جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقد و بررسی دیدگاه‌های شیعه‌ی امامیه درباره‌ امامت و ولایت فقیه است... کتاب با موضع ولایت خداوند بر بندگان و اقتضائات آن آغاز می‌شود. نویسنده در ادامه نکاتی را درباره عصمت پیامبر ﷺ و شرایط و محدوده آن بیان کرده و سپس به بحث درباره پیشوایی مسلمانان بعد از رسول اکرم ﷺ و رابطه آن با شوری و اراده جمع می‌پردازد. تفاوت ولایت شوری با ولایت‌فقیه، مفهوم و مصداق اولی‌الامر و تفاوت خلافت با امامت از دیگر موضوعات کتاب است.

مراسم سوگواری ایام شهادت امام حسین(ع) شب گذشته هجدهم مردادماه با سخنرانی محمد اسدی گرمارودی، استاد دانشگاه صنعتی شریف در حسینیه عمادزاده برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛ موضوع بحث این چند شب «امام حسین(ع) مظهر اراده الهی» است. این عنوان را از فرازی از زیارتنامه امام حسین(ع) استفاده کردم. فرازی از زیارت این است که شما خطاب به امام حسین(ع) عرض می‌کنید: «إِرادَةُ الرَّبِّ فِي مَقادِيرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إِلَيْكُمْ وَتَصْدُرُ مِنْ بُيُوتِكُمْ». یک سطر بیشتر نیست ولی از نظر معرفت مقام امام، مطالب عمیقی در این یک سطر نهفته شده است. معرفتی که از این عبارت حاصل می‌شود انسان را به درجه‌ای می‌رساند که می‌تواند گوشه‌هایی از معرفتی که سلمان و اباذر و مقداد نسبت به ائمه داشتند و بر اساس آن اظهار ارادت می‌کردند به دست بیاورد. در مورد این عبارت باید چند مطلب را مورد بررسی قرار دهیم: یکی اینکه «اراده رب» به چه معنا است و چرا نفرمود «اراده الله»؟ این یک نکته بسیار عمیق و ارزنده است. نکته دوم اینکه مقصود از مقدرات امور چیست؟ نکته سوم اینکه معنای این سخن که اراده رب در مورد مقادیر امور بر شما نازل شده است و قرار است از ناحیه شما صادر شود چیست. ما در سوره قدر می‌خوانیم: «تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ»، یعنی در شب قدر ملائکه مامور الهی که عهده‌دار اداره این عالم هستند با سردسته‌شان که روح است خدمت امام عصر(عج) نازل می‌شوند و مقادیر امور عالم را از آنکه خداوند امور را به او واگذار کرده است، می‌گیرند. پس این معنا در سوره قدر هم نهفته شده است. اگر در این زیارت مامور هستیم اینگونه با امام سخن بگوییم چه پیامی، چه درسی و چه نتیجه‌ای برای نحو تفکر و عمل ما ایجاد می‌کند؟ زیارت یک کلاس درس است زیارت هم در عالم حیات با زنده‌ها مطرح است و هم در رابطه با کسانی که از دنیا رفتند. ما در زیارت زائر داریم که زیارت می‌کند و مزور که زیارت می‌شود. اگر بعد از مرگ یک انسان به قبرستان می‌روم به اقتضای سطح اموات، زیارت درجات مختلفی پیدا می‌کند. اگر کسی که در قبر به زیارتش رفتم و برایش طلب مغفرت کردم در عالم برزخ مقامی دارد که می‌تواند به من افاضه کند، این نوع دیدن و زیارت یک کلاس درس است. اگر شما در عالم حیات نزد یک انسان اندیشمند می‌روید به اقتضای سطح ظرفیت و دریافت مطلب از این دیدار بهره می‌برید ولی اگر یک کودک به دیدن آن شخصیت برود، توقع نداریم اندازه شما از این دیدار برداشت کند. پس بهره‌ای که افراد از زیارت می‌برند بر اساس سطح زائر و مزور درجات مختلف پیدا می‌کند. تفاوت معنای مَظهر و مُظهر قبل از اینکه وارد تبیین عبارت شوم اول روی عنوان «مظهر اراده الهی» بحث ‌کنم. امام حسین(ع) مُظهر و مَظهر اراده حق در مقادیر امور است. فرقی که اهل فن بین مُظهر و مَظهر می‌گذارند این است که می‌گویند اگر عاملی که امر پنهانی و باطنی را آشکار می‌کند و ظاهر می‌سازد با اراده و انتخاب و قدرت خودش این کار را ‌کند مُظهر است. اگر صحبت از اراده و انتخاب و خواست خود فرد نباشد، عملا شکلی قرار می‌گیرد که به آن مَظهر می‌گویند. لذا ما اهل بیت(ع) را هم مُظهر می‌دانیم و هم مَظهر. ما در عالم حقایقی داریم که باطنش خیلی دقیق‌تر از ظاهرش است و مشکل بسیاری از ما انسان‌ها ظاهربینی است چنانکه آیه قرآن می‌فرماید: «يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ»، اگر از یک انسانی که سطحی‌نگر است و متوجه مسائل و حقایق نیست بپرسید دریا چیست می‌گوید کف‌هایی که بالا و پایین می‌رود در حالی که کف دریا اثر دریا است، خود دریا نیست. وقتی جناب خضر کشتی را سوراخ کرد، وقتی جناب خضر مامور شد جان آن جوان را بگیرد، وقتی جناب خضر مامور شد دیوار در حال خراب شدن را تعمیر کند یک ظاهری داشت و یک باطنی. در این شرایط حتی برای حضرت موسی به عنوان یک پیغمبر سوال ایجاد شد که این چه کاری است که خضر می‌کند چون باطن کار حضرت خضر برایش روشن نبود. امام حسین(ع) مظهر اراده رب بر این اساس روشن می‌شود ارزش هر مظهری به اندازه امری که ظاهر می‌کند اهمیت دارد. طبق این بیان از زیارتنامه، امام حسین(ع) مظهر اراده رب در رابطه با مقادیر امور است، یعنی هیچ پنهانی در این عالم وجود نیست که خداوند درکش را به امام حسین(ع) نداده باشد و اگر کسانی لایق باشند، از محضر امام حسین(ع) به اندازه لیاقتشان از آن حقایق برخوردار می‌شوند. به همین دلیل حضرت یک نگاهی به حر می‌کند و حر به عنوان انسانی که روبروی امام زمانش ایستاده بود از این رو به آن رو می‌شود.

الهداية الكبرى درباره زندگى و كرامات چهارده معصوم به وسيله حسين بن حمدان خصيبى (م 346) نوشته شده است. مطالب تاريخى كتاب حاضر به شيوه حديثى بيان شده و مؤلف سلسله اسناد خود را بيان كرده است. ابواب 14 گانه كتاب به اعتبار 14 معصوم تنظيم شده و هر باب به دو قسمت اصلي تقسيم می‌شود: قسمت اول كلياتي درباره تاريخ هر معصوم از احوال شخصى است و قسمت دوم به ذكر روايات مختلف با ذكر سلسله اسناد مشخص میپردازد كه غالب اسناد به ائمه منتهى مى‌شود و در آنها معجزات و كرامات هر معصوم شامل تعيين مصاديق علم غيب او، تصرف او در نظام تكوين همچون زنده كردن مردگان و طي‌الارض خود و يا با همراهي اصحابش و نيز سخن گفتن به زبانهاي گوناگون و نيز سخن گفتن با حيوانات، نباتات و جمادات آنها ذكر می‌شود حجم مطالب درباره هر معصوم متفاوت است چنانكه درباره امام دوازدهم حجم بيشتري اختصاص داده شده است. ذكر رواياتي درباره رجعت، به ويژه روايت مفصل مفضل‌بن‌عمر از امام صادق عليه‌السلام است. پانزدهمين بخش كتاب كه در نسخه چاپي حذف شده است، درباره ابواب دوازده‌گانه ائمه عليهم‌السلام می‌باشد. از مطالب ارزشمند اين كتاب، ذكر تفصيلي ديدگاهها و اعمال ياران فارس‌بن‌حاتم قزوینی كه در كمتر كتب رجالي و تاریخی شيعه يافت می‌شود، وضعيت جامعه شيعي بعد از وفات امام عسكري(ع) و فعاليتهاي جعفر كذاب است. در خصوص اين كتاب از قديم اظهار نظرهاى شديدى نسبت به محتواى وجود داشته، آن را غير معتبر و غلو آميز دانسته و برخى آن را از كتب فرقه نصيريه مى‌دانند. در عين حال كتاب حاضر جايگاه مناسبى در ميان آثار بعدى اماميه يافته و از آن نقل كرده‌اند. در سال‌هاى اخير مقاله‌اى از آقاى نعمت‌الله صفرى در نقد اين اثر منتشر شده (مجله طلوع،‌ش 16) كه آن را از آثار مؤثر در شيعه اماميه و برگرفته از روايات غاليان دانسته و مى‌نويسد: به نظر مى‌رسد انتشار اين روايات میتواند بيشترين اثر را در معرفي چهره‌اى مشوه از تاريخ تشيع و به دنبال آن انزجار عمومی مسلمانان از اين مكتب تابناك كه با جان‌فشانيهاي ائمه معصومين عليهم‌السلام بر جاي مانده داشته باشد. نقد اين مقاله نيز در شماره‌هاى بعدى اين مجله وجود دارد و نویسنده مى‌گويد: فهرست نويسان، كتاب الهدايه الكبرى را در رديف آثار خصيبى نياورده‌اند بلكه وى كتاب الهدايه داشته و احتمالاً مطالبى بر آن افزوده شده است.

«التعجب» كتابى است كه در دفاع از موضوع امامت در مقابل اهل سنت نگاشته شده است. در اين كتاب مؤلف تناقضات و اغلاط عجيب و غريبى را كه در عقايد اهل سنت درباره اين مسأله رخ داده يادآور شده و به ابطال و رد آنان پرداخته است. يكى از مؤمنين در «امالى» شيخ مفيد به كتابى به نام «اطراف الدلائل و اوائل المسائل» برخورده بود كه بطور اختصار و كوتاه به برخى از اين نوع مناقضات و اغلاط پرداخته است. از اين رو از مؤلف درخواست كرد كه در اين باب به صورت وسيع و مبسوط وارد شده و در اين زمينه كتابى بنويسد. مؤلف در پى اجابت اين درخواست، كتاب«التعجب» را به رشته تحرير درآورد.

کتاب «علي عليه السلام و الخوارج تاريخ و دراسة» نوشته جعفرمرتضى عاملی در دو جلد مي باشد. نویسنده کوشیده است به پرسش های متنوعی درباره خوارج پاسخ دهد. سپس پاسخ این پرسش ها را از منابع و متون تاریخی و روایی انبوه جمع آوری کرده، به خواننده تقدیم می کند. مؤلف با مطالعه اوضاع اجتماعی، سیاسی و دینی جامعه عراق و مردم عرب، و با استناد به دیدگاه های امام علی (ع)، زمینه های پیدایش خوارج را بررسی کرده است. نویسنده ضمن اینکه وضعیت روحی و روانی، و پایگاه قبیله ای خوارج را بررسی می کند، به سیاست های راهبردی و اهداف عالی امام، و تلاش های بی دریغ او برای آگاهی بخشی و هدایت این قوم به راه راست، و نشان دادن فهم غلط آنان از شرایط روز نیز در نظر دارد، و سیاست های انحرافی طاغوت شام را که در مناظره ها و احتجاج های امام و یارانش با سران خوارج آشکار شد، به شیوه ای منطقی و مستدل نقد و ارزیابی می کند.

جایگاه امامت در دیده مسلمانان هم سنگ جایگاه و مقام نبوت است با این تفاوت که امام نبی نیست؛ از همین رو، همچنانکه نبی و رسول را خدا انتخاب می کند، باید امام و جانشین نبی نیز به انتخاب و انتصاب خداوند باشد. از آنجایی که دست بشر به وحی کوتاه است، رسول با اتصال به منبع وحی، در سیره و سخن خود امام را معرفی می کند و یا متن قرآن، چنین شخصی را می شناساند. اما برخی از مسلمانان، شیوه‌ ای دیگری را برای مشخص کردن امام مطرح کرده‌ اند. آنان با بیان اینکه به مشاوره اهمیت زیادی داده شده است، پس می توان برای انتخاب امام و رهبر هم بدان تمسک جست؛ نظریه «شورا» را برای انتخاب جانشین رسول خدا و تعیین امام مطرح کردند. آیت الله سید علی حسینی میلانی در کتاب «الشورى في الإمامة»، به بیان خاستگاه این نظریه پرداخته و نارسایی آن را برای تعیین امامت جامعه نشان داده است. ایشان که کتابش را در سه بخش تنظیم کرده در بخش اول به اثبات الهی بودن انتصاب و تعیین امام پرداخته و با استناد به حدیث نور، امامت امیرالمؤمنین علیه السلام را از زمان آفرینش دانسته است. در بخش دوم کتاب به بررسی چگونگی انتخاب ابوبکر و عمر برای خلافت دست یازیده و عدم تطبیق نظریه شورا را بر خلافت این دو گزارش کرده است. بخش سوم، زمان مطرح شدن نظریه شورا بررسیده است؛ در بخش چهارم کوشیده ابعاد جزئی و مسائل پوشیده جریان شورا را آشکار سازد.

کتاب «مقدمه ای بر امامت»، نگاهی بر سیستم سیاسی اسلام، مرزها و مالکیت ها به عنوان یک مجموعه درباره امامت و رهبری اسلامی به وسیله حضرت آیت الله العظمی محمدعلی گرامی نوشته شد که برخی از مباحث آن، پس از بحث با گروه های مختلف بوده است. در آن سال های خفقان امکان چاپ و نشر آنها فراهم نشد. خصوصا اینکه معظم له هم به همراه تعدادی دیگر از علمای حوزه در زندان و سپس در تبعید بودند و این جزوات نزد یکی از افراد شاغل در چاپ و نشر مانده بود که او هم از ترس فشارهای مختلف ساواک اقدامی نکرده بود. پس از پیروزی انقلاب بارها چاپ و منتشر شد و حاصل کتاب حاضر می باشد.