جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رئالیسم جادویی به عنوان سبکی نوین در داستان نویسی، در نیمه دوم قرن بیستم پدید آمد. اگرچه زادگاه این سبک آمریکای لاتین است و نویسندگان این منطقه با آثار داستانی خود، عامل جهانی شدن آن شده، و با نوشته های تحلیلی و انتقادی خود اصول و مولفه ها و قواعد این سبک را تئوریزه کرده اند، به گمان برخی اندیشمندان حوزه ادبیات، شیوه یاد شده تنها ویژه این منطقه از جهان نیست و اساسا ریشه های نخست آن را می توان در ادبیات خاور زمین و به ویژه در متون عرفانی جست و جو کرد. تخیل که یکی از مولفه های اساسی رئالیسم جادویی است، باعث گسست علی و معلولی در روایت داستان می شود. این تخیل که ریشه در افسانه ها، اسطوره ها، باورها، حکایات و قصه های مردمی و بومی دارد، در سرتاسر داستان ریشه می دواند. متون عرفانی و به طور مشخص، تذکره های عرفانی که شرح حالی از عارفان و بزرگان و سالکان طریقت است، در اساس، قالبی داستانی و خیالی دارند که رویدادهای شگفت انگیز و خارق عادت را در بستری واقع گرایانه ارائه می دهند. این شیوه، بسیار شبیه گونه روایی موجود در متون رئالیسم جادویی است. نگارندگان این جستار، پس از ارائه تعاریف و ویژگی هایی از رئالیسم جادویی، به جست و جوی ریشه های آن در ادبیات خاور زمین به ویژه متون عرفانی (تذکره ها) پرداخته و در پایان، نمونه هایی از نقاط مشترک میان این دو مکتب با سبک را یاد کرده اند. مهم ترین نقطه های پیوند مشترک متون عرفانی و رئالیسم جادویی را می توان در شکستن مرز میان واقعیت و فرا واقعیت و اتحاد این دو، اجتماع نقیضین، کنش های کرامت آمیز و رفتارهای شگفت و خارق العاده شخصیت های حاضر در حکایت ها، شناخت حقیقت از راه تخیل و ... دانست.

زکریا تامر از نویسندگان برجسته ادبیات داستانی در سوریه به شمار می رود. درون مایه اصلی بیشتر داستان های او، چالس میان فقر و غنا، زشتی و زیبایی و فاصله بسیار بین آرزوهای انسان با واقعیت های زندگی روزمره است. او قالب «داستان کوتاه» را برای بیان و القای اندیشه های خویش برگزیده است. در این مقاله، با روش تحلیلی، توصیفی و با توجه به مولفه های رئالیسم جادوئی، برخی از داستان های مجموعه «دمشق الحرائق» تامر، تحلیل و بررسی شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تامر در داستان های کوتاه خود، از شیوه داستان نویسی «رئالیسم جادویی» در بیان دغدغه های انسانی، اجتماعی خود، به خوبی بهره برده. او تلفیقی از واقعیت، تخیل و رویا را به شکلی هنری درهم تنیده است. وی رویدادهای غیر ممکن را به شکلی معجزه وار و در روایتی شبه رئالیستی به گونه ای در کنار هم چیده که مخاطب را حیران می کند. علاوه بر آن، توصیف ساده و توام با دقت و بیان جزئیات، از ویژگی های بارز داستان های کوتاه اوست که خواننده را شیفته خود می نماید.

در برخی از آثار ساعدی اعم از نمایشنامه و داستان، بیش از همه ویژگی های رئالیسم جادویی، آفرینش موجودات وهمی و استحاله شخصیت ها مد نظر قرار گرفته است. برخی از وجوه این سبک، در آثار برجسته او مانند عزاداران بیل، مولوس کورپوس، آشفته حالان بیدار بخت و ترس و لرز منعکس است. از جمله این وجوه، عناصر نامتجانس؛ بویژه موجودات عجیب و ترکیبی میان انسان و حیوان در آثار اوست. در این مقاله، برای نخستین بار در نقد ادبی، انواع گوناگون این موجودات و دگردیسی های انسانی، در قالب این سبک بررسی می شود. به نظر می رسد که دلیل گرایش نویسنده، به این شیوه، شرایط دشوار سیاسی و اجتماعی روشنفکری در دهه های سی، چهل و پنجاه باشد.