جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از اصلی‌ترین مباحث مطرح شده در قرآن، بحث معاد و قیامت است. از روش‌های قرآن برای بیان معارف مربوط به قیامت، ذکر اسامی متعدد برای این روز است تا ترسیم دقیقی در مجموع آیات، از آن روز عظیم و حوادث فوق‌العاده و تکان دهنده آن کرده باشد. البته «نام» در اینجا به معنی اسم خاص (یا به تعبیر ادبیات عربی «علم شخص)» نیست، بلکه معنی وسیع‌تری دارد که نام‌های توصیفی را نیز شامل می‌شود، یعنی عناوینی که متکی بر اوصاف آن روز و ویژگی‌های آن است. کثرت اسامی قیامت برای تکرار کلمات و مترادف و متشابه‌گویی نبوده است؛ بلکه هر یک از این اسماء و خصوصیات، دارای حکمتی است که خود وسیله آگاهی خردمندان و گشایش رازی از اسرار آفرینش و کشف معنایی از معنای خلقت و درک مرحله‌ای از مراحل معاد است. در این پژوهش ما از منظر دانش معناشناسی، به اسامی قیامت در قرآن کریم اشاره می-کنیم که معانی هر یک از آنها، حادثه و حالتی از آن روز را برایمان توصیف می‌کند. حوادثی که نوعی هشدار برای عملکرد صحیح در زندگی ما به حساب می‌آیند. حالاتی که اگر انسان به تفکر در آنها بپردازد، هرگز از فرمان پروردگار خویش سرپیچی نمی‌کند تا مبادا در روز قیامت به آن دچار شود و اینکه هریک از این اسامی دارای حکمتی است که در قرآن برای بندگان ذکر شده است.

داستان هبوط حضرت آدم (ع) که هم درتورات و هم درقرآن کریم آمده است، دارای اشتراکات و درعین حال افتراقاتی است که نشان می‌دهد برخی قسمت‌های آن، که موافق نقل قرآن نیست، دستخوش تحریف گشته است. این تحریف منشأ پیامدها و آثاری درجامعه بشری گردیده است که جای نقد و ارزیابی دارد. سؤالات تحقیق این است که آثار و تبعات خوانش عهد عتیق از هبوط آدم کدامند؟ و این خوانش با استفاده ازآیات قرآن چگونه نقد و ارزیابی می‌شود؟ دراین پژوهش، به شیوه تحلیلی‌ـ توصیفی و مطالعه تطبیقی و کتابخانه‌ای، در گام نخست، آثارخوانش عهد عتیق از هبوط آدم بررسی و ارزیابی می‌شود و در گام دوم، خوانش عهد عتیق با استفاده ازآیات قرآن کریم نقد و ارزیابی می‌گردد. یافته‌های پژوهش، دو پیامد محوری را نشان داده است که عبارتنداز: «اندیشه تضادّ علم و دین» با پنج پیامد فرعی، و «بدبینی نسبت به جنس زن و تحقیر او» با سه پیامد فرعی. برای نقد و ارزیابی خوانش‌ها نیز سه موضوع محوری تشخیص داده شده است که عبارتند از: «عوامل زمینه ساز هبوط»، «حضرت آدم» و «همسرآدم» که مجموعاً مثلث هبوط را تشکیل می‌دهند. در ذیل هرموضوع تعداد سه خوانش و در مجموع تعداد نه خوانش مطرح شده است. سپس نقد خوانش‌ها با استفاده ازآیات قرآن کریم در ذیل هریک صورت گرفته است. نتیجه کلی که حاصل شده این است که خوانش عهد قدیم از هبوط آدم(ع) آثار و تبعاتی را به دنبال داشته که در دو عنوان محوری تفکر تضاد علم و دین، و بدبینی به جنس زن و تحقیر او مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین دریک مطالعه تطبیقی نشان داده شد که خوانش‌ عهد قدیم از هبوط آدم(ع)، با استفاده ازآیات قرآنی قابل نقد است و این نقد، وجود تحریف در عهد عتیق را نشان می‌دهد.

قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس اسلام، نه تنها به عنوان یک اثر دینی و روحانی، بلکه به عنوان یک مرجع علمی نیز مورد توجه است. این کتاب، در کنار آموزه‌های اخلاقی و روحانی، به مباحث علمی متعددی چون آفرینش، طبیعت، پزشکی و ریاضیات اشاره دارد. با دقت در آیات قرآن، می‌توان به نکات عمیق و تعالیم علمی دست یافت که بسیاری از آنها با پیشرفت‌های علمی امروز همخوانی دارد. در این راستا هدف از این پژوهش بررسی مرجعیت علمی قرآن کریم در تفسیر نمونه می‌باشد. آیت‌الله مکارم شیرازی با تأکید بر لزوم استفاده از قرآن به عنوان مرجعیت علمی بر ضرورت تطبیق مفاهیم علمی و دینی تأکید کرده و بر این باورند که تضاد بین علم و دین ناشی از عدم فهم صحیح از هر دو حوزه است. این پژوهش با رویکرد تحلیلی-توصیفی با توجه به منابع دست اول کتابخانه ای و مقالات به روز، به تحلیل زوایای جدید تعامل میان علم و دین پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مرجعیت علمی قرآن در دانش‌هایی که قرآن را یکی از ارکان معرفت ‌شناختی خودشان می‌دانند مثل فقه و دانش‌های دیگر خیلی متفاوت است. اما به این معنا نیست که سایر علوم چون علوم اسلامی نیستند مانند علوم تجربی و علوم ریاضی، از این مرجعیت بی‌بهره باشند. بلکه مرجعیت علمی قرآن می‌تواند اهداف علوم دیگر را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

یکی از رویکردهای مهم در مطالعات قرآن برای کشف ورسیدن به لایه های عمیق تر معنایی، واکاوی و مفهوم شناسی واژگان است که در عمق بخشیدن به معناهای مستخرج ازآیات قرآن نقش مهمی دارد . واژه (لِقاء به کسر لام) از واژگانی است که خود و مشتقاتش در قران کریم زیاد به کار رفته است.این واژه به معنای روبرو شدن و مصادف شدن با شی‌ء است، مانند« وَ اِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا »(بقره/14) مشتقات این واژه بعضا در آیات قرآن با معانی متفاوت به کار رفته است، مانند «تَلْقیه» به معنای روبرو کردن و تفهیم و اعطا مانند « َ اِنَّکَ‌ لَتُلَقَّی‌ الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ‌؛ تو قرآن را از جانب خدای حکیم و دانا تفهیم می‌شوی»؛ « اِلْقاء»به معنای انداختن مانند فَاَلْقی‌ عَصاهُ فَاِذا هِیَ ثُعْبانٌ مُبِینٌ‌ ؛ «تَلَقَّی» به معنای تفهّم و اخذ مانند « فَتَلَقَّی‌ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ‌»؛ اِلْتِقاء»به معنای ملاقات دو شی‌ء است همدیگر را مانند« مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ‌ یَلْتَقِیانِ‌ »؛ «تِلْقاء»به معنای جهت و طرفی که در مقابل است مانند« وَ لَمَّا تَوَجَّهَ‌ تِلْقاءَ مَدْیَنَ قالَ ...»؛ ترکیب اضافی «لِقاءُ الله» نیز در قران مکررا به کار رفته است که برخی آن را به معنای ملاقات نعمت و عذاب خداوند تفسیر کرده اند ؛ ترکیب « یَوْمُ التَّلاق » در قران که یکی از نام‌های روز قیامت است به کار فته است.موارد یاد شده برخی از کاربرد های این واژه در قران کریم است که در پژوهش پیش رو این موارد و دیگر کاربرهای این واژه بررسی خواهد شد. مترادف های این واژه نیز در قران استعمال شده است .شاید در نگاه بدوی واژگان (لَحَقَ-زارَ، لَزِمَ-لصق-صحبه و...) را بتوان به عنوان مترادفهای آن یاد کرد یا واژگان « اخذ ، نبذ و قذف» را متراف باب افعال این واژه یعنی القاء دانست. البته معانی و مصادیق این واژه در قران بیشتر از موارد پیش گفته است که طبیعتا در سیر پژوهش ، ما به تفصیل به این موارد می پردازیم

مقوله حزب به مفهوم امروزین یکی از مفاهیم مدرن است و منظور از آن، یک گروه متشکل دارای هدف مشترک و انسجام است. در قرآن کریم بارها از تعبیر حزب استفاده شده است. چنانچه قرآن کریم تقسیم دوگانه ای از احزاب دارد و به طور کلی انسان‌ها را به حزب اللّه و حزب الشیطان تقسیم نموده است. این دو مفهوم نمایانگر دو جبهه مخالف در جنگ بین حق و باطل هستند و هر یک از این احزاب مبانی شناختی دارند که با یکدیگر متفاوت است. مبانی شناختی حزب اللّه شامل خداشناسی، التزام فکری و عملی به رهبر حزب، حفظ ارزش‌های معنوی، حفظ وحدت و همبستگی و بصیرت‌افزایی می‌‌باشد در حالیکه مبانی شناختی حزب الشیطان عبارتند از دنیاگرایی، نفوذ در عقاید، فریب و جذب هم کیشان. در این پایان نامه، به بررسی این مبانی شناختی از منظر قرآن و با نگاه به مصادیق این احزاب در جهان معاصر همچون حزب اللّه لبنان و امت اسلامی ایران و نهضت تشیّع نیجریه و دیگر احزاب برای حزب اللّه و ایلومیناتی‌ها و صهیونیست‌ها و گروه تروریستی داعش و گروه‌های دیگر برای حزب الشیطان پرداخته خواهد شد و تلاش برای تبیین و تفسیر این مبانی شناختی و تفاوت هایشان انجام خواهد شد در این پایان نامه، ابتدا به معرفی و تعریف مفاهیم کلیدی پرداخته خواهد شد و سپس مبانی شناختی این دو مفهوم و وجوه اختلافشان از منظر قرآن کریم بررسی می‌گردد. در این راستا، با استفاده از رویکرد مصادیق جهان معاصر، سعی بر آن است تا مبانی شناختی حزب الله و حزب الشیطان در جامعه و جهان امروزی تبیین گردد. با انجام این تحقیق، امید است که بهترین و کامل‌ترین تفسیر و تبیین این مفاهیم اساسی را ارائه شود و به شناخت بهتری از مبانی شناختی حزب الله و حزب الشیطان از منظر قرآن کریم رسید. این پایان نامه می‌تواند به عنوان یک منبع معتبر و مفید برای علاقه مندان به مطالعه و تحقیق در حوزه معارف اسلامی و قرآن شناسی مورد استفاده قرار گیرد.

این چکیده به تأثیر عقل در فهم و تفسیر ادیان ابراهیمی با محوریت متون قرآنی می پردازد. عقل ابزاری مرکزی است که ادیان برای درک مفاهیم دینی و تحلیل متون بر آن تکیه می کنند. عقل ابزاری اساسی در تفسیر دین است که افراد را قادر می سازد تا متون دینی را عمیقاً تحلیل کنند. ذهن توانایی فرد را برای درک معانی و احکام قانونی افزایش می دهد که به توسعه درک جامع از دین کمک می کند. این مطالعه بر اساس قرآن کریم به عنوان مرجع اصلی است که در آن آیاتی که به استفاده از عقل و تدبر در آیات خداوند توصیه می کنند، مرور می شود. این امر در آیات فراوانی که اهمیت تفکر و تدبر در جهان هستی و احکام دین را برجسته می کند، مشهود است. چکیده شامل مقایسه ای بین سه دین ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) و نحوه برخورد هر یک با مفهوم عقل است. نتایج حاکی از آن است که در مورد اهمیت عقل توافق کلی وجود دارد، اما کاربردهای عملی این مفهوم بین ادیان متفاوت است. نتایج حاکی از آن است که هر سه دین به نقش عقل اذعان دارند، اما هر دینی تعیین می کند که چگونه در زمینه های مذهبی مختلف مورد استفاده و اعمال قرار گیرد. این تفاوت نشان دهنده تنوع فکری و معنوی جهان ابراهیمی است. برجسته کردن نقش عقل، درک متقابل ادیان را افزایش می دهد و به گفت و گوی فکری و دینی کمک می کند. این پژوهش همچنین افزوده ارزشمندی برای کتابخانه اسلامی به شمار می رود، زیرا افق های جدیدی را برای تحقیق در رابطه عقل و دین می گشاید، که به توسعه مطالعات دینی از منظر عقلی کمک می کند. درک نقش عقل در ادیان ابراهیمی گامی اساسی در جهت ارتقای تفاهم و ارتباط بین اقوام و فرهنگ های مختلف است و اهمیت تفکر انتقادی را در زندگی دینی نشان می دهد.

در متون دینی ادیان ابراهیمی، مفهوم "تسلیم" به‌عنوان مفهومی مهم در ارتباط انسان باخدا و تعامل او با مشیت الهی مطرح است. در دین اسلام، "تسلیم" به معنای اطاعت کامل و بدون تردید از دستورات خداوند تعریف می‌شود. این مفهوم نه‌تنها مفهومی مهم در ساختار ایمان اسلامی به شمار می‌رود، بلکه تأثیرات عمیق تربیتی و اخلاقی بر زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها نیز دارد. قرآن کریم با ذکر آیات متعددی این مفهوم را برجسته کرده و آن‌ها را در جهت هدایت انسان به‌سوی آرامش درونی و رضایت قلبی تبیین می‌کند. از جمله این آیات عبارت است از: - " بَلَیٰ مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ" (بقره 2: 112) آری، هر کس که خود را با تمام وجود، به خدا تسلیم کند و نیکوکار باشد، پس مزد وی پیش پروردگار اوست، و بیمی بر آنان نیست، و غمگین نخواهند شد. -" وَ مَن یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلیَ اللَّهِ وَ هُوَ محُسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَهِ الْوُثْقَی‌ وَ إِلیَ اللَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُور" (لقمان 31: 22) ، و هر کس خود را- در حالی که نیکوکار باشد- تسلیم خدا کند، قطعاً در ریسمان استوارتری چنگ درزده، و فرجام کارها به سوی خداست‌. -" قُلْ إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَمَّا جَاءَنِیَ الْبَیِّنَاتُ مِنْ رَبِّی وَأُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ" (غافر 40: 66) ، بگو: «من نهی شده‌ام از اینکه جز خدا کسانی را که [شما] می‌خوانید پرستش کنم [آن هم‌] هنگامی که از جانب پروردگارم مرا دلایل روشن رسیده باشد، و مأمورم که فرمانبر پروردگار جهانیان باشم.» تسلیم در برابر خداوند نیز یکی از مفاهیم کلیدی در کتاب عهدین است که به عمق روابط انسان باخدا و درک اراده الهی اشاره دارد. (McGrath, 2016) در عهد عتیق، تسلیم به‌عنوان عملی از ایمان و احترام به قدرت خداوند مورد تأکید قرار گرفته است، به‌گونه‌ای که ابراهیم و موسی به‌عنوان نمونه‌هایی از تسلیم و اطاعت در برابر ندای الهی معرفی می‌شوند. (Wright, 2011) داستان ابراهیم و قربانی‌کردن اسحاق (پیدایش 22:1-18) و همچنین فراخوانی موسی و تسلیم او در برابر اراده الهی (خروج 3:1-22) از جمله مصادیق برجسته این مفهوم در عهد عتیق به شمار می‌روند. علاوه بر این، مفهوم تسلیم در برابر خداوند در آموزه‌های عرفانی یهودیت نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در عهد قدیم در کتاب دوم سموئیل (15:25-26)، داود پادشاه در هنگام مصیبت‌ها و سختی‌ها، بر لزوم تسلیم در برابر اراده الهی تأکید می‌کند و خضوع در برابر او را راه‌حل مشکلات معرفی می‌نماید. همچنین، در کتاب ایوب (1:21، 40:3-5)، شخصیت اصلی داستان باوجود همه آزمایش‌های الهی، به تسلیم در برابر اراده خداوند متمسک می‌شود و به این طریق به آرامش و سکینه دست می‌یابد. از دیدگاه تربیتی و روان‌شناختی، مطالعه آثار و نتایج ناشی از تسلیم در برابر خداوند می‌تواند به درک بهتری از این مفاهیم و تأثیرات آن‌ها بر رشد اخلاقی، آرامش درونی، و تعاملات اجتماعی انسان کمک کند. آموزه‌های مرتبط با تسلیم ، فرد را به سمت پذیرش وقایع ناخوشایند و توسعه ویژگی‌های مثبت مانند استقامت، صبر، و اعتماد به مشیت الهی سوق می‌دهد. بااین‌حال، تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود در ارائه این مفاهیم در قرآن و کتاب مقدس (عهد قدیم)، و تحلیل تأثیرات تربیتی آن‌ها همچنان نیازمند پژوهش بیشتر است. همچنین بررسی دقیق این مفاهیم نیازمند رجوع به چارچوب‌های نظری اخلاق دینی است که توسط متفکران بزرگ اسلامی و یهودی ارائه شده است. متفکرانی مانند علامه طباطبایی، غزالی و شهید مطهری در اندیشه اسلامی و ربی شلومو اسحاق (راشی) و دموسی بن میمون (رمبم) در یهودیت، نظریات مهمی پیرامون این اصول اخلاقی بیان کرده‌اند. در این راستا و باتوجه‌به این چارچوب نظری، پژوهش حاضر تلاش می‌کند تا مفهوم "تسلیم" را از دیدگاه قرآن و عهد قدیم مورد بررسی تطبیقی قرار دهد و تأثیرات تربیتی این مفاهیم را در زندگی فردی و اجتماعی تحلیل کند. ازآنجاکه این اصول اخلاقی از دیدگاه متفکران مسلمان و یهودی، نقشی بنیادین در تربیت روحی، اخلاقی و اجتماعی انسان ایفا می‌کنند، بررسی این مفاهیم می‌تواند به روشن‌تر شدن ابعاد مشترک اخلاقی و دینی در این دو سنت کمک کند و زمینه‌ای برای گفت‌وگو و تعامل دینی میان اسلام و یهودیت فراهم آورد.

معنویت، عنصر اساسی دین و حلقه ارتباطی انسان با خدا، یعنی «تقرب الی الله» است. این نوع ارتباطِ ملکوتی و باطنی که بر مبنای اصالت روح، شریعت، فطرت و عالم غیب استوار است، در قالب باور به خدا، عشق و محبت، تسلیم‌پذیری محض، بندگی و اطاعت از دستورات الهی و دوری از پلیدی‌ها در انسان شکل گرفته، اولاً نیاز اساسی بشر که ارتباط عمیق او با خداوند است را هدف غایی خود می داند و ثانیاً بر پایه آموزه‌های قرآن کریم و برنامه دعوت انبیاء و اولیاء، به رشد ابعاد وجودی انسان می‌پردازد. یکی از دلایل برقراری ارتباط انسان با خدا، دریافت این نکته است که پروردگارش غنی مطلق است و انسان در فقر مطلق به سر می‌برد و نیازمند رحمت حق‌تعالی است. انسان با ابراز فقر به درگاه خداوند، مشمول فیض و رحمت خاص الهی و عنایت ویژه پروردگار می‌شود؛ لذا این نوشتار با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به آیات الهی و روایات معصومان ,در پی استخراج مولفه‌های معنویت اسلامی است که به انسان در برقراری ارتباطی صحیح و عمیق با خداوند متعال و همچنین تقویت احساس نیاز و فقر به درگاه او، که غنی مطلق است، یاری رساند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مولفه‌های معنویت اسلامی را می‌توان در سه حیطه شناختی، گرایشی-عاطفی و رفتاری استخراج کرد. در حیطه شناختی و نظام خداباوری، خداشناسی،خودشناسی، راهنماشناسی، هستی‌شناسی و معادشناسی موجب ایجاد و تقویت احساس فقر عمیق انسان به غنی مطلق عالم می‌شود. در حیطه گرایشی، ارتباط میان انسان و خداوند که ناشی از عشق و محبت الهی، در قالب دعا و مناجات و اطاعت بی چون و چرا از اوامر الهی است، در ایجاد و تقویت احساس فقر و نیاز به خدا منشأ اثر است. نهایتاً، در حیطه رفتاری، پذیرش محض عبودیت بنده و ربوبیت خداوند و تثبیت و تحکیم این دو، به تقوای الهی و قرب الی الله می‌انجامد. نتیجه هر آنچه بیان شد، آن است که بینش، گرایش و کنش انسان تحت تأثیر مؤلفه‌های معنویت اسلامی رنگ و بوی معنوی به خود گرفته و انسان معنوی، عبودیت و نیازمندی خود را به معنای واقعی درک نموده و به هدف نهایی و سعادت جاودانه و هم‌جواری با عظمت حضرت حق نائل می آید.