جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از محورهای بنیادین در علوم اجتماعی، روش‌شناسی است. بهره‌گیری از این علوم، متضمن بهره‌گیری از روش‌های موجود در آنهاست. روش‌شناسی حاکم بر علوم اجتماعی در حال حاضر در ایران، روش‌های غربی است که عمدتاً در تعارض با فرهنگ اسلامی ما قرار دارد. فرهنگ اسلامی ما از مبانی نظری و اعتقادی موجود در قرآن سرچشمه می‌گیرد. بنابراین، جامعه علمی ما نیازمند نوعی روش‌شناسی است که بر چنین فرهنگی مبتنی باشد. روش‌های غربی، روش‌هایی مادی‌گرا و در تعارض با دین هستند، درحالی‌که، قرآن با ارائه نوعی مبانی توحیدی، نگرشی نو به انسان ارائه می‌دهد. قرآن واجد بسیاری از قابلیت‌هاست که روش‌شناسی غربی از آن بی‌بهره است. این مقاله، با رویکردی تحلیلی، به بررسی نقش قرآن در تکوین روش‌شناسی دینی و قابلیت‌های موجود در قرآن در عرصه روشن‌شناسی علوم اجتماعی می‌پردازد.

موضوع این پژوهش حکمت در قرآن و سنت است که برای بررسی آن ناگزیر از بیان معنی کلمه حکمت هستیم. ریشه حکمت به معنی منع و جلوگیری است و این معنا در دو جنبه نظری و عملی لحاظ می شود. در جنبه نظری از جهل جلوگیری می کند و در جنبه عملی انسان را از اخلاق ناپسند باز می دارد. مبدأ اصلی حکمت خدای حکیم است که آن را در اختیار پیامبران و اولیای خویش قرار داده است. بنابراین حکمت شامل معارف اعتقادی احکام عملی و تذکرات اخلاقی است. کلمه حکمت 20 بار در قرآن آمده است که از سیاق آیات قرآن درباره حکمت پی می بریم که حکمت موهبتی خدادادی است و از جانب خداوند به انسانهای شایسته عطا می شود. در روایات اسلامی حکمت به منزله درختی قلمداد شده است که در قلب انسان روییده است. اهمیت حکمت آنچنان است که آن را گمشده مؤمن نامیده اند خواه نزد مشرک و خواه درسینه منافق باشد باید توسط انسان مؤمن دریافت گردد. حس، عقل و قلب هرکدام یکی از ابزارهای شناخت هستند که شناخت حکمت نیز از این مورد مستثنی نیست. چشم نشانه های حکمت را در محیط پیرامون انسان می بیند، گوش کلمات حکمت آمیز را می شنود به همین ترتیب حواس پنجگانه هر کدام به گونه ای آدمی را در شناخت حکمت و مصادیق آن یاری می دهند. عقل با ترکیب و تجزیه و تحلیل دریافتهای حواس، راه را برای شناخت حکمت هموار می کند. قلب نیز از طریق دریافت درونی الهامات نقش مؤثرتری در این زمینه دارد. در راه رسیدن به حکمت موانع بسیاری وجود دارد از جمله محبت دنیا، عجب وتکبر، غفلت، امل و آرزو و... محبت دنیا، گوش آدمی را از شنیدن حکمت کر می کند. انسانهای متکبر و انسانهای غافل در خود نیازی به دریافت حکمت نمی بینند. امل و آرزو نیز راه اندیشه را سد می کنند که بدون فکر و اندیشه هم نمی توان کسب حکمت کرد. ولیکن می توان با کمک گرفتن از توبه، اندرز، ذکر، تقوا و... این موانع را زدود. تا دل با توبه از تیرگیها پاک نشود ، بسیاری از اسرار آن نهفته می ماند و قادر به اکتساب حکمت نخواهد بود. اندرز، غفلت را از دل بیرون می کند. ذکر خدا، شفای دل است. نور تقوا،دل را از تاریکی می رهاند و همه اینها راه آدمی را برای رسیدن به حکمت هموار می کند. برای دست یافتن به گوهر گرانبهای حکمت باید در وادی وحی، اخلاص، ایمان، زهد و... طی طریق کرد. و اینگونه است که می توان از آثار حکمت در زندگی که عبارتند از: عصمت، خودشناسی، روشنی دل، رشد، کاستی شهوت، شناخت عبرت، بهره مند شد. که اینها پله های نردبان سلوک آدمی در راه رسیدن به کمال خویش است. خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار

ارزیابی سرشت انسان و نیک یا بد بودن آن، از مسائل مهم و کهن در مکاتب مختلف دینی و فلسفی بوده است. برخی انسان را نیک‌سرشت، برخی او را بدسرشت و گروهی هم وی را فاقد سرشت مشترک دانسته‌اند. این مقاله در جستجوی پاسخ‌های دقیقی برای سه پرسش اساسی است: اولاً حقیقت سرشت انسان از نگاه هستی‌شناختی چیست؟ ثانیاً متعلَّق اصلی «خوبی و بدی» در بحث سرشت انسان چیست؟ ثالثاً منشأ افعال بد انسان چیست؟ براساس حکمت متعالیه، سرشت انسان ـ که عبارت است از استعدادهای فطری و غریزی او ـ نحوۀ وجود اوست. هر موجودی در هر یک از مراتب، درجه وجودی خاصی دارد و به میزان درجه وجودی خود خیر، کمال و نیکو است. فلسفۀ وجودی استعدادهای فطری و غریزی ـ که مهم‌ترین آنها عقل است ـ استکمال انسان و بقای سعادتمندانه اوست. بنابراین از منظر هستی‌شناختی، سرشت انسان فقط به «خوبی» متصف می‌شود و به علت اشتمال آن بر عقل فطری ـ که مدبر گرایش‌های انسان است ـ منشأ اعمال خیر و نیکو خواهد بود. متعلَّق اصلی در بحث سرشت انسان، خوبی و بدی افعال اوست و منشأ اعمال بد انسان‌ها نیز خصلت‌های موروثی و اکتسابی آنهاست، نه سرشت آنها.

این اثر، به بررسی افکار فیلسوف برجسته، خواجه نصیرالدین طوسی می پردازد. دکتر دینانی در کتاب حاضر، نصیرالدین طوسی را در مقام اندیشمندی میداند که راه گفتگو (خصیصه اصلی فلسفه) را مبنای زندگی اش قرار داده است و به همین دلیل به ارزیابی آثار وی از این منظر می پردازد. کتاب حاوی موضوعاتی از قبیل: خواجه نصیر الدین طوسی در سنگر دفاع از فلسفه، نقطه آغاز در پیدایش نظر، نگاه عقل از جایگاه ناکجا، بلاغت و حکمت در آثار حکیم طوس، حکمت عملی در نظر حکیم طوس، تاویل در اندیشه خواجه نصیر الدین طوس می باشد.

بحث ابدیت و ازلیت و مفهوم آن از مهمترین بحثهای کلامی و فلسفی است. استاد سیدان با استناد به سخنان امیر مومنان و آیات و روایات تاکید دارد که ازلیت و ابذیت خاص باری تعالی است و بعد بحث توحید را از آموزه های نهج البلاغه بررسی کرده است.