جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رویداد مدرسۀ تردید با عنوان «حکمت به‌منزلۀ امری میان‌فرهنگی» دکتر مالک حسینی در مورد سه موضوع صحبت می‌کند: الف) نخست با توجه به ریشه لغوی واژه حکمت، تعاریفی از این مفهوم ارائه می‌دهد. ب) با مبنا قراردادن تعاریف ذکر شده از رویکردی موجه به مفهوم حکمت دفاع می‌کند. ج) و در نهایت از ویژگی میان‌فرهنگی بودن فرهنگ می‌گوید.

بررسی و مطالعه پدیده های اجتماعی حاکم بر جامعه، بدلیل شرایط خاص آن نیاز به توسعه و تعمیق دارد. اگرچه شبیه سازی پدیده های اجتماعی با پدیده های مکانیکی در نگاه اول درست به نظر نیاید و این امر هم به خاطر پیچیدگی های مسایل اجتماعی است، ولی نویسندگان این نوشتار قصد دارند با ساده سازی این شبیه سازی را انجام داده تا با ساده تر و ملموس تر جلوه دادن مشکلات اجتماعی و عواقب آن، تحلیل روشن تری از آینده ارائه دهند. برای رسیدن به نتایجی مناسب و متقن، روش انجام بررسی و مطالعه، وام گیری و استفاده از مفاهیم و تعاریف علم مکانیک است که قابل تطبیق با مفاهیم اجتماعی است. یعنی در این نوشتار با در انداختن مباحثی مانند تنش، خستگی و غیره تلاش شده است در حدّ اشارت های این مقاله مشکلات اجتماعی کشور از دو جهت مورد بازبینی و واکاوی قرار گیرد. در رویکرد نخست بیان مفاهیم استاتیکی و تبعات منفی و خسارات ناشی از آن اشاره خواهد شد و در ادامه با بازبینی و بازخوانی مفاهیم دینامیک به تبیین اعوجاجات و مشکلات دینامیکی اجتماع پرداخته شده است.

مسئله‌ی دیرپای شر، که خود شامل مجموعه‌ای از مسائل است، به طور کلی، به سه طریق تقریر شده است: 1. مسئله‌ی منطقی شر (ناسازگاری منطقی وجود خدا و صفات او و وجود شر)؛ 2. مسئله‌ی شاهدمحور شر (قرینه دانستن شر علیه معقولیت خداباوری)؛ 3. مسئله‌ی اگزیستانسیال شر (ناسازگاری باورهای دینی با تجربهی زیستهی شخص). مهمترین دفاعیههای فلسفه‌ی اسلامی معاصر که در پاسخ به مسئلهی منطقی شر مطرح شده است عبارتاند از: 1. موهوم بودن شر؛ 2. عدمی بودن شر؛ 3. نسبی بودن شر؛ 4. ضرورت وجود موجودی که خیر آن بیش از شرش است (ضرورت شر قلیل در برابر خیر کثیر)؛ 5. ماده، منشأ اثر؛ 6. ضرورت شر برای تحقق خیر؛ 7. ضرورت شر برای درک خیر؛ 8. شر، حاصل جزءنگری؛ 9. شر، حاصل دیدگاه انسان؛ 10. شر، حاصل اختیار. از نظر فلسفهی دین مدرن نقدهایی گفتمانی به دفاعیهها و تئودیسههای سنتی وارد شده است که فلسفه‌ی اسلامی را نیز در بر گرفته است. نقدهای گفتمانی همچون: 1. از جهت شخص دفاعیهپرداز و تئودیسهپرداز: نظری، سوژه‌محور و غیرتاریخی؛ 2. از جهت ماهیت شرور: انتزاعی، ذات‌گرایانه، ناظرمحور و درجه دوم؛ 3. از جهت زبان دفاعیه و تئودیسه: غیرتراژیک؛ 4. از جهت عمل دفاعیهپردازی و تئودیسهپردازی: در پی حرفه‌ای‌سازی و نظاممندی؛ و ... . با تحلیل و ارزیابی نقدهای پیش‌گفته، در کنار سایر ملاحظات مطرح‌شده، و بررسی پاسخ‌های علامه طباطبایی و شهید مطهری در فلسفهی اسلامی معاصر، با توجه به پرسش‌ها و چالش‌های جدید و نیز اهمیت پاسخ‌های فلسفه‌ی اسلامی معاصر به مسئله‌ی شر، ناکافی و مصون نبودن پاسخ‌ها نسبت به برخی از انتقادها احساس می‌شد. از این جهت، اصلاح، تکمیل، ابداع و ارائه‌ی گونه‌های جدیدی از دفاعیه‌ها از برخی جهات، در فلسفه‌ی اسلامی به‌روز، که ناظر بر برخی از اشکالات پیش‌گفته باشد، ضروری به نظر می‌رسد. از این رو، در ضمن مباحث در حد امکان به ارائه‌ی راهکارها و پیشنهادهایی نیز پرداخته شده است.

وسواسِ ذهنی -که عموماً بیماری یا اختلالی روانی تلقّی می‌شود- همراه با افکاری است که مکرراً و بی‌آنکه شخصِ مبتلا بر آن‌ها مهاری داشته باشد در ذهن حاضر می‌شوند و اضطرابِ سنگینی ایجاد می‌نمایند. در روان‌شناسی، این افکار به‌عنوانِ افکاری نامعقول که هیچ مبنایِ منطقی ندارند معرفی می‌شوند؛ روان‌پزشکان نیز می‌کوشند تا از طریقِ تجویزِ دارو راهِ ورودِ این افکار به مغزِ بیمار را مسدود کنند. فارغ از رویکردهایِ روان‌پزشکانه یا روان‌شناسانه، این مقاله با اتّخاذِ رویکردی فلسفی، تحلیلی از وسواسِ ذهنی ارائه می‌کند که بر مبنایِ آن، اندیشیدنِ وسواسی ازآنجاکه در جریانِ پیوسته و ممتدِ زندگی انقطاع و اختلال ایجاد می‌کند، ناکارآمد است؛ امّا درعین‌حال، معطوف به حقیقت است و به جزئیاتِ واقعی‌ای از امور نظر دارد که به چنگِ آگاهیِ متداول و روزمرّه نمی‌افتد. بنابراین، ناواقع‌گرایانه خواندنِ افکارِ وسواسی حاصلِ خلطی است که میانِ دو مفهومِ ناواقع‌گرایی و ناعمل‌گرایی صورت می‌گیرد.

زبان به‌عنوان مهمترین ابزارِ برقراری ارتباط بین انسان‌ها به‌طور کلی در دو شکل گفتاری و نوشتاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به این مسئله که گفتار و نوشتار خصیصه‌های متفاوتی در انتقال معنا دارند قصد داریم این خصوصیات را برشماریم و ببینیم که در فلسفه به طور کلی چه برتری‌ای نسبت به یکدیگر داشته‌اند. بدین منظور جایگاه گفتار- نوشتار و ویژگی هر یک در انتقال معنا را نزد برخی اندیشمندان دوره‌ی جدید و معاصر بررسی می‌کنیم. ابتدا چون افلاطون به عنوان فیلسوف دوره‌ی متقدم، آغازگر مفهوم لوگوس‌محوری بوده، به ویژگی‌های گفتار و نوشتار از دیدگاه افلاطون می‌پردازیم، پس از بررسی دیدگاه روسو، سوسور و هلیدی که تقریبا همگی جایگاه گفتار را بالاتر از نوشتار در نظر می‌گرفتند، به نظریات دریدا می‌رسیم که با نظریه‌ی متافیزیکِ حضور به نقد لوگوس‌محوری پرداخت، با روش واسازی در مسیر تمرکز‌زدایی قدم برداشت و به رد اولویت در دوگانه‌های تقابلی مانند گفتار- نوشتار پرداخت.

زیبایی‌شناسی تکاملی در زمرۀ رویکردهای طبیعت‌گرایانه به زیبایی‌شناسی است که در آن عموماً تمایزی میان زیبایی طبیعی و زیبایی هنری قائل می‌شوند. از مباحث مطرح در زیبایی‌شناسی تکاملی، بررسی زیبایی‌شناسی چهره‌نگاره‌ها (نقاشی، عکاسی) است. در این پژوهش، زیبایی‌شناسی چهره‌نگاره‌ها (پرتره‌ها) با زیبایی‌شناسی چهرۀ طبیعی انسان‌ها مقایسه می‌‌شود و پژوهش حاضر در صدد خواهد بود تا جوانب اشتراک و افتراق معیارهای زیبایی‌شناختی در این دو حیطه را روشن کند. پژوهش گراهام و همکارانش دربارۀ زیبایی‌شناسی چهره‌نگاره‌های 1100 اثرِ نقاشی برتر جهانِ هنر نشان می‌دهد معیار‌های زیبایی چهره‌نگاره‌ها قدری با معیارهای زیبایی چهره‌های طبیعی مغایرت دارند. ابتدا از میان معیارهای زیبایی در چهره‌های طبیعی، میانگین‌بودن به‌اختصار مرور می‌شود. سپس با استناد به مقالۀ گراهام و همکارانش، وجوه انحراف از زیبایی طبیعی در چهره‌نگاره‌های نقاشی معرفی و بررسی می‌شوند. آنچه نویسندگان مقالۀ مذکور به آن اشاره نمی‌کنند، علل این انحراف است. درانتها، با توسل به داده‌های علوم شناختی و تکاملی، تبیینی برای این انحراف عرضه خواهد شد.

فلسفه‌ی «وینگنشتاین» مبحث کتاب حاضر است. مباحث کتاب درآمدی به تفکر متأخر وینگنشتاین است و سعی در آشنایی مستقیم مخاطب با روش نوین فلسفه‌ورزی دارد تفکر فلسفی وینگنشتاین و اندیشه‌های قبلی وی در این نوشتار بسط داده شده است. مطالب کتاب مشتمل بر موضوعاتی چون حیطه‌ی فلسفه‌ی زبان و روان شناسی فلسفی است. وینگنشتاین هم‌چنین درباره‌ی معنای واژه نیز صحبت کرده و تأکید می‌کند که هر واژه‌ای معنایی مستقل از کاربرد آن توسط ما ندارد و اشاره می‌کند که «فردی که در سردرگمی فلسفی است قانون را به شیوه‌ای می‌بیند که واژه به کار می‌رود». فلسفه آن گونه که ما این واژه را به کار می‌بریم، نبردی است علیه سحری که شکل‌های بیان بر ما اعمال می‌کنند.

مسئله‌ی «بی‌نهایت» در ریاضیات از مهم‌ترین مسائل فلسفه ریاضیات به شمار می‌رود و بررسی تاریخی این موضوع حاوی جذابیت‌های فراوانی است. در ابتدای قرن بیستم، چهار مکتب اصلی فلسفه ریاضی شامل افلاطون‌گرایی، صورت‌گرایی، منطق‌گرایی و شهودگرایی از منظر هستی‌شناسانه تلاش فراوانی کردند تا دلایلی را برای قبول یا رد وجود بی‌نهایت‌های بالقوه و بالفعل ارائه دهند و البته به نظر نمی‌رسد، هیچ‌کدام در این امر توفیقی یافته باشد. در میانه عرضه اندام مکاتب مختلف، ویتگنشتاین فیلسوف نابغه اتریشی طریق مخصوص به خود را در فلسفه ریاضی پی‌گرفت و با روشی سقراطی، همه آن‌ها را با چوب انتقاد خود راند. اکثریت صاحب‌نظران اعتقاد دارند ویتگنشتاین در دو سوی دعوای متناهی‌گرایی و مخالفان شان، جانب متناهی‌گرایی را گرفته است و وجود بی‌نهایت‌های بالفعل را رد کرده است اما در این مقاله تلاش می‌شود با رجوع به درس‌گفتارهای او در 1939 درباره‌ی مبانی ریاضیات، این دیدگاه عمومی به چالش کشیده شود، انتقادهای او به دیدگاه متناهی‌گرایانه استخراج و ارائه گردد و در نهایت رویکرد سومی در مقابله با دو دیدگاه فوق به او نسبت داده شود.