جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مکتب تشیع یکی از مهم ترین مکاتب اسلامی است که یکی از ارکان مهم آن، نظریه امامت است. در طول تاریخ، اندیشمندان شیعه برای اثبات این نظریه استدلال های مختلفی از جمله استدلال های عقلی ارائه کرده اند. هدف این نوشتار، بررسی استدلال های عقلانی متکلمان بغداد(شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی) است؛ دانشمندانی که از مشهورترین متکلمان و فقیهان شیعه مذهب به شمار می روند. بدین منظور ضمن روشن کردن معنای امامت در اندیشه تشیع، به بررسی تطبیقی تعریف های متکلمان مورد بحث پرداخته، با تعیین ارکان امامت، توانایی هر استدلال در این خصوص مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

در این نوشتار، آرای دو متکلم برجسته جهان اسلام از دو مکتب امامیه و اشاعره، در ذیل آیات امامت مقایسه و بررسی شده است. محقق ظوسی- از علمای قرن هفتم- مهم ترین اندیشه های کلامی خویش را به طور موجز در جریدالاعتقاد آورده است. محقق قوشچی- از اشاعره قرن نهم هجری- اندیشه های اشعری خود را در شرح تجریدالاعتقاد بیان کرده است. از این رو این متن و شرح، نماینگر منازعات دو فرقه مهم کلامی شیعه امامیه و اشاعره به شمار می آید. در این پژوهش، چهار آیه ولایت(مائده/۵۵)، امامت(بقره/۱۲۴)، اولی الامر(نساء/۵۹) و همراهی با صادقین(توبه/۱۱۹) از منظر این دو محقق بررسی و سپس به شبهات قوشچی چاسخ داده شده است.

نگرش عقلانی یا تعبدی دو متفکر اسلام و مسیحیت، ملاصدرا و آکویناس نسبت به مسئله وحدانیت الهی مورد واکاوی قرار گرفت.<br /> اگرچه در نظام تومیستی بر وحدانیت الهی تکیه می‌شود، ولی با مسئله دیگری به نام تثلیث مواجه می‌شویم که آکویناس آن را حاصل نسبت‌های موجود در ذات الهی می‌داند؛ هرچند برای خداوند، ذات واحدی را در نظر می‌گیرد.<br /> در مقابل، صدرالدین شیرازی ضمن پذیرش وحدت الهی برای اثبات آن و نفی هرگونه شریک ـ اعم از ثنویت، تثلیث یا غیر آن ـ دلایل متعددی را در آثار خود مطرح می‌کند و در دیدگاهی مشابه با قدیس توماس، اثبات وحدانیت خداوند را از طریق برهان اثبات واجب تعالی و بساطت ذات الهی میسر دانسته و با رویکرد عقلانی جدای از تعبد، در جایگاه رفیعی نسبت به آکویناس قرار می‌گیرد.<br />

در این نوشتار، این پرسش مطرح می‌شود که از منظر ملاصدرا و لایب‌نیتز، آیا آدمی در فطرت خویش نسبت به خداوند معرفت دارد یا خیر؟ چرا و به چه معنا؟<br /> در این پژوهش معلوم می‌شود که خداشناسی فطری می‌تواند دو معنا داشته باشد:‌ اول اینکه قضیه «خدا وجود دارد» از قضایای بدیهی است؛ دوم اینکه انسان می‌تواند نوعی تصور ذاتی و فطری از مبدأ متعال داشته باشد. هر دو فیلسوف بر خداشناسی فطری تأکید ورزیده‌اند.<br /> لایب‌نیتز معتقد است روح انسان به‌عنوان یک مناد عالی، از خداوند تصور‌ی فطری دارد؛ درحالی‌که ملاصدرا خداشناسی فطری را به‌معنای علم حضوری می‌داند. هر دوی آنها با تفکیک میان ادراک بسیط و مرکب، فطری بودن معرفت خدا را اثبات و آن را بالقوه می‌دانند.

اصل انتخاب طبيعي را چارلز داروين، طبيعت‌گرا و زيست‌شناس معروف انگليسي قرن نوزدهم، مطرح کرد. اين اصل که مبناي فرايند تکامل زيست‌شناختي محسوب مي‌گردد، از منظر بسياري از متألهان در تعارض با هدفمندي جهان خلقت و به تبع، در تعارض با انديشه خداباوري است. اين مقاله مي‌کوشد با تکيه بر آراي کيث وارد، فيلسوف برجسته معاصر، نشان دهد که تعارض يادشده، نه ريشه در خود اصل انتخاب طبيعي، که در برداشت‌ها و تفاسير نادرستي دارد که از اصل يادشده صورت گرفته است.

اين مقاله مروري بر روش و رويکرد کليفورد گيرتز در باب دين و فرهنگ است. تحليلي از رويکرد او در اينکه چگونه آيين‌ها، مناسک و الگوهاي مشخص، خود را همچون «متن» بر پژوهشگر عرضه مي‌کنند و پژوهشگر به‌جاي رويارويي با واقعيت‌هاي ايستا، بي‌جان و منفعل، در روندي پويا و بازسازي‌شونده مبتني بر مشاهده و حضور، در ميدان جاي مي‌گيرد. وي مي‌کوشد بدين پرسش‌ها پاسخ گويد. او در اين زمينه از معنا و فرهنگ در چارچوب جامعه‌شناسي تطبيقي کساني چون وبر و دورکيم بهره مي‌گيرد و با بازخواني آنها، رويکردي تفسيري را نسبت به شناخت دين و فرهنگ برمي‌گزيند. اين پژوهش، روش و رويکردِ او را به دين و فرهنگ بررسي مي‌کند و تحليلش را درباره پرسش‌هاي پيش‌گفته بازمي‌کاود.

ازجمله خصوصیات مختص انسان که او را از سایر موجودات متمایز مي‌کند، عقل و دل (فطرت) است که دارای ابعاد مختلفی است. یکی از این ابعاد، توجه به کمال‌خواهی و بی‌نهایت‌طلبی است. برخی پژوهشگران اسلامی تلاش کرده‌اند از این طریق به اثبات باری‌تعالی بپردازند. ازآنجاکه انسان به کمال‌مطلق و زیبایی‌مطلق میل دارد و این میل از مقوله تضایف است و دو امر متضايف در وجود تکافو دارند، مي‌بایست معشوق کامل و زیبای مطلق نیز محقق باشد. در این مقاله سعی‌شده است ساختار منطقی برهان عشق به کمال مطلق مورد دقت قرار گیرد.

يكي از پرسش‌هاي مطرح در مورد واژگان و جملات قرآن کريم اين است که آيا خداوند متعال همانند روش متداول متون بشري، در آنِ واحد، از هريک از الفاظ و جملات قرآن در يک‌معنا و مفهوم استفاده کرده است يا معاني متعددي را اراده نموده است؟ دراين‌باره ديدگاه‌هاي متعددي در بين صاحب‌نظران و مفسران اسلامي مطرح است که مهم‌ترين و عمده‌ترين آنها چهار نظريه است. نظريه صحيح بر آن است که چندمعنايي در لغت عرب و قرآن امکان‌پذير بوده و واقع هم شده است. در اين مقاله ضمن طرح ديدگاه صحيح، به ردّ و ابطال نظريات ديگر، با ارائه ادلّه متعدد، مي‌پردازيم.