جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هر یک از انقلابها، و از جمله انقلاب اسلامی ایران، علاوه بر مشترکات، دارای ویژگیهای منحصر به فردند که باید جداگانه مورد مطالعه قرار گیرند. درباره ویژگیهای انقلاب اسلامی ایران مسائل گوناگونی مطرح شده است که در این مقاله تنها به دو مساله متضاد آن پرداخته شده است: 1) چرا مشکلات دوره پهلوی به انقلاب اسلامی منجر شد؟ 2) چرا مشکلات دوره انقلاب اسلامی درک می شود؟ این نوشته، متکی بر دیدگاه روان شناسی اجتماعی است و در پی آن است که توضیح دهد چرا از دو مقدمه ظاهراً متشابه ــ در دو مساله مذکور ــ دو نتیجه متضاد به دست آمده است.

نجم الدین رازی عارفی است که در ظاهر با عالم سیاست بیگانه است. اما علاقه مندی اش به انسان و سرنوشت و سعادت و شقاوت او که با شیوه اداره کشور مرتبط است، وی را به طرح مسائل سیاسی وا می دارد. در این مقاله خواهیم دید که او با تکیه بر طرح واره ذهنی اش که بر بنیاد باورهای عرفانی و دینی او استوار است، اولا بر ضرورت حکومت تأکید می ورزد و ثانیا دولت و دین را چنان دو روی یک برگ می داند و معیارهای ارزیابی حکومت و حاکمان را از شریعت اخذ می کند. از سخنان او در مرصادالعباد بر می آید که اجزا و عناصر حکومت مورد نظرش، باید مثل اعضای بدن با یکدیگر و با کل نظام در تعامل باشند. به نظر او حکومت به هرمی می ماند که شاه در رأس آن قرار می گیرد و وزیر و کارگزاران، بخش میانی آن را تشکیل می دهند و مردم که گسترده ترین و محروم ترین طبقه اجتماعی را به وجود می آورند، در پایه این هرم قرار دارند. از آنجا که می بیند، شاه با خودکامگی و اختیارات نامحدود حکم می راند و کارگزاران دیگر با پرداخت رشوه و خدمت، به حوزه قدرت راه می یابند؛ نویسنده مثل همیشه، به جای بیان واقعیت های موجود، به توصیف «آن چه باید باشد» می پردازد. از خلال همین توصیف هاست که خواننده ساختارشکنی کرده، به نگفته های متن پی می برد و در می یابد که حکومت موجود، چیزی جز نظام تباه نیست. نظامی که در آن جماعتی عظیم استثمار می شوند تا مشتی محدود ثروت اندوزند.

مقاله حاضر که حاصل مطالعه جامعه شناختی مثنوی مولاناست، به یکی از مقوله های این نظریه، یعنی جامعه شناسی سیاسی می پردازد و نشان می دهد که به رغم واقعیت گریزی های مثنوی، بسیاری از اندیشه های مربوط به حکومت و حاکمان در خلال مباحث دیگر، در این اثر مطرح شده است.مولانا به مسایل سیاسی و اجتماعی عصر خویش اشارت های معدودی دارد اما در باب مسایل عمومی تر، بسیار سخن گفته و دیدگاه خاص خود را نسبت به این مسایل مشخص کرده است از آن جا که او اندیشه های خود را در قالب تقابل های دو گانه عرضه می دارد، در این مورد نیز از دو دسته حاکم که از نظر سیاست گذاری و حکم رانی با یک دیگر در تقابل اند، سخن می گوید بنابراین در مرکز نظریه او دو حکمران، یکی فرعون به مثابه مثلا اعلای استبداد و استکبار و دیگری حضرت سلیمان به مثابه نماد دادگری، معرفی می شوند.در بخش های مختلف این مقاله از خودکامگی و ستمگری پادشاهان و نیز از بیداری که عمال اینان بر مردم روا می دارند، نمونه هایی آورده ایم سپس از سعایت های درباریان علیه یک دیگر سخن گفته و نشان داده ایم که اگر چه سعایت هست و انگیزه های متفاوتی دارد، اگر شاه دهن بین باشد، فاجعه رخ می دهد و گرنه سعایت بی تاثیر است.از وزیران نیک و بد هم که پس از شاهان قدرتمندترین افراد حوزه فرمان روایی اند، به اجمال بحثی به میان آمده است و سرانجام نشانه های شاه آرمانی را در مثنوی آورده ایم.

عاشق شدن پادشاه بر کنیزک، نخستین داستانی است که مولانا آن را حسب حال ما خوانده، و بعد از عشق نامه مثنوی (سی و پنج بیت نخست) سروده است، طرح داستان به گونه ای است که مولوی توانسته پاره ای از اصول عرفانی و عقاید خود را، به مناسبت هایی در ضمن آن بیان کند جز آن که در فرجام آن، در دفاع از کار پادشاه و حکیم در کشتن زرگری بی گناه، گرهی در کارش افتاده، و ناگزیر برای تاویل آن به استفاده از تمثیل و استناد بر آیات و روایات چنگ زده و با شدت و حدت از آن دفاع کرده است، با این همه، حالت بهت و حیرت خواننده را از کار حکیم الهی ترک نمی کند؛ به همین مناسبت نگارنده برآن شد که مستندات مولوی را در آن مورد، از دیدگاه های مختلف بررسی کند تا شاید توفیقات حق- تعالی- دستگیرش شود و راه به جایی ببرد، و یا حداقل طرح مساله خود انگیزه ای گردد بر مثنوی پژوهان، برای تحقیقات بیشتر در این زمینه.

سلسله جنگ های ایران و یونان و عناصر و عوامل موثر در کشورگشایی هخامنشیان، مورد توجه زیادی قرار گرفته، اما آنچه در این میان تا حدودی نادیده گرفته شده، تبلیغات از سوی دو رقیب است. سنگ نوشته های شاهان هخامنشی و گزارش های مورخان یونانی نشان می دهند که پارسیان و یونانیان در سطوح گوناگون در مقابل یکدیگر، از به کار بردن شیوه های تبلیغاتی و ضد تبلیغاتی غافل نبودند. پارسیان در کشورگشایی هایشان تلاش می کردند تا در اشکال گوناگون، اقوام زیردست را تحت تاثیر اقتدار و عظمت امپراتوری شان قرار دهند. آنها در طی لشکرکشی هایشان به یونان، نشان دادند که چقدر می توانند از شیوه های تبلیغاتی برای تضعیف دشمن و جلب متحدان یونانی بهره ببرند. فرستادن پیک هایی برای کسب اطلاعات، برقراری روابط مناسب با نیروهای تاثیرگذار همچون پرستشگاه های یونانی برانخید، دلفی و مگنسیا، تبلیغ قدرت و برازندگی شاه، شمار فراوان سپاه شاهی، شرکت بیشتر اقوام و ملل در لشکرکشی ها، برگزاری مسابقات جنگی گوناگون، سان دیدن از سپاه در محل های گوناگون، صدور بیانیه و برپایی ستون های سنگی در مناطق گشوده شده و غیره، نمونه هایی تبلیغاتی هستند که شاهان هخامنشی به کار می گرفتند. بر این اساس، این نوشتار بر آن است تا با بررسی عناصر و شیوه های تبلیغاتی پارسیان، سیاست تبلیغاتی آنها را در جنگ های مدیک تبیین و تشریح نماید.

فردوسی نامه مجموعه ای از روایت ها و قصه های عامیانه درباره فردوسی و شاهنامه است که به همت ابوالقاسم انجوی شیرازی گردآوری شده است. این مجموعه بر اساس شخصیت ها در سه بخش طبقه بندی شده است. بخش اول درباره فردوسی است با (33) روایت، بخش دوم حاوی (205) روایت درباره قهرمانان و بخش سوم شامل (135) روایت درباره شاهان شاهنامه است. در این مقاله بخش دوم و سوم فردوسی نامه را تحلیل کرده ایم. شخصیت ها و کارکردها استخراج شده، در هر دو بخش ساختار روایت ها مجموعا از یازده شخصیت و دوازده کارکرد تشکیل شده است. ویژگی ها و بسامدهای روساخت و ژرف ساخت، همچنین ساختار روایات را بررسی کرده ایم. ساختار روایت ها بر اهمیت نقش قهرمانان در برابر شاهان تاکید می کند. بسامد کارکردها نیز از سویی ضرورت تلاش برای پیروزی را تبیین می کند و از سویی پشتوانه تلاش راویان برای نقل سینه به سینه این روایات گشته است و ارزش این روایات را در جامعه برای حفظ و تداوم شاهنامه و کارکردهای آن نشان می دهد.