جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوعات اخلاقی مثنوی، بخش گسترده‌ای از کتاب شریف مثنوی را پرکرده است و مولانا با دقت فراوان، با آراء صوفیانه خود به تفسیر قرآن کریم و احادیث نبوی در این زمینه پرداخته است، مولانا در این زمینه از استعاره‌ها و تشبیه‌های زنده و طنزهای دلنشین و گاه نیش‌دار و گزنده بهره جسته است. با اینکه گاهی درکلمات مولانا، رمزآلودی و سرّواری به چشم می‌خورد؛ اما مباحث اخلاقی وی در مثنوی، پویا و نشاط‌انگیز بوده و از آموزه‌های مرسوم اخلاقی که در مخاطب چیزی جز دلتنگی و رمیدگی نمی‌انگیزد، به‌دور است. حال این مقاله در نظر دارد به ابعاد اخلاق از منظر مولانا در مثنوی بپردازد.

نوشته حاضر، درآمدی بر شناخت رویکرد اخلاقی مولوی به عقل و نفس است.(1) در این مختصر، سعی بر آن است که ذره‏ای از بحر عمیق معارف مثنوی چشیده شود، زیرا برداشتی کامل از این معارف، پژوهشی عمیق و گسترده می‏طلبد که در خور این اندک نیست. از آنجا که مثنوی، تابع فصل‏بندی‏های مرسوم نیست. موضوعات به صورت پراکنده، گاه به صورت مجمل و گاه مفصل در آن آمده است؛ یعنی مولوی مطلبی را گاه به اشارت و سرعت یادآورده و گذشته است و در جای دیگر همان مطلب را به صورت مفصل بیان کرده است. این شیوه بیانی، کار سنگین تحقیقی را بر محقق لازم می‏کند و او را از قضاوت‏های سرسری و موضعی پرهیز می‏دهد و وا می‏دارد که به سوی تفسیر مثنوی به مثنوی گام بردارد که چنین تفسیری نیز به غور و تفحص سخت نیازمند است. در این مختصر، به دیدگاه گسترده مولوی درباره عقل و نفس اشاراتی شده است و این تنها انعکاس بخشی از افکار عمیق و والای او در این باره است. بنابراین، به بحث‏های کلامی و فلسفی پرداخته نشده و دیدگاه‏های خاص کلامی و فلسفی مولوی نسبت به عقل و نفس ذکر نگردیده است. همچنین بیشتر سعی بر تطبیق کلام مولوی با آیات و روایات اسلامی است که متناسب با اندیشه او درباره عقل و نفس بوده و احتمال می‏رود، جناب مولوی از آن آیه و روایت، در سرودن ابیات الهام گرفته باشد.

عدالت اجتماعی از محورهای اساسی انسانی است که مولانا در مورد آن در مثنوی معنوی پرداخته است. او عدالت اجتماعی را استحقاقی و گذاشتن هر چیز را در جای خودش می داند. اگر عکس آن عمل شود و هر چیزی به هر موضعی گذاشته شود، آنرا ظلم خوانده و بی عدالتی می گوید. مولانا عدالت اجتماعی را در مثنوی معنوی با اقتباس از کلام الله مجید و سخنان ائمه معصومین، با گرایش عرفانی و تب شعری، مطرح کرده و به اهمیت آن تاکید فراوانی نموده است. او عدالت اجتماعی را مبنای انسانی و ظلم را بی حرمتی به مقام انسان پنداشته است. این تحقیق بعد از بررسی و تحلیل موضوعات، به چنین یافته های دست پیدا کرده اند؛ مولانا عدالت اجتماعی را سبب و علل آرامش و رسیدن به کمال می داند و علاوه بر این، به این نتیجه رسیده که اساس تحقق عدالت اجتماعی مبتنی بر استحقاق است. که مولانا در مثنوی معنوی با استفاده از داستان‌ها و تمثیلات، به بیان عدالت اجتماعی پرداخته اند و آن را از طریق آنها به بشریت مطرح و بیان کرده است. پژوهش حاضر در پی واشکافی عدالت اجتماعی از دیدگاه مولانا هست. و این پژوهش با روشی تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است.

امنیت، آرامش و صلح از دیرباز جزو نخستین نیازهای بشر برای حفظ بقا بوده¬است. به همین دلیل از دیرباز اندیشمندان مؤلف¬های بسیاری را برای رسیدن به صلح معرفی¬کرده¬اند و ادیبان نیز در آثار خود به آن توجه¬کرده¬اند. مولانا شاعر و عارف قرن هفتم دراثر خود، مثنوی شریف، به صلح پرداخته¬است و بر عشق به¬عنوان راهکاری برای رسیدن به امنیت وآرامش تأکید کرده¬است. بیش از 7 قرن بعد از او در غرب، روانشناسی به نام مارشال روزنبرگ در رویکردی به¬نام ارتباط بدون خشونت، از لوازم رسیدن به دنیای فارغ از خشونت را، عشق عنوان¬می¬¬کند. مولانا و روزنبرگ ، به عشق به عنوان مهم‌ترین مؤلفه برای رسیدن به صلح توجه¬کرده¬اند. هردو، راه رسیدن به صلحِ بیرون را ابتدا، رسیدن به صلح درونی دانسته¬اند و هر دو متفق¬القول¬اند که برای رسیدن به صلح ، لازم است عشق وارد زندگی انسان شود. این مقاله پژوهشی به شیوه توصیفی -تحلیلی؛ به بررسی تطبیقی جایگاه عشق در رسیدن به صلح نزد این دو اندیشمند می¬پردازد، با این هدف که نشان¬دهد طبق نظریات این دو، عشق چگونه با تأثیراتی که بر روان و عملکرد فرد می¬گذارد، خواهدتوانست صلح را برای انسان و جهان پیرامونش به ارمغان آورد.

پژوهش پیش‌رو در نظر دارد تا با شیوۀ توصیفی- تحلیلی، اندیشه‌های حکمی- عرفانی آنه¬ماری شیمل در منظومۀ «نغمة نی» را با سخنان مولاناـ با بررسی چند تمثیل در معانی یادشده ـ بازخوانی-کرده و به این طریق میزان تأثیرپذیری شیمل از حکمت و عرفان مولانا را به خواننده بنمایاند. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که شیمل در «نغمۀ نی» که حاوی 17 غزل بلند عاشقانه ـ عارفانه است، بسیار تحت¬تأثیر ذهن و زبان جلال‌الدین محمد مولوی بوده و حتی در انتخاب تمثیل‌های خود، از این اندیشمند بلندآوازه و ادیب عارف ایرانی (قرن هفتم) وام¬گرفته¬است و سخن را با رمز و استعاره‌هایی که پیش‌تر دست پرماس وی بوده، آرایش¬داده¬است. از جمله تمثیل‌هایی که شیمل برای بیان عقاید خود مکرر استفاده¬کرده¬است دریا، صدف، امواج، نسیم، باغ (گل)، بهار، زمین و مانند آن‌هاست. محور اندیشه‌های شیمل که با نمادهای یادشده درصدد تعلیم و تلقین آن بوده، چگونگی رابطۀ انسان با آفریدگار (برپایۀ مسأله وحدت وجود بر مذهب تجلی) و به¬دنبال آن، غم غربت روح (نوستالژی) و تلاش برای زدودن این «غم» و رسیدن به آرامش ابدی است.

چکیده ندارد.

در بحث پر دامنه عقل، گاهی سخن از اعتبار تام و تمام عقل بوده و گاه سخن از بی اعتباری و ناکارآمدی آن و گاهی برای آن اقسامی قایل شدند. عقل در آثار مولوی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و با توجه به تقسیمات عقل در این آثار که مهم ترین آن ها: عقل کلی، عقل جزوی است، در این جستارسعی شده ضمن تشریح هر یک از این اقسام، وجوه تشابه میان عقل جزوی و عقلی که در دوره مدرن مطرح شده و نیز عقل کلی و عقل بحران زده ای که لیوتار در دوره پست مدرن مطرح می کند، را به تفصیل بیان کنیم. و تطبیقی میان این دو برقرار سازیم.