جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هر چند اعتبار و منزلت دموکراسی در دنیای معاصر چنان گسترده شده است که بسیاری وجود آن را مسلم و بدیهی می انگارند، نظریه دموکراسی و موازینش با انتقادات چالشی روبه رو بوده است. منشا غالب رویکرد انتقادی به دموکراسی را باید در عصر یونان باستان جست وجو کرد. در واقع، از همان سرآغاز باستان ماهیت دموکراسی، معضلات و بحران هایی را فراروی خود داشته است که دموکراسی های عصر ما نیز کم و بیش با آن ها در جدال اند. بازخوانی اجمالی برخی ملاحظات نقادانه پیرامون دموکراسی با روش تحلیلی- توصیفی و تبیین چالش های فرادید آن هدفی است که در این مقاله دنبال می شود. مطابق یافته های این پژوهش، تعامل معرفتی بین برابری و آزادی، دوسویه متناقض دموکراسی، معمای دموکراسی، و پدیده جهانی شدن عمده چالش هایی اند که نظریه دموکراسی با آن ها مواجه است.

در تفکر جان لاک، ذهن در عملکردی فعال صورت های محسوس و متوالی کسب شده از حواس بیرونی و درونی را با هم تالیف می کند و در برابر اعیان خارجی، اعیانی علمی (ذهنی) می سازد و بدین ترتیب به مفاهیم ماهوی از اعیان دست می یابد. در ادامه، فاهمه برخی از تصورات مشترک مربوط به چند عین مشابه را گزینش می کند و آن ها را ذاتیات اعیان مذکور و بنابراین «نوع» آن ها معرفی می کند. بنا به این عقیده، مولفه های انواع را ما انتخاب می کنیم و بنابراین، انواع محصول انتخاب و قرارداد ذهن هستند.در مقابل، به عقیده کانت، ذهن صرفا انتزاع کننده صورت های غایی و محض اعیان یا همان انواع و اجناس آن هاست. بنا به این رویکرد، قوه حکم تاملی در فعالیتی کاملا نامتعین و به دور از مفاهیم و اصول پیشینی فاهمه، انواع اعیان را مورد تامل قرار می دهد و با انتزاع انواع و اجناس، اعیان و قانون های فراوان تجربه را وحدت می بخشد. این موضع که صورت های کلی مذکور را کاملا ذهنی و غیرمعرفتی معرفی می کند و آن ها را به فرولایه فراحسی طبیعت یا همان طبیعت فی نفسه نسبت می دهد، موضعی رئالیستی است و بنابراین در مقابل قراردادگرایی لاک قرار دارد، هر چند نه قراردادگرایی لاک از نوع افراطی است و نه رئالیسم کانت. این نوشتار درصدد است موضع مخالف این دو فیلسوف در باب سهم ذهن در حصول انواع را تشریح کند.

فلسفه در طول تاریخ تحولات بسیاری کرده است. از آن جمله انقلاب کپرنیکی کانت بود که تغییر کلی نوع نگاه به فلسفه انجامید و مرحله ای جدید در فلسفه را در پی داشت. فلاسفه پس از کانت هر یک به نوعی با این دیدگاه در تعامل بودند، اگر چه کانت مدعی بود که نظامی کاملا نقادانه ایجاد کرده است، اما ظاهرا پایبندی به روش انتقادی مورد نظر او حتی در نظام خودش هم کاملا ممکن نشده بود. سعی در اصلاح نظام کانتی برای پاسخ گویی به مدعیان نارسایی فلسفه او نیز طرفدارانی داشت که از آن جمله می توان از راینهولد و فیشته نام برد. در این میان، فیشته تلاش کرد تا با ارائه مبانی مستحکم برای فلسفه، ریشه عدم قطعیت و یقین را از میان برکند. او در نوشته های خود، همچون آثار مربوط به نظریه علمش، سعی در توضیح روش خود و اصلاح فلسفه انتقادی کانت کرد.در این جا تلاش می کنیم به بررسی هر چند اندک پیش زمینه های شکل گیری اندیشه فیشته و چگونگی مواجهه او با مشکلات فلسفه نقادی کانت بپردازیم.

اگزیستانسیالیسم یکی از مکاتب فلسفی است که بخش بزرگی از فلسفه معاصر را دربر می گیرد. فیلسوفان اگزیستانسیالیست بر هستی انسان همچون گونه ای متمایز از هستی دیگر هستندگان تامل می کنند و با دقت به این تمایز، هستی انسان را «وجود» یا existence می نامند. آن ها درصدد نشان دادن تفاوت میان وجود یا بودن انسان در این دنیا با سایر اشکال هستی اند. در نتیجه، به تحقیق در شیوه و شکل بودن انسان در دنیا و بررسی مباحث وجودی و حالات او ناچارند.ضمن این که این رهیافت بسیار مورد توجه اندیشمندان آن عصر و پس از آن قرار گرفت، می توان سورن کی یر کگارد را با تاملات اساسا دینی، در برابر فلسفه منطقی و اصول عقلانی هگل، آغازگر اگزیستانسیالیسم خواند و از گابریل مارسل، کارل یاسپرس، مارتین هایدگر، و ژان پل سارتر در مقام نمایندگان اصلی این مکتب نام برد.شایان توجه است که فیلسوفان اگزیستانس از نظام سازی و ارائه فلسفه سیستماتیک پرهیز کردند و با وجود تنوع افکار فلسفی در این حوزه وسیع، که بعضا باعث کج فهمی هایی شده، شیوه فلسفه ورزی مشترک و آغاز و تاکید آن ها بر انسان به جای طبیعت، آن ها را ذیل عنوان اگزیستانسیالیست گرد می آورد.

توسعه زبان شناسی تطبیقی در قرن نوزدهم و اکتشافات قوم شناختی در قرن بیستم موجب شد تا اسطوره شناسی در هیات یک علم مطرح شود و از آن جا که اسطوره های باستانی ملت ها مبنایی ترین مقولات برای شناخت ملل مختلف اند اسطوره شناسی تطبیقی به عنوان عامل شناخت متقابل ملل از یکدیگر مورد توجه محققان قرار گرفت و این امر به گشوده شدن باب گفت وگو و تعامل میان ملل منجر شد. به این ترتیب، اسطوره شناسی تطبیقی قادر است تا زمینه های نزاع و تخاصم میان ملل را، که اکثرا زاییده عدم همدلی و هم زبانی است، از میان ببرد، زیرا تعمق در زیربناهای فرهنگی می تواند به یافتن وجوه اشتراک میان ملل مختلف منجر شود و اشتراکات مزبور، عامل صلح و دوستی میان ملل شود. علاوه بر این، وجوه افتراق میان اسطوره ها می تواند پژوهشگران را متوجه ضرورت های اقلیمی مختلف و متنوع سازد تا هر ملتی در شرایط خاص خود، مورد سنجش و داوری قرار گیرد و این درک متقابل مانع از خصومت های متقابل ملل گردد. شایان توجه است که مقاله حاضر فقط دیدگاه غربی ها را در مورد اسطوره شناسی تطبیقی مورد بررسی قرار داده است.

نظریه بازی های زبانی (the theory of language games)، محوری ترین بحث فلسفه متاخر لودویگ ویتگنشتاین (1889- 1951)، فیلسوف اتریشی تبار انگلیسی، است. این نظریه در تقابل با نظریه تصویری زبان، که هسته فلسفه متقدم ویتگنشتاین است، بسط یافته است.بر اساس نظریه تصویری، زبان صرفا یک کارکرد دارد: تصویرگری واقعیت. ما می توانیم با شناخت حقیقت زبان، حقیقت جهان را دریابیم. در واقع، نظریه اخیر اساسا نماینده یک دیدگاه مدرن درباره زبان است. در مقابل، طبق نظریه بازی های زبانی، زبان پدیده ای چندبعدی است، از این رو، نمی توان آن را از دیدگاهی ذات گرایانه دریافت. در واقع، زبان پیکره ای از بازی های زبانی- کارکردهای زبانی، متفاوت است. هر یک از این بازی های زبانی با شکلی از زندگی منطبق است. بنابراین، فهم یک بازی زبانی مستلزم شرکت در آن شکلی از زندگی است که بازی زبانی مورد نظر در بستر آن واقع می شود. نظریه بازی های زبانی اساسا یک دیدگاه فلسفی پست مدرن درباره زبان است. هدف ما در این مقاله تحلیل ابعاد گوناگون مدعای اخیر است.

این مقاله گزارش کوتاهی است در مورد مهم ترین موضوعات فلسفی افلاطون در باب نظر و سیاست. بحث اصلی تحقق دولت شهر آرمانی است که در بخش فلسفه سیاسی مطرح است. نخست به نظریات افلاطون درباره شناسایی، بقای نفس، نظریه مثل، که از زیربنایی ترین اصول فلسفه افلاطون است، و سپس به طرح مسائلی از قبیل عدالت، تربیت، فضلیت اخلاقی، و آیین کشورداری پرداخته شده است. افلاطون درباره دولت مثالی خود می گوید که دانایان باید اداره امور شهر را به دست بگیرند زیرا آن ها دارای فضلیت اند و به دریافت حقیقت نایل شده اند. وی همچنین به کمک روش دیالکتیک سعی دارد شناخت را از سطح محسوسات به درجه عالی تر یعنی درک معقولات بالا ببرد. بدین منظور تمثیلی می آورد که به «زندان غار» معروف است. در این تمثیل، انسان با تزکیه و تربیت حدود شناخت خود را عقلانی می کند و به حقیقت مطلق، که همان عالم مثال است، می رسد. افلاطون قدم به قدم با مثل پیش می رود و می گوید فلاسفه اند که از اسارت جهل و نادانی رها شده و جهان نادیدنی را دیده اند و چون به معرفت واقعی رسیده اند پس برای حکمرانی سزاوارترند.