضوعات بنیادین در توضیح و فهم جهان هستی و پدیده‌ها است. بسیاری از هستی‌شناسان مبانی خود را با اتکاء به تلقی خود از این مفهوم تبیین می‌کنند. پژوهش حاضر به روش تحلیلی ـ تطبیقی درصدد بررسی مفهوم نمادینِ مرکز با تکیه بر نظریات دو اسطوره‌شناس برجسته، میرچا الیاده و گوستاو یونگ است. سؤال اصلی پژوهش حاضر آن است که مفهوم نمادین مرکز در نگاه میرچا الیاده و گوستاو یونگ چه بوده و نمود آن در جهان خارج کدام است؟ برای پاسخ به این سؤال، ابتدا تلقی این دو اندیشمند از جهان، انسان و رابطۀ جهان و انسان بررسی و سپس مفهوم «مرکز» در نظام معرفتی‌شان تبیین شده و در نهایت با توجه به نگاه نمادگرایانۀ آن‌ها، نمادهای این مفهوم در جهان خارج نیز معرفی شده است. بر اساس مطالعات صورت گرفته، الیاده مرکز را نقطۀ شروع آفرینش می‌داند که در آن نقطه مراتب مختلف هستی به یکدیگر مرتبط و متصل می‌شوند. وی ستون کیهانی را به عنوان نماد این مفهوم معرفی می‌کند. یونگ حقیقت را در روان انسان جست‌وجو و کهن‌الگوی خویشتن را به عنوان مرکز روان و ماندالا را به عنوان نماد این کهن‌الگو در جهان خارج معرفی می‌کند.

ترجمه ماشینی : این تحقیق پیشنهاد می کند یک هستی شناسی در Mircea Eliade موضوعیت بندی شود. اشاره می کند که هستی شناسی مرکز اندیشه و کار نویسنده است. هنگام تجزیه و تحلیل a الیاده می‌گوید که سوژه دینی، بیش از آنکه وجود داشته باشد، جهان را به لحاظ هستی‌شناختی از تجربه با امر مقدس و تجربه اسطوره‌ها بنا می‌کند. هستی شناسی باستانی وقایع اولیه را تشریفات می بخشد و به زندگی معنا می بخشد، در حالی که هستی شناسی مدرن هر نوع تعالی و تقدس را انکار می کند. الیاده هستی شناسی دینی را پیشنهاد می کند که به انسان گرایی جدید برای حل بحران های وجودی مدرن اشاره می کند. این تحلیل هستی شناسی در الیاده مبتنی بر روش پدیدارشناسی و هرمنوتیک است. این مطالعه در سه مرحله انجام می‌شود: ابتدا به جست‌وجوی رویدادهایی می‌پردازیم که هستی‌شناسی را در زندگی و آثار الیاده آغاز کرده‌اند، روش تحقیق او را تحلیل می‌کنیم و هستی‌شناسی را معرفی می‌کنیم. ثانیاً، رویکردی کلی به موضوعاتی مانند کار شده توسط الیاده، اسطوره، نماد، هستی و هستی صورت‌بندی می‌شود که یک هستی‌شناسی باستانی و مدرن ارائه می‌کند. و در نهایت بر اساس مطالب ارائه شده، به تحلیلی از جهان متشکل از تجلی امر قدسی و امکانات هستی شناسی دینی برای پست مدرنیته بپردازیم. امیدوارم که نتیجه بازتابی باشد که امکان درک بهتر تحقیقات الیاده و همچنین که به عنوان مرجع و پایه ای برای مطالعات آینده در مورد الیاده، هرمنوتیک جدید و مسئله مذهبی بودن عمل می کند.

نمادهایی مثل نماد «بَردِکِل» در فرهنگ بختیاری به عنوان یک نماد معنوی، جایگاه ویژه­ای داشته است که در این جستار به تحلیل و بررسی این نماد براساس دیدگاه­های میرچا الیاده پرداخته می­شود. روش پژوهش نیز میدانی- کتابخانه­ای و به شیوۀ تحلیل محتوای کیفی است. براساس بررسی­های شکل‌گرفته «بَردِکِل» نماد سوگند، باروری، بارش، حاجت، نگهبانی و زندگی دوباره است. با بررسی­ منابع گوناگون و تحلیل نمادهای اساطیری، «بَردِکِل» در قوم بختیاری ریشه­های مذهبی و معنوی در ایران باستان و بعد از باستان دارد. تحقیقات نشان می­دهد مردمان این سرزمین که عمدتاً عشایر هستند، با سنگ­چینی روی تپه­های مشرِف به امام­زاده­ها به دنبال القای معانی هستند که در زندگی آنان بسیار کارایی دارد. الیاده معتقد است وقتی نمادهای امر مقدس در قالب امور دنیایی پدیدار می­شوند، میان امر مقدس و دنیایی رابطه دیالکتیک برقرار می­کنند، و تبدیل امر دنیایی به امر مقدس در ضمیر ناخودآگاه آدمی وجود دارد که کاملاً از آن آگاه است. بنابراین، در این جستار بر پایۀ رابطۀ امر مقدس و دنیایی، به دنبال القای معانی و تأثیرگذاری این نماد در زندگی مردم هستیم.

زمان یکی از موضوعات مهم در حوزهی مطالعات ادیان است. دین‌پژوهان از وجوه مختلفی به این مساله پرداخته‌اند. میرچا الیاده، دین‌پژوه برجسته، مهم‌ترین نظریه‌پرداز زمان مقدس، از منظر خود این موضوع را بررسی کرده است. او معتقد است در نظر انسان دیندار زمان به قدسی و دنیوی قابل تقسیم است. زمان قدسی به دو شکل خطی و دایره‌ای است. از نظر او انسان ابتدایی زمان قدسی دایره‌ای را در ضرباهنگ‌های کیهانی ماه، آب و زمین و کشاورزی یافت. فسخ زمان گاه به شکل تلاش برای رسیدن به جاودانگی و گاه به شکل خلسه دیده می‌شود، اما این‌ها تنها شکل‌های فسخ زمان نیستند. آیین، اسطوره و ادیانِ کیمیاگری، یوگا، آیین بودایی، تنتره باوری، شمن باوری نیز به فسخ زمان میپردازند. ادیانِ پیش از یهودیت و مسیحیت تاریخ را به شکل دایره‌ای می‌دیدند؛ اما این دو دین، نحوه نگرش انسان دیندار به تاریخ را تغییر دادند. از نظر الیاده انسان مدرن به شیوه‌هایی متفاوت از انسان ابتدایی، با پرداختن به اموری مانند ادبیات، هنر، مطالعه، تئاتر، سینما، موسیقی، جشنها و ... به فسخ زمان دست می‌یابد. الیاده تاریخ‌گرایی را محصول بیگانگی انسان مدرن از ذات دینی خود می‌داند و او را در معرض بی‌معنایی زندگی می‌بیند.

«پدیدارشناسی دینی» به مثابه کوششی برای بنانهادنِ روش‌شناسیِ منسجم‌ مطالعه دین، رهیافت یا مکتبی فلسفی- دینی است که می‌توان آن‌را مکمّلِ نظام‌مند تاریخ دین برشمرد. هدف این رهیافت، ارائه گزارش منسجمی از پدیده‌های دین است تا از مسیر تحقیق در ماهیت و طبیعت امور قدسی، کشف تجربه انسان مذهبی از خدا، ایمان، دعا، فنا، کمال و غیره حاصل آید. میرچا الیاده به‌عنوان یکی از اثرگذارترین صاحب‌نظران عرصه اسطوره‌‌شناسی دینی، ضمن تأکید بر تأویل دینی- تاریخیِ امر قدسی، هرمنوتیک را بهترین روش برای کشف معانی و مفاهیم پنهان اسطوره‌ها، نمادها، آیین‌ها و مراسم دینی می‌داند. به عقیده وی برای انسان مذهبی، فراتر از این جهان، همواره واقعیّت مطلق ومقدّسی وجود دارد که خود را در این جهان آشکار می‌سازد و به آن تقدّس و عینیّت می‌بخشد؛ این واقعیّت عینی و قدسی همان است که در گفتار و کردار انسان مذهبی/ عرفانی نمودار می‌گردد و یادآوری و بازنمایی وقایع ازلی و زندگی‌کردن با اسطوره‌ها همان تجربه دینی است، زیرا وقایع مهمّ اساطیری، تکرار و بازنمایی می‌شوند. نگارنده رساله بر آن است تا با بهره‌گیری از آراء و دیدگاه‌های الیاده در اسطوره‌پژوهی، پدیدارشناسی و مطالعۀ‌ دینیِ مبتنی بر هرمنوتیک، به تحلیل و بررسی متون عرفانی مورد بحث رساله (کشف‌المحجوب هجویری، مصنّفات فارسی عین‌القضات همدانی، شرح شطحیّات روزبهان بقلی و مصنّفات فارسی شهاب‌الدّین سهروردی) از منظر اسطوره‌شناسی دینی بپردازد. در این‌گونه متون، رسیدن به مرتبۀ‌ انسان مذهبی (کامل) و فناشدن در ذات اقدس الهی، همان هدف نهایی است که با دست‌یابی به زمان آغازین و قرارگرفتن در جوار منبع مقدّس حاصل می‌آید؛ این کرامات و رخدادهای پیرامون انسان مذهبی، انکار جهانِ واقعی و گریز به جهان رؤیا و تخیّل نیست چرا که انسان در ازل صاحب زمان مقدّس بوده‌، امّا در رشد دنیوی آن را از دست ‌داده ‌است و انسان تاریخی به‌شمار می‌آید. روش گردآوری اطّلاعات از گونه اسنادی- کتابخانه‌ای است که این داده‌ها به شیوه تحلیل‌ کیفی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند و در پایان این نتیجه حاصل می‌آید که ﺑﺴﻴﺎری از اﻧﺪﻳﺸﻪ‌ﻫﺎی اﺳﻄﻮره‏ای ما، رﻳﺸﻪ در اﻋﺼﺎری ﺑﺴﻴﺎر دور و ﻋﺎداﺗﻲ ﺑﺲ ﻛﻬﻦ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﮔﺬر ﻫﺰاره‌ﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ‌داده و ﻛﺎرﻛﺮدی دگرﮔﻮنه ﻳﺎﻓﺘﻪ‌اﻧﺪ، اﻣّﺎ ﻫﻨﻮز ﻣﻮﺟﻮدﻳّﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده، ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪّس و ﺿﺮورت‌ﺷﺎن ﺗﻜﺮار می‌شوند.

ترجمه ماشینی: بازسازی الیاده تحلیلی مفهوم به مفهوم از اندیشه میرچا الیاده و ارزیابی مجدد تحلیل او از دین است. این نشان می‌دهد که چگونه آشنایی کامل با آثار الیاده می‌تواند تفسیری نظام‌مند، منسجم و کاملاً عقلانی از اندیشه او ایجاد کند. بخش اول تحلیلی از اصطلاحات درک الیاده از دین - هیروفانی، قدسی و دیالکتیک قدسی و ناپسند، همنوع مذهبی، اسطوره ها و نمادها - و بنابراین معنای دین که در سرتاسر آثار او نهفته است، ارائه می کند. بخش دوم مشکلات مختلفی را بررسی می کند که در پرتو این تحلیل به وجود می آیند، به ویژه نسبی گرایی و نقش تعهد. بخش سوم این تحلیل را در مورد مسائل خاصی به کار می‌برد - دین در دنیای مدرن و تحلیل ناتمام الیاده از مدرن، پدیده پست مدرن، دین ضمنی، و مشکلات مختلف مرتبط در مطالعه دین. اندیشه الیاده به دور از منسوخ شدن و ناکافی بودن، به عنوان بستری حاصلخیز برای درک مجدد واقعیت های دینی در جهان معاصر پیشنهاد می شود.

تفاوت رويکردها و نظريه‌ها در پژوهش‌هاي ادياني را بيشتر بايد در جنبه‌هاي هستي‌شناسي جست‌وجو کرد. بازتاب نگرش پژوهشگر درباره جهان، اديان و سرشت آن منجر به راهبردها، روش‌ها و نظريه‌هاي خاص مي‌شود و موقعيت‌هاي متفاوت هستي‌شناسي، گفتمان و به‌تبع آن، نتايج متفاوتي را توليد مي‌كند. دو گفتمان در فضاي دين‌پژوهي مقايسه‌اي امروزه حاکم است. گفتمان «پديدارشناسي و هرمنوتيک خلاق با مرجعيت بلامنازع» ميرچا الياده و ديگري رويکرد «پسامدرنيسم و تاريخ‌مدار گذر از الياده» به نمايندگي جاناتان ‌زيتل اسميت که سهم عمده‌اي در نظام‌مند کردن ‌رشته دانشگاهي «تاريخ اديان» دارد. اين مقاله ضمن معرفي، واکاوي و بيان تقابل هستي‌شناسانه حاکم بر نظريه‌هاي اين‌ دو دين‌پژوه برجسته، ارزﯾـﺎﺑﯽ دقيق‌تر و ﻓﻬـﻢ ﺑﻬﺘـﺮي از مطالعه روشمند ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﭘﺪﯾﺪارﻫﺎي ديني در پژوهش‌هاي بين‌ادياني ارائه می‌دهد.