جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع اصلی رساله حاضر، به جریان شناسی تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن کریم در انقلاب اسلامی پرداخته است. هدف این پژوهش، صورتبندی، شناسایی و آشنایی روشمند با تفاسیر و برداشت های قرآنی جریان های دخیل و تاثیر گذار در انقلاب اسلامی است که به منظور غنی تر کردن ادبیات پژوهش، شناسایی آسیب ها، ضعف ها، ظرفیت ها و قوت نظریات آنان، صورت پذیرفته است.(هدف) چیستی، چرایی و چگونگی تفاسیر و برداشت های سیاسی جریان های مختلف از قرآن کریم در انقلاب اسلامی به عنوان مهمترین سوال اصلی این پژوهش مطرح می شوند. (سوال) روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و در تحلیل چگونگی تفسیر سیاسی از قرآن، نقش متن معتبر (آیات قرآن) و زمینه های سیاسی، اجتماعی و فکری در پدید آمدن تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن، نقش داشته است.(روش) جریان های اصلی تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن عبارتند از : یک. جریان روایت محور متاثر از اخباری گری، در رویکرد افراطی این جریان (انجمن حجتیه) برداشت یا تفسیر سیاسی قرآن، نفی شده است. در رویکرد اعتدالی این جریان (مکتب تفکیک) تفسیر سیاسی از قرآن وجود دارد. دو. جریان قرآن بسنده ها، در برداشت های سیاسی این جریان، تنها منبع معتبر حکومت، مدیریت و سیاست جامعه فقط و فقط از قرآن قابل استخراج بوده و سایر منابع مورد نقد قرار می گیرد. سه. جریان اجتهادی- اصولی، این جریان، با ویژگی هایی نظیر عقل گرایی، تاثیر عنصر اجتهاد و استفاده از روایات و توجه به مسائل جدید، توجه به ویژگی های صدوری و دلالی قرآن، به کارگیری رویکرد عرفانی و فلسفی، به تفاسیر سیاسی مباحثی نظیر انقلاب، حکومت، مدیریت و سرپرستی جامعه، عدالت، آزادی و...از قرآن،پرداخته اند. این جریان، با رویکردی حداکثری، قرآن و دین را ناظر به تمام زوایای زندگی انسان می داند. چهار. جریان های التقاطی که دارای دو نوع نگرش نسبت به قرآن بودند: الف. برداشت های کارکردگرایانه و سوسیالیستی از قرآن، نگرشی که اسلام و قرآن را به عنوان ابزار و یک متن انقلابی(مارکسیستی-سوسیالیستی) تاویل و تفسیر می کرد. ب. نگرش های متاثر از معرفت شناسی غربی، تحت تاثیر مفاهیم لیبرالیستی، که بیشتر بر رویکردهای تجربی، اگزیستانسیالیستی، هرمنوتیکی و نسبی انگارانه پایه ریزی شده اند. و نگاهی حداقلی را نسبت به قرآن دارند. به نظر می رسد بسیاری از تفاسیر و برداشت های سیاسی از قرآن با توجه به ویژگی ها و زمینه های اجتماعی-سیاسی و فکری نتوانسته اند فارغ از گفتمان های زمانه طرح و عرضه شوند و نتوانستند گفتمان جدیدی عرضه نمایند. مگر جریان هایی نظیر اجتهادی-اصولی که فارغ از نظریات و گفتمان های غربی، از اصالت و جامعیت برخوردار بوده و ظرفیت و توانایی بالقوه و بالفعلی برای ارائه نظریات تفسیری در زمینه های سیاسی و اجتماعی از قرآن را دارا می باشد.(یافته)

جامعه آغازین اسلام که پس از هجرت پیامبر به مدینه شکل گرفت، با وجود تعالیم اسلام و ارشادات نبوی، که بسیاری از اختلافات، درگیریها، رقابتها و دستهبندیها را از بین برد و یا کاهش داد، اما باز هم احزاب، گروهها و جریانات گوناگونی در میان صحابه وجود داشتند. در پیدایش این احزاب، گروهها و جریانات، عوامل بسیاری دخالت داشتند که دنیاگرایی، فقدان و یا ضعف ایمان، عصبیّت جاهلی، که در نژادگرایی و قبیلهگرایی نمود پیدا کرد، و تعارضهای فرهنگی حاکم بین دو گروه مکّی و مدنی در زمره مهمترین و اساسیترین عواملی هستند که زمینه را برای پیدایش احزاب، گروهها و جریانهای گوناگون فراهم ساختند. این نوشتار عوامل مذکور را مورد بررسی قرار میدهد.