جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش رفتار جوامع در سرنوشت خويش و تأثير رفتار انسان‌ها بر وضعيت آينده خود، از موضوعات مهم جامعه‌شناختي قرآن به‌شمار مي‌رود. يکي از پربسامدترين آيات محل استناد در اين بحث، کريمه «إِنَّ اللَّهَ لايُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» است. اين نوشتار با روش توصيفي ـ تحليلي به دو ديدگاه عمده در برداشت از اين آيه، براي موضوع «نقش‌ داشتن جوامع در سرنوشت خود» پرداخته است. علامه طباطبائي و آيت‌الله مصباح يزدي با استناد به سياق، ضمن نفي عموميت از اين آيه، نسبت به تغيير شرايط از نيک به بد و از بد به نيک، آن را محدود به تغيير شرايط از مطلوب به نامطلوب کرده‌اند؛ اما شهيد مطهري و برخي ديگر از مفسران با برداشتي فراسياقي، اين آيه را شامل هر دو گونه تغيير (نيک به بد و بد به نيک) مي‌دانند. اين مقاله با دفاع از ديدگاه دوم، به مستندات اين برداشت فراسياقي پرداخته و ضمن نقد ديدگاه اول (مخالفان تعميم)، شواهد قرآني و روايي برداشت گسترده از آيه مدنظر را ارائه داده است.

آیه 11 سوره رعد، آشکارا درباره سنت تغییر بحث کرده و اهمیت ویژه آن، ازاین‌جهت است که سرنوشت انسان بر مبنای اراده شخصی خویش در مسیر سعادت یا شقاوت را بیان می‌کند. پژوهش پیش رو، نشان می‌دهد که مفسران فریقین، دو رویکرد درباره این نوع تغییر مطرح کرده‌اند: یکی رویکرد اعمّی که مراد از «ما» ی موصوله در «ما بقوم» را اعم از «نعمت» و «نقمت» گرفته‌اند. هدف از نگارش این مقاله اثبات همین رویکرد است. دوم رویکرد «اختصاصی» مانند دیدگاه علامه طباطبایی که «ما» ی موصوله را به نعمت اختصاص داده‌اند. در این پژوهش، دیدگاه دوم با روش توصیفی-تحلیلی نقد شده و این نتایج به اثبات رسیده است. نگاه جامع به همه آیات قرآن، خلاف دیدگاه علامه طباطبایی را اثبات می‌کند؛ مبنی بر این‌که مراد از «ما بقوم» در آیه محل بحث، اعم از نعمت‌ها و نقمت‌هاست. در «سنت تغییر» مراد از تغییر، تغییرات درونی و واقعی انسان‌هاست که هر فردی می‌تواند از طریق پاک‌سازی روح و نفس خویش و توبه نصوح، این تغییر وضعیت را در خود ایجاد نماید. اسکندرلو، م.ج. (1400). تفسیر آیه یازدهم سوره رعد از نگاه مفسران فریقین، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 7 (14)، 269-241. Doi: 10.22091/PTT.2021.6025.1843.