جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سعادت و شقاوت به مثابه پیشرفت و پسرفت از جمله مقولاتی است که در ادوار تاریخی مختلف، میان دانشمندان، و حتی در عرف عوام، مورد بحث بوده است. زندگی جاودانه پس از مرگ، موجب شده که انسان تمام تلاش خود را به کار گیرد تا موجبات سعادت برای دنیا و به ویژه عالم پس از مرگ خود، فراهم کرده و از شقاوت دوری نماید. این پژوهش، با روش توصیف و تحلیل متن و به شیوه کتابخانه ای، درصدد واکاوی دیدگاه های کلامی دو متکلم، شیخ اشراق و ابن سینا، در زمینه معنا و راه های کسب سعادت و شقاوت در دنیا و آخرت است. سهروردی راه کسب سعادت یا شقاوت را، انجام یا ترک اوامر و نواهی الهی، در عالم پس از مرگ دانسته و سعادتمندان را، پیروان حضرت محمد(ص) می داند، اما ابن سینا سعادت را ترجیح سعادت نفسانی بر سعادت جسمانی بیان داشته، که در گرو تامین نیازهای افراد جامعه است، و افراد شقی را، کسانی می داند که حق را شناخته، ولی اغلب آن را انکار می کنند.

"سهروردی خود در مقدمهء حکمةالاشراق به تمایز روشی فلسفه‌ اشراق از فلسفهء مشا اشاره می‌کند و می‌گوید که حکمت اشراق دارای روش دیگری است، در این روش حقایق نخست از طریق کشف و ذوق برای او حاصل شده و نه از راه فکر و استدلال،و آنگاه در مقام دیگر برای یافتهای شهودی خویش درصدد اقامه برهان و حجت‌ برآمده و دریافت‌های خویش را در قالب‌های استدلالی و برهانی ریخته است. نیز در مورد نور حسی یا عارضی سهروردی‌ می‌گوید ظهور انوار عارضی و حسی نیز به امری زائد بر آنها نمی‌باشد تا لازم آید فی نفسه خفی باشد و بلکه ظهور آنها نیز از ناحیهء حقیقت ذات آنها می‌باشد و چنین‌ نیست که نخست نوری حاصل گردد و سپس آن را ظهور و روشنایی عارض و ملازم شود تا این که لازم آید در حد خود،نور نباشد و در نتیجه چیزی دیگر او را ظاهر کند چرا که این امر محال است. پس‌ می‌توان پرسش اصلی را چنین طرح کرد که آیا در دارهستی و عوالم وجود آنچه که مبدا پیدایش و تحقق موجودات می‌باشد و هستی آنها در گرو و وامدار آن است،نور است یا ظلمت؟به بیان دیگر نقش اصلی در دار هستی و در تمام مراتب وجود از آن نور است یا ظلمت؟هستی داری چه به صورت بی‌واسطه یا با واسطه در گرو نور است یا ظلمت؟از نظر سهروردی از آنجا که نور عین کمال و دارایی و فعلیت است و در مقابل،ظلمت عین نقص، نداشت و فقدان می‌باشد،پس نور است که‌"مبداء و نظم بخش سراسر عالم وجود است و این نور است که مبدئی وجودی است‌"85."

توحید افعالی مانند توحید ذاتی و صفاتی از مراتب نظری توحید است؛ یعنی به حوزه باورهای انسان تعلق دارد؛ توحید افعالی به معنای حصر فاعل و موثر حقیقی به خدااست. دین پژوهان در تبیین توحید افعالی دیدگاه‌های مختلفی ارائه داده‌اند برخی مانند اشاعره جانب (توحید افعالی) جبر راگرفته و برخی هم مانند عالمان تجربی در نقطه مقابل، جانب نظام علیت را مقدم داشتند. در این بین برخی هم تلاش نموده اند با راهکارهای مختلف- مثل علل اعدادی، علل طولی و تشأن- به امکان جمع آن دو تاکید نماینددر این نوشتار تلاش شـده است دیدگاه سهروردی را در موضوع توحیدافعالی به شیوه توصیفى ـ تحلیلى و با مراجعه به کتاب هاى ایشان، مورد دقت و بررسى قرار گیرد. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که از منظر شیخ اشراق هر فعل واثری در عالم هستی حدوثا وبقاء فعل حق است و به اراده ازلی حق تعالی منسوب است و هیچ کس نمی تواند به اراده مستقل خود فعلی اثری را تحقق بخشد. خدای متعال هم خالق تمام جهان هستی هم مربی عالم وهم بر رازق و حاکم برآفرینش می باشدو هیچ کس نیست که در این امور شریک او باشد هر فعلی در عالم منسوب به خدا ومشمول اراده حق است وهیچ کس با او در هیچ اراده وفعلی شرکت ندارد بنابراین هر اراده و فعلی که از انسان صادر می شود در حقیقت فعل و اراده خدا و منسوب به اوست. ایشان در مسئله توحید افعالی نه مانند، اشاعره جانب جبر را گرفته و نه مانند عالمان تجربی جانب نظام علیت را مقدم داشتند. بلکه با راهکارعلل طولی به امکان جمع آن دو تاکید کرده است.

دکتر دینانی:این اولین بار است که بعد از حدود هشت صد تا نهصدسال پس از زمان سهروردی(از قرن ششم تا به اکنون)به سهروردی در دنیاو در مملکت خودش توجه شده است. سهروردی بیش و پیش از این که یک فیلسوفبزرگ باشد(چه کسی فلسفه‌اش را بپسندد؛چونفلسفه که مقدس نیست،که اگر فلسفه مقدس شود،دیگرفلسفه نیست. این یکی از اشتباهات ما است که می‌خواهیم فلسفه را وبه زور مقدس کنیم)و صرف نظر از این که افکارش چهاندازه نقدپذیر و منشأ اثر باشد،مظهر تاریخ و هویتفرهنگی ماست. این اعتقاد به تأویل نصوص دینی،محدود به عصرساسانی نبود در اثر انتقال فرهنگ ایرانی به عالم اسلام پدید آمده است. ماجرای«دو قرن سکوت»،کهتوسط مرحوم دکتر زرین‌کوب مطرح شد،که البته درست هم هست،از آنجهت است که در این دوران شعر و نثر نداریم ولی در انتقال فرهنگ پویابوده‌ایم؛همان فرهنگی که در اسلام جذب شد. حال شما اگر به(به تصویر صفحه مراجعه شود)دکتر دادبه:سهروردی به نظر منیعنی بازگشت به خویشتن ایرانی. اگر لوزام و مفاهیم این استخراج بکنیم می‌بینیم کهکفر محض است؛یعنی ارسطو را-العیاذ باالله-از انبیا هم بالاتر بردهدکتر دینانی:سهروردی بیش و پیشاز این که یک فیلسوف بزرگ باشد و صرف نظر از این که افکارش چه اندازهنقدپذیر و منشأ اثر باشد، مظهر تاریخ و هویت فرهنگی ماست. بالذات غربی بودن یعنی این کهدر هیچ کجای دنیا به غیر از آتن فلسفه نبوده است و مردم دنیا چیزینمی‌فهمیدند. ایرانی‌ها،چینی‌ها ومصری‌ها فلسفه داشتند و البته حقیقت این است که مهم‌ترین مهد فلسفهایران بود و شواهد زیادی داریم که غربی‌ها آنها را پنهان می‌کنند. اگر اسلام ایرانی را قبول کنیم،یکی از مظاهرکاملش شخص سهروردی است.

سهروردی از فیلسوفان سترگک حکمت اسلامی است که نقش بارزی در بسط و تعالی فلسفه اسلامی داشته است. سهروردی در جهت منزه ساختن وجود حق تعالی در زمینه ثنویت و از سوی دیگر احسن دانستن نظام عالم» در آثار خود به مسئله شرور پرداخته است. از دیدگاه سهروردی» خیر امری وجودی و شر امری عدمی است که اصلا تحقق ندارد و آنچه شر تلقی می شود صرفا حاصل نگاه و اندیشه قاصر آدمی است. ضرورت بحث در مورد شرور و ماهیت آن در اندیشه سهروردی امری است که می‌تواند ما را با اندیشه‌های این فیلسوف و عارف الهی در مورد شرور و راهکارهای وی در جهت حل مشکل شرور آشنا کند. در این مقاله با روش توصیفی -تحلیلی به بررسی انگیزه سهروردی از طرح مسئله شرورء ماهیت» اقسام و راهکارهای شرور از دیدگاه سهروردی پرداخته می شود. از دیدگاه سهروردی شر در نظام احسن الهی بهره ای از وجود ندارد و تلقی آنچه شر پنداشته می شود یا واقعا شر نیست بلکه خیر است و یا آنکه لازمه رسیدن به خیر است و هرچه نیل به خیر را تسهیل کندء آن نیز خیر خواهد بود و در نتیجه شری وجود ندارد.

"آنچه در اینجا بسیار جالب است تلاشی است که شیخ الاشراق‌ برای آمیختن حکمت مشاء و بحثی،با کشف و شهود و اشراق از باطن در کتب خود نشان میدهد،او میکوشد به تصوف و عرفان جنبهء فلسفی بدهد، حتی از کلمهء«حکمة الاشراق»و نامی که برای مهمترین کتابش از نظر بیان عقاید شخصی خود انتخاب میکند بخوبی روشن است،همان کلمهء حکمت را که دیگران با فلسفهء مشاء مرادف میگرفتند با کلمهء اشراق ضمیمه میکند. در این کتاب شیخ حقائق را در داستان رؤیائی که برای او پیش‌ آمده بیان میکند،در خواب می‌بیند با جمعی از شیوخ که از مکانی وراء مکان‌ آمده بودند روبرو میشود،در اولین برخورد احساس خوف شدید میکند و ناگزیر از همه علائق جسمانی قطع علاقه میکند(شیوخ دهگانه این رؤیا اشاره به عقول عشره است و حکیمی که با او گفتگو میکند عقل فعال‌ خواهد بود)دربارهء روح و پر جبرئیل سئوالاتی میکند و جوابها میشنود، آنگاه گوید:اکنون کلام الله را بمن تعلیم ده،گوید:تا وقتی درین شهری به‌ حقائق کتاب الله نرسی ولی ابجدی را باو تعلیم میدهد،از او میخواهد علم‌ خیاطت را تعلیم دهد جواب میدهد این علم برای تو و نوع تو میسر نیست‌ بلی باندازه‌ای که بتوانی خرقه پشمینه‌ات را وصله کنی تعلیم دهم(مقصود از خیاطت نظام کون و تدبیر عالم است که از وظائف عقل فعال و جبرئیل است) 2 بال جبرئیل مقصود از بال راست جنبه یلی الرب و نورانیت و وجوب است‌ و بال چپ جنبه یلی الخلق و ظلمانیت و امکان،مطالب این کتاب آنقدر رمزی و تمثیلی بیان شده که در کتاب شخصیات چنین گوید:و لا مناص‌ لنا من الاعتراف بانه لو لا الشرح الذی وضعه لها شخص مجهول الاسم لما کان‌ فی استطاعتنا ان نفهم معنی کلماته و اشاراته."