جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از نتایج تأکید بر آزادی عقیده و بیان از یک سو و گسترش فناوری ارتباطات وکانونی شدن مقوله‌های ذهن و زبان و معرفت در فلسفه معاصر، اهمیت یافتن مباحث مربوط به این مقولات از جمله موضوع گفتگو است. امروزه موضوع گفتگو یکی از مباحث مهم مکاتب فلسفی وجامعه شناسی و روانشناسی به شمار می‌آید. لازمه زیست دیندارانه در دنیای جدید پاسخ مناسب به مسائلی است که مدنیت جدید در انداخته است. دینداران عقاید خود را مستند به وحی و منبع علم مطلق می‌دانند.بنابراین به حقانیت باورهای خود یقین دارند. با این وجود آیا می‌توانند از موضعی برابر و به قصد تقرب یا مشارکت در کشف حقیقت با دیگران وارد گفتگو شوند؟ آیا در دعوت پیامبران الهی که مستقیماً با منبع وحی مرتبط بوده‌اند،‌ اساساً گفتگو جایگاهی داشته است؟ در این نوشتار کوشیده‌ایم پس از بررسی مفهوم گفتگو و مفاهیم مرتبط با آن به بررسی دیدگاه قرآن در باره گفتگو و نقش این موضوع در دعوت انبیاء بپردازیم.

مسئله کانونی این تحقیق عبارت است از اینکه جایگاه اجماع و شهرت در استنباط احکام فقهی زنان چگونه نقد و بررسی می‌شود. این تحقیق با روش تحلیلی ـ انتقادی و با رجوع به منابع کتابخانه‌ای پاسخ این سوال را می‌کاود. در خصوص غالب مسائل فقهی زنان ادعای اجماع یا شهرت وجود دارد. برخی فقیهان در مصاف دلالت دلیل از یک‌سو و اجماع و شهرت از سویی دیگر، جانب این دو را گرفته و از فتوای مطابق با دلیل استنکاف کرده‌اند. این روند به لحاظ اصولی قابل‌قبول نیست؛ زیرا قوی‌ترین قسم اجماع در دانش اصول فقه فاقد اعتبار است و در این فرض نمی‌توان از سایر اقسام اجماع و شهرت در فتاوای فقهی بهره‌برد. علاوه بر این مخالفت با دلیل و موافقت با اجماع و شهرت نه‌تنها رفتاری مطابق با احتیاط نیست بلکه به‌دلیل بی‌اعتنایی به دلیل معتبر، نوعی خلاف‌احتیاط تلقی می‌شود. درعین‌حال برخی فتاوای فقهی در حوزه مسائل زنان ریشه در مبانی انسان‌شناسی فقیهان دارد، که اموری قابل مناقشه هستند؛ ازاین‌رو اجماع آنها مدرکی یا محتمل المدرک تلقی شده و فاقد اعتبار است. عمده در مسائل فقهی زنان بازپژوهی روشمند در ادله معتبر است، هرچند نتیجه این بازپژوهی امری مخالف با اجماع یا شهرت باشد.

شگفتی‌های مربوط به تناسبات عددی، توازن‌های لفظی و معنوی یا نظم قرآن، لحن و ریتم موسیقایی در الفاظ و فواصل آیات، الگوهای آهنگین و متناظر با اوزان شعری، تقارن هندسی الفاظ و معانی پاره‌های قرآن در تلاوت و کتابت، همواره به عنوان وجوهی از اعجاز و شگفتیِ بیانی مطرح بوده‌است. اما به‌دلیل افراط‌های تکلف‌آمیز از یک‌سو و خوف قرآن‌باوران از اینکه در این باب از عهده تثبیت اعجاز و تحدی و یگانگی قرآن برنیایند از سوی دیگر، و عدم توجه به نقش شگرف درک این جلوه‌ها در نیل به غایات قرآن برای باورمندان و انحصار آن به اسکات مخالفان از سوی سوم، مطالعه و تأمل در این زمینه به محاق رفته‌است. پژوهش حاضر با گشودن چشم‌اندازی به جلوه‌گری‌های شگفت هندسی، موسیقایی و نظم ریتمیک و شعری و تقارن‌هایی که حین کتابت آیات جلوه‌گر شده‌اند، فرضیه‌ای طرح می‌کند که فوق‌العادگی ریاضی قرآن را از اعداد و نظریه‌های مربوط به آنها به شاخه‌های دیگر ریاضیات و عرصه توازن و تناسب، از جمله هندسه و تقارن‌ها توسعه می‌دهد و با نگاهی به مطالعات مدرن قرآن‌پژوهان معاصر و مروری بر ادعاهای مربوط به ارقام و آمار الفاظ و نقد افراط و تفریط‌ها در آن، این ایده را بسط می‌دهد که متن آیات وحی به مدد روحی الهی، مستمراً می‌تواند بستری برای تجلیات مناسب با استعدادها و معارف مخاطبان قرآن باشد.

تغییر رویکرد مسیحیت در قالب نهضت اصلاح دینی به زیست این‌جهانی در زمینة فعالیت‌های اقتصادی چون کار و آموزش غیردینی و سکولار چون دانشگاه‌ها انجامیده و از این رو به این پرسش پاسخ داده می‌شود که چگونه آموزه‌های دینی می‌توانند نقش بسزایی در کیفیت زیست این‌جهانی ایفا کنند و در تحولات فرهنگ عمومی جامعه و قالب‌های سیاسی، اقتصادی و آموزشی اثرگذار باشند. از آن رو که در نهضت اصلاح دینی اتوریته‌های شخصی و نهادینه شده چون کلیسا حذف شدند، لوتر با ارائه تفسیری جدید از کتاب مقدس راهی دیگر در فهم دین گشود که مروّج نگاهی این جهانی به دین بود. به عوامل تأثیرگذار دیگر در این تغییرِ رویکرد در آموزه‌های لوتر و کالون و نهضت اصلاح دینی در قالب پیوریتن‌ها پرداخته شده که می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: 1- تغییر نگاه به دنیا و استفاده از آن برای نشان دادن عظمت الهی در قالب ثروت اندوزی و ایجاد شغل و... 2- تغییر نگرش در مفهوم کار و ایجاد روحیة کار برای اهداف جمعی 3- تغییر معادلة رستگاری اخروی و نیاز آن به رستگاری دنیوی حداقل در مفهوم دریافت بشارت رستگاری 4- تغییر قالب‌های سیاسی 5- پذیرش اختلاف طبقاتی و... همینطور آثار این رویکرد نیز در قالب آمارِ رشد دانشگاهها و دیگر شاخص‌های رشد آموزشی و البته شاخص‌های رشد اقتصادی واکاوی شده‌اند.

زکات در آیۀ 103 سورۀ توبه واجب شد و مصارف آن نیز در آیۀ 60 سورۀ توبه بیان شده است. ولی قرآن سخنی در بارۀ متعلقات زکات بیان نکرده و بنابر روایات وارده، تعیین متعلقات زکات توسط پیامبر انجام شده است. این متن در مقام پاسخگویی به این سوال است که آیا پیامبر در مقام تعیین متعلقات زکات، به عنوان یک مالیات عرفی بوده و یا مالیاتی شرعی بوده است؟ منظور از مالیات عرفی، منبع درآمدی ثابت برای دولت بوده تا هزینه های انجام تعهدات خود را بپردازد. پایه های این نوع مالیات ها، قابلیت تغییر در طول زمان را داشته و بر اساس مصلحت عمومی در مورد اصل، کیفیت و نرخ آن تصمیم گیری می شود. و منظور از مالیات شرعی، مالیاتی است که از طرف خداوند تعیین شده است و ثابت بوده و برای هر زمان و مکانی جاری است. روش بررسی، تحلیلی ـ توصیفی و تحلیل محتوا بوده است. نتایج به دست آمده بیان می کند که زکات امری تعبدی نبوده و مناطات آن قابل کشف است. بر این اساس با تکیه بر 9 دلیل، تلقی مالیات از زکات نتیجه گرفته شده است.

به شهادت آیات قرآن کریم یکی از اصول پذیرفته شده در قرآن، تسهیل الهی آن برای تذکر و فهم است که فهم مفردات و ترکیبات قرآن، جزء اساسی فهم صحیح ترجمه‌ و تفسیر دقیق آیات به شمار می‌آید و بدون تبیین دقیق مفردات و ترکیبات آیات و ویژگی‌های آنها کار ترجمه و تفسیر به سامان نخواهد رسید. اعجاز بیانی قرآن بگونه ای تدوین و طراحی شده است که امکان هرگونه مترادفی که بتواند، کما هو حقه، بدیل مفردات و ترکیبات نحوی و بلاغی باشد منتفی میداند. در این راستا در این مقاله ، با تکیه بر نکات وارده در اصول و قواعد فهم قرآن در کتب فقه اللغه، علوم قرآن، اصول فقه و تفاسیر معتبر، برخی از مصادیق ترجمه و تفسیرِ مفردات و دستگاه معنایی واژگان با رویکرد معناشناختی بررسی شده تا به عمق معنای آن دست یافته شود و نظریه عدم ترادف در قرآن کریم ، به معنای عدم انطباق در هسته اصلی معناشناختی در واژگان متقابل در وسعت معنا و عدم شمول معنایی در جانشین سازی و تفاوت در هم‌ نشین‌ ها،امری محقق در قرآن حکیم خداوند حکیم نشان داده شود.

در این مقاله قصد بر آن است که برای ارائۀ توضیحی معقول و موجه از چگونگی و چرایی قیام سیدالشهدا (ع)، با استفاده از روش استنتاج بهترین توضیح (IBE)، نظریه‌ای به شکل زیر صورت‌بندی و از آن دفاع ‌شود: سیدالشهدا (ع)، از همان آغازِ حرکت خود و با بصیرت کامل و آگاهانه و مختارانه، جنگ و شهادت‌طلبی را نه به عنوان هدف، بلکه به مثابه روش اصلی، برای رسیدن به اهداف خود انتخاب کرد و سایر روش‌ها چون تشکیل حکومت، مذاکره و صلح را به عنوان روش‌های فرعی، در خدمتِ این روش اصلی به کار گرفت. ساختار مقاله از این قرار است: در قسمت اول، پس از توضیح IBE، و با تفکیک هدف از روش در قیام سیدالشهدا (ع) و توضیح چگونگی و ضرورت چرایی این تفکیک، مهم‌ترین نظریه‌های رقیب در تبیین قیام سیدالشهدا (ع) صورت‌بندی می‌شوند. سپس، با ارائۀ چند شاهد کلامی و حدیثی، نشان خواهیم داد که نظریۀ برگزیده، در قیاس با نظریه‌های رقیب، بهترین نظریۀ تبیین‌گر است و از جمله می‌تواند توضیحی کلامی و معقول از اختلاف دیدگاه دو امام معصوم ارائه دهد. از این رو، باور به صدق نظریۀ برگزیده، در قیاس با نظریه‌های رقیب، موجه و معقول است. در ادامۀ مقاله نیز پس از ارائۀ توجیهی کلامی برای این ادعا که چرا از میان روش‌ها، جنگ و شهادت‌طلبی مؤثرترین و کارآمدترین بودند، سه موضوع مهم، یعنی، جواز شرعی روش امام (ع)، جواز اخلاقی روش امام (ع)، و جواز تقلید از روش امام (ع) را از منظری بیشتر کلامی، بحث خواهیم کرد.

مسئله این تحقیق بررسی کاربست ابطال‌پذیری پوپر جهت توجیه گزاره‌های دینی و موفقیت احتمالی این کاربست می‌باشد. فلسفه علم پوپر به دلیل درهم شکستن اقتدار پوزیتویسم که معیار تجربی و استقرایی را برای تمییز علم از غیرعلم تعمیم داده و آن‌را تبدیل به معیاری کلی برای معناداری نموده بود، مورد توجه متکلمان و الاهی‌دانان مسیحی قرار گرفته و ایشان به فراخور از نظرات او در فلسفه علم و معرفت‌شناسی برای توجیه گزاره‌های دینی و یا ابطال نظرات علمی که برخلاف آموزه‌های دینی بودند، استفاده کرده‌اند. در این تحقیق که با روش تحلیلی - انتقادی، نگاشته شده، ضمن بررسی کاربست نظریه ابطال‌پذیری در توجیه گزاره‌های الاهیاتی توسط متکلمان مختلف مسیحی، ایرادات وارد بر این کاربست در دو ساحت مبنایی و بنایی ارائه شدند. یافته‌های تحقیق نشان‌ می‌دهند علی‌رغم قابلیت‌های ابطال‌پذیری جهت توجیه عقلانی گزاره‌‌های دینی، ایرادات مبنایی همچون کل‌گرایی، فقدان معیار مشخص برای معرفت و ایردات بنایی مانند منطق شک‌گرایی حاکم بر ابطال‌پذیری و عدم امکان تعلیق معارف دینی تا حصول معرفت جدید، مانع از آن است‌که ابطال‌پذیری بتواند، از حقیقت دین و امر دینی دفاع کند و در نهایت آن‌را به ورطه نسبی‌گرایی سوق خواهد داد.

بحث در حیطه‌ی ارزش‌شناسی نیچه با این پرسش آغاز می‌شود که «چه کسی چه چیزی می‌خواهد؟» درواقع مسئله‌ی نیچه ابتدای به ساکن فردیّت است و هر آنچه که در ارتباط مستقیم با خواست فرد به عنوان امراستثناء قرار می‌گیرد. از دید او هر نگاه سرشار از تفاسیر است و بیرون از تفاسیر حقیقتی وجود ندارد. نیچه متناسب با همین رویکرد به عرصه‌ی ارزش‌شناسی ورود می‌کند و با روشِ تبارشناسی، ارزش‌های اخلاقی را از خاستگاه‌های متافیزیکی‌اش می‌زداید و در بستری تاریخی به سنجیدنِ ارزشِ آن ارزش‌ها می‌پردازد. او گرانبار از مکتب اگزیستانسیالیسم، به جنبه های فردی وانحصاری انسان توجه نموده وبا رویکردی نقاد و سنت ستیز به دیدگاه‌ مطلق‌نگری اخلاقی و مباحثی اساسی دیگر نظیر هدف اخلاق ، حس اخلاقی ، وجدان اخلاقی ومساله فضایل ، درپیکره‌ی اخلاق غربی را مورد حمله قرار می دهد و در نهایت به نقد اخلاق مسیحیت می رسد . هدف کلی این پژوهش، بررسی جایگاه «استثناء» درنقدِ ارزش‌ها در ارای اخلاقی نیچه و نقد روش شناسانه اندیشه او در این خصوص است. روشی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته، روش توصیفی –تحلیلی ودر مواردی تبارشناختی است ودر نتیجه مشخص شده است حرکت سلبی نیچه ، از اسلاف تجربی تبار او با الگو گیری از هیوم، به نیهیلیسم اخلاقی منجر می شود واین منافات با سیر جامعه انسانی به سوی کمال دارد.

از آستانۀ دهۀ 1960م/ 1340ش محققانی در آکادمی‌های غربی پیوند شیوه‌های عزاداری شیعیان با تحرکات سیاسی و جمعیتی ایشان را بازکاویدند و ضمنِ تحلیل مردم‌شناسانۀ آیین‌های سوگواری شیعیان در عاشورا، برای نخستین بار پیوند آیین‌های عاشورایی با روابط قدرت را در جامعۀ شیعی نظریه‌مند کردند. گرچه شیعیانِ معاصر هنوز در هیچ سرزمینی حاکمیت سیاسی نداشتند، اینان دریافته بودند که دیر یا زود از میان حلقه‌های عزاداری عاشورا قدرت سیاسی عظیمی برخواهد خاست. این دوره از مطالعات، که باید آن را نقطۀ آغاز در تاریخ اندیشۀ غربیان دربارۀ آیین‌های عاشورایی شیعیان تلقی کرد، بازه‌ای حدوداً بیست‌ساله را دربر می‌گیرد، با مطالعۀ آیین‌های عاشورا درکنار آیین‌های دینی مشابه در ادیان دیگر آغاز می‌شود و به درک ضرورت تمرکز بیش‌تر بر مطالعۀ جزئی‌نگرانۀ اجزاء خُردِ آیین و معنای نمادین هریک از آن اجزاء منتهی می‌گردد؛ امری که خود به تغییر رویکردها برای پیش‌برد مطالعات می‌انجامد و پایان دورۀ مطالعاتی یادشده را رقم می‌زند. مطالعۀ کنونی کوششی برای بازشناسی نظریات مطرح‌شده در این دورۀ بیست‌ساله، سنجیدن نسبت آن‌ها با هم‌دیگر و بازشناسی خاستگاه نظری هرکدام است. می‌خواهیم بدانیم نخستین بار غربیان از چه زمان به مطالعۀ آیین‌های عاشورایی شیعیان علاقه‌مندی نشان دادند. در این مطالعه کوشش می‌شود از این فرضیه دفاع شود که نخستین مطالعات پژوهشگران غربی دربارۀ عاشورا به‌خاطر هراس غربیان از شکل‌گیری یک قدرت مخرب بزرگ جهانی با نوعی شیعه‌هراسی همراه شد.