جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه مجلسی رحمه الله علیه یکی از بزرگترین و شهیر ترین علماء شیعه در قرون اخیر است. کارنامه ی علمی او گویای همه چیز است و همین از او یک متکلم، محدث و صاحب نظر بزرگ ساخته است. نظرات علامه مجلسی (رحمه الله علیه) در مباحث و ابواب گوناگون علمی از گذشته مورد بحث جوامع علمی بوده است. یکی از مباحث مهمی که از قدیم الایام در بین علماء و متکلمین شیعه مورد بحث و بررسی بوده، مبحث شناخت خداوند متعال است. همچون دیگر علماء، علامه مجلسی (رحمه الله علیه) نیز در گنجینه ی گرانبهای علمی که از خود بجای گذاشته، درباره این موضوع نیز صحبت ها و بیانات گران سنگی از خود به جای گذاشته است. تحقیق پیش رو در صدد این است که رویکرد علامه مجلسی رحمه الله علیه در باب شناخت خداوند متعال را در چهار فصل پیش رو تبیین و تحلیل نماید. در فصل اول به مباحث مربوط به کلیات موضوع و مفهوم شناسی و تعریف رویکرد های حدیثی و فلسفی و همچنین زندگینامه علامه مجلسی رحمه الله علیه پرداخته شده است. در فصل دوم به بیان راه های شناخت خداوند متعال و همچنین براهین اثبات خداوند متعال از دیدگاه علامه مجلسی رحمه الله علیه و تمسک او به استفاده از ادله نقلی در باب اثبات خداوند پرداخته شده است. در فصل سوم به بیان صفات خداوند متعال در کتب علامه مجلسی رحمه الله علیه و تقسیم بندی ایشان از صفات پرداخته شده و در نهایت در فصل چهارم به تبیین و تحلیل رویکرد علامه مجلسی (رحمه الله علیه) در باب شناخت خداوند متعال پرداخته شده و همچنین رویکرد ایشان تبیین شده است. علامه در مطالب خود، مباحث عقلی و فلسفی را گنجانده و از آنها به کرات استفاده نموده است. علامه رویکرد اخبارگرایانه را دارد اما اخباری محض نیست. ایشان هم عالمی عقل گرا بوده و هم توجه به اخبار داشته، و هر دوی این رویکردها از آثار ایشان قابل اخذ است.

تحقیق حاضر سعی دارد با مطالعه أثار کلامی باقی مانده از شیخ صدوق به ویژه «الاعتقادات»، و شیخ مفید و علامه مجلسی به بررسی وجوه اشتراک و افتراق این سه اعلام پیرامون اوصاف الهی بپردازد و داوری های علامه مجلسی بین شیخ صدوق و شیخ مفید را در این عرصه روشن سازد. لذا پژوهش حاضر از نوع نظری می باشد و به سبک تحلیلی - توصیفی به استخراج آرای مذکور اعم از اوصاف ذاتی و فعلی و خبری به روش کتابخانه ای پرداخته است. مواردی همچون مفهوم شناسی اوصاف ذاتی و فعلی مثل اراده و اوصاف خبری مثل کشف ساق، ید، رضا، غضب، مکر و... از دیدگاه این سه متکلم با رویکرد های متفاوت رو به رو شده است. شیخ صدوق در این عرصه آیات را بیشتر به کمک روایات تاویل می کند ولی شیخ مفید علاوه بر روایات رویکرد عقلی را هم در آن موارد جاری کرده و در برخی موارد عدم فهم درست را از طرف شیخ صدوق پیرامون روایت مطرح می کند. ولی علامه مجلسی با این که محدث است از هر دو روش استفاده می نماید. شیخ مفید در برخی موارد مانند «جنب الله» «وجه الله» «رضا و غضب الهی» دیدگاه شیخ صدوق را پذیرفته و در برخی موارد نظر او را رد کرده است همچون «کشف ساق» که شیخ صدوق آن را به معنی ظهور نور از حجاب دانسته ولی شیخ مفید این نظر را رد کرده و آن را کنایه از «حسابرسی» دانسته است. از طرفی هم علامه مجلسی در همان مورد دیدگاه نهایی خود را بیان نکرده، طریق توقف را اختیار کرده است. علامه در موارد دیگر هیچ یکی از دو طرف را مقبول ندانسته نظر خود را بیان کرده است مثل «ید الله» در آیه «یا إِبْلِیسُ ما مَنَعَکَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِیَدَیَّ»‌ ایشان تاویل خود را بر خلاف شیخ صدوق و شیخ مفید بیان کرده و منظور از دو دست را به معنی نهایت توجه و اکرام الهی به خلقت حضرت آدم (ع) دانسته است. اما در برخی موارد دیدگاه ایشان ظاهرا متعارض به نظر می رسد ولی با تامل می توان بین دو دیدگاه را جمع کرد مثل اختلاف بین شیخ صدوق و شیخ مفید پیرامون «نسیان» که اولی آن را به معنی جزا دادن و دومی آن را به معنی ترک و تاخیر انداختن معنی کرده اند در حالی که معنی جزا از نسیان با معنی ترک از جهت مفهومی چندان در تعارض نبوده و قابل جمع می باشد. چنانکه ترک و تاخیر انداختن خیری نوعی جزا به شمار می آید.

علوم ادبی همواره جایگاهی ویژه در میان عالمان دینی داشته، چرا که فهم صحیح قرآن و حدیث مستلزم درک دقیق قواعد زبانی آن است. در این میان، علامه محمدباقر مجلسی با تألیف کتاب ارزشمند بحارالانوار نقشی برجسته در تبیین مفاهیم دینی ایفا کرده است. هرچند این اثر بیشتر به جنبه‌های فقهی، کلامی و تاریخی شهرت دارد، اما بررسی‌های نحوی و صرفی وی نیز در لابه‌لای متون آن قابل توجه است. علامه مجلسی با بهره‌گیری از اصطلاحاتی چون «بیان»، «أقول» و «التوضیح» به تحلیل زبانی احادیث پرداخته، به گونه‌ای نظام‌مند قواعد زبان عربی را در خدمت تفسیر متون دینی به کار گرفته است. تسلط وی بر مباحث ادبی در تمام جلدهای این کتاب مشهود است و این امر تأثیری بسزا در عمق بخشی به فهم حدیث دارد. واکاوی این بُعد از بحار الانوار، گامی مهم در شناخت جنبه‌های علمی و ادبی حدیث به شمار می‌آید. پژوهش حاضر به روش «کتابخانه‌ای» و رویکرد «توصیفی - تحلیلی» در راستای بررسی آراء ادبی علامه مجلسی در جلدهای (30)، (31) و (32) کتاب شریف «بحارالانوار طبعه الوفاء لبنان» و کشف روش ایشان در استفاده از قواعد عربی برای روشن ساختن تاثیر علوم ادبی در فهم دقیق احادیث منعقد شده است. در ابتدا تحقیق به مباحثی حول علامه مجلسی و کتاب بحارالانوار پرداخته شده است. سپس تفاوت معنایی ابواب ثلاثی مجرد و مزید و خصوص باب افعال و تفعیل در آیات و روایات بررسی و تحلیل شده است. در ادامه به فراخور موضوع، مبحث عطف‌بیان و بدل بررسی شده است. و در پایان شماری از کنایات به‌کاررفته در روایات بررسی شده و ضمن تبیین و تفسیر آن‌ها، دیدگاه علامه مجلسی تحلیل شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که وی در شرح خود، گاه کنایه را به معنای لغوی آن به‌کار برده، گاه به معنای اصطلاحی و در برخی موارد نیز اصطلاح کنایه را به جای مفاهیمی چون استعاره و مجاز مرسل استفاده کرده است. پژوهش حاضر نشان میدهد که علامه مجلسی با احاطه کم‌نظیر بر علوم ادبی، از این دانش بمثابه ابزاری کارآمد در تفسیر و شرح احادیث بهره برده است. بااینحال، واکاویهای ادبی او عمدتاً بر پایه بکارگیری قواعد پیشین استوار بوده و کمتر به نوآوری در ارائه نظریههای بدیع یا نقد ساختارهای گذشته پرداخته است. این مطالعه همچنین بر این نکته تأکید دارد که علوم ادبی نقشی بنیادین در فهم دقیق متون دینی ایفا می‌کند و علامه مجلسی با تسلط بر این دانش، توانسته است ژرف‌اندیشانهتر به کشف لایههای معنایی روایات نائل آید.

کتاب حاضر به نقد و بررسی کتاب «اسلام بدون خدا؟ پیدایش ظاهرگرایی مذهبی در ایران عصر صفوی» نوشته کالین ترنر پرداخته است. او استاد دانشگاه دورهام و موضوع کتابش درباره جایگاه، اندیشه و آثار علامه مجلسی به ویژه بحارالانوار است. او محدث بزرگ، علامه مجلسی را با تصویری نادرست به عنوان فردی ظاهرگرا، خرافاتی، متعصب و کسی که احادیث را به نفع حاکمان ظالم جعل کرد و نهایتاً نیز منجر به سقوط صفویان شد، منعکس کرده است. این کتاب در چهار فصل ( از اسلام شناسی تا شناخت حدیث شیعه،‌ نگاهی به کتاب اسلام بدون خدا، شخصیت علامه مجلسی در نگاه ترنر، برداشت‌های نادرست از مفاهیم حدیثی شیعه) توسط انتشارات مرکز اسلامی للدراسات الاستراتیجیة وابسته به حرم مطهر حضرت عباس (ع) در قم منتشر شده است. پژوهش حاضر کوشیده است با رجوع به منابع تاریخی و آثار علامه، غیر واقعی بودن این تصویر را نشان دهد.

اسلام یکی از ادیانی است که قرآن کریم در آن دارای ظاهر و باطن است و هریک از دانشمندان اسلامی مانند فقها و عرفا و متکلمان و فیلسوفان به یکی از ابعاد آن پرداخته‌اند و برخی نظر خود را تنها درست دانسته و نظر دانشمندان دیگر را باطل¬شمرده‌اند که این عمل موجب اختلاف‌نظر برخی از دانشمندان گردیده و عالم اسلام را از بهره‌مندی از دیدگاه‌های آنان محروم ساخته است و یکی از بارزترین دیدگاه‌های اختلافی، دیدگاه فقها و عرفا بوده¬است. در طول تاریخ خسارت بزرگی به حوزه اسلام وارد ساخته¬است و از بین آن‌ها دو شخصیت مهم وجود دارد که هر یک در حوزه خود از اهمیت خاصی برخوردارند. محمدتقی مجلسی در دفاع از عرفان آثار متعددی داشته و از جهت آنکه پدر محمدباقر مجلسی صاحب بحارالانوار می‌باشد و محمدباقر مجلسی نیز از او دفاع نموده، دارای اهمیت خاصی است و در مقابل او ملامحمدطاهر قمی که کتابی علیه تصوف نوشته و جواب محمدتقی مجلسی را باز پاسخ¬داده دارای اهمیت است و مسئله این مقاله است که چرا جامعه اسلامی قبل از صفویه نیز درگیر آن بوده¬است و موجب حکم اعدام بزرگانی همچون حلاج و عین القضاه و شیخ اشراق گردیده و هدف این‌مقاله نیز این است که با روش کتابخانه ای و توصیفی ، دلایل اختلاف آن‌ها را بررسی¬نموده و همچنین نقاط اشتراک این دو دانشمند را جستجو نماید برای آنکه ملامحمدطاهر قمی که کتاب علیه تصوف نوشته ولی بااین‌حال خود را عارف می‌داند. بانگاه ظاهرگرایانه و اخباری به تصوف پرداخته و روش نقد او برداشت ظاهری از مبانی و مفاهیم دینی بوده¬است ولی محمدتقی مجلسی به مباحث باطنی و تأویلی توجه داشته¬است و تصوف را منافی با اشتغال به فقه و اخبار و حدیث نمی¬داند. کلیدواژه‌ها: محمدتقی مجلسی، محمدطاهر قمی، شریعت، طریقت، حقیقت،

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است.

چکیده ماشینی: الفرائد الطریفه فی شرح الصحیفه الشریفه» کتابی است از علامه محمد باقر مجلسی ، عالم، فقیه و شیخ الاسلام عصر صفوی، شرحی بر برخی از دعاهای صحیفه سجادیه امام زین العابدین (علیه السلام) است. این کتاب توسط سید مهدی رجایی، نسب شناس معاصر و رئیس مرکز انساب قم، تصحیح و ویرایش شده است. او مقدمه‌ای عربی به آن افزوده که زندگی نویسنده و محتوای کتاب را توضیح می‌دهد. کتابخانه علامه مجلسی، ناشر، مقدمه‌ای کوتاه به زبان فارسی در معرفی اثر کتابخانه و کتاب نوشته است. شارح در مقدمه اشاره می‌کند که پدرش شرح صحیفه سجادیه را آغاز کرده بود، اما نتوانست آن را تکمیل کند. او می‌گوید: «من طبق وصیت پدرم، وظیفه داشتم شرح را ادامه دهم...» همانطور که سید مهدی رجایی در مقدمه خود اشاره کرده است، این کتاب اثری گسترده و ارزشمند است، اما ناقص است. علامه مجلسی تنها توانست سه دعای اول صحیفه سجادیه را شرح دهد و آخرین چیزی که توضیح داد عبارت «إِنَّکَ أَنْتَ کُفَّارٌ وَ کَرِیمٌ» بود که به تفاوت بین بخشش الهی و انسانی می‌پردازد. با این حال، او وقت کافی برای تکمیل کار نداشت. نمونه‌هایی از مباحث «إِنَّکَ أَنْتَ کُفَّارٌ وَ کَرِیمٌ»: تفسیر: الجواد یکی از نام‌های خداوند متعال است و اوست که از عطایا دریغ نمی‌کند، بلکه عطایا را به اندازه شایستگی آنها می‌بخشد. روایت شده است که مردی هنگام طواف از امام حسن مجتبی (علیه السلام) درباره معنای «الجواد» پرسید. امام پاسخ داد که سخاوت دو معنا دارد: از دیدگاه خلقت، سخاوتمند کسی است که آنچه را که از او خواسته شده است، انجام می‌دهد، در حالی که بخیل کسی است که خودداری می‌کند. از دیدگاه خالق، او سخاوتمند است، چه ببخشد و چه دریغ کند، زیرا او مالک همه چیز است و بخشش او بی‌حد و حصر است و هیچ کس حقی بر او ندارد. اما «سخاوتمند»، نام دیگری برای خداست که به سخاوتی که عطایای بی‌پایان می‌دهد، اشاره دارد یا به کسی اشاره دارد که خیر و لطف را گرد هم می‌آورد...