جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این اثر ۶ جلدی که تاریخ اندیشه دینی در صدر اسلام است به طور خاص به ظهور و بروز اندیشه های کلامی از بستر شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه مسلمانان در سده‎های دوم و سوم هجری می‎پردازد. مجلد اول این کتاب بعد از پیشگفتار و درآمد از دو بخش «خصوصیات بنیادین دیانت اسلام در سده اول هجری» و «ولایات اسلامی در سده دوم هجری» شکل گرفته است. بخش نخست به مسائلی همچون ختم نبوت، تحولات خاص دینی در اوایل سده دوم، پیدایش کلام جدلی و مانند آن پرداخته است. سپس در بخش دوم به معرفی و بررسی جریان های کلامی در این سده همچون قدریان، زندقه، مرجئه سوریه، جهمیان، شیعیان و مانند آن در سوریه و عراق پرداخته است. به سفارش دانشگاه ادیان و مذاهب، گروهی از مترجمان کارشناس زبان آلمانی زیر نظر سیدمحمدرضا بهشتی، استاد فلسفه دانشگاه تهران، کار ترجمه این کتاب را به عهده گرفتند. جلد نخست این کتاب سال 1397 با ترجمه فرزین بانکی و احمدعلی حیدری و ویراستاری علمی سیدمحمدرضا بهشتی منتشر شد.

مسئله ضرورت دین از جمله مباحثی است که از دیرباز مورد توجه متکلمان و فیلسوفان مسلمان بوده است. آنها با بیان براهین خود همواره بر این امر تأکید داشته و دین را برای جامعه بشری ضروری و لازم می دانستند. اما در مقابل کسانی نیز بوده اند که دین را امری لغو و بیهوده و بی اثر برای بشر دانسته و بر براهین متکلمان و فیلسوفان شبهاتی وارد کرده اند. در این پژوهش سعی شده است دیدگاه متکلمان و فیلسوفان مسلمان در این زمینه بیان شده و اشکالاتی که بر نظرات آنها مطرح کرده اند مورد بررسی قرار گیرد.متکلمان امامیه و معتزله که قائل به حسن و قبح عقلی هستند، ضرورت دین را بر پایه «قاعده لطف» تبیین کرده اند، و معتقدند شریعت لطف پروردگار است و لطف، مقتضای حکمت خداوند بوده و تحقق بخشیدن به آن واجب است. از طرفی متکلمان اشاعره که قائل به حسن و قبح عقلی نیستند، وجوبی را که متکلمان امامیه و معتزله به آن قائل اند را نمی پذیرند. آنان به حسن دین بسنده کرده و همین اندازه که خداوند آن را انجام داده است برای حکم به حسن آن کافی می دانند؛ زیرا از نگاه آنها حسن و قبح مستند به شرع است و آنچه را خداوند انجام دهد حسن است و آنچه را که شارع مقدس به حسن یا قبح آن حکم می کند، حسن یا قبیح است. از طرفی استدلال فیلسوفان در زمینه لزوم شریعت، مبتنی بر نیازمندی انسان به اجتماع است. فیلسوفان مسلمان در استدلال خود با تکیه بر مدنی بالطبع بودن انسان، او را محتاج قانونی می دانند که بتواند مسیر عدالت را برای او هموار کند، زیرا انسان در حیاتش به امور زیادی محتاج است و با تعامل و همکاری همنوعانش، می تواند امور معیشت خود را تأمین کند و دست یابی به چنین قانون کاملی که بتواند جامعه را به عدالت و سعاوت دنیوی و اخروی راهنمایی کند فقط از سوی خداوند متعال که آفریننده و مدبر انسان است امکان پذیر خواهد بود.