جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله كوتاهي است در اعتقادات كه مؤلف در آن به اعتقادات شيخ صدوق نظر داشته و از وي با عنوان قال ابو جعفر ياد مي كند. جزء مصنفات شيخ مفيد توسط کنگره شيخ مفيد بچاپ رسيده است كتاب شرح رساله «اعتقادات» شيخ صدوق است. عناوين مطالب بطور: « قال الشيخ ابوجعفر - قال الشيخ المفيد. فصل قال الشيخ المفيد » است. روضات الجنات در توصيف اين شرح چنين آورده است: « و مبناه في هذه الشرح رده علي المصنف مهما امكن و ان كان مع تمحل غريب و ذلك لكمال البينونة في مشربيهما و ان كان الحق معهما جميعاً كما لا يخفي » . (مهدي ولايي) = تصحيح الاعتقاد الاماميه از شيخ محمد بن محمد بن النعمان مفيد (م 413). نقد و شرح است بر اعتقادات صدوق. شيخ مفيد پاره اي از آراء صدوق را در اين رساله مورد نقد و بررسي قرار مي دهد. در پايان درباره اختلاف احاديث و وجود حق و باطل در آنها و ميزان تميز ميان احاديث مقبول و مردود سخن مي گويد و به كتابهاي خويش « التمهيد» و « مصابيح النور »، « امالي » و رساله هايي كه در پاسخ سوالات وارده ساخته ارجاع مي دهد و مي افزايد: « و جمله الامر انه ليس كل حديث عزي الي الصادقين حقا ... . . و قد اضيف اليهم ما ليس بحق ... . » و در پايان رساله درباره اعتبار كتاب سليم بن قيس هلالي - به روايت ابان ابن العياش - ترديد كند: « غير ان هذاالكتاب غير موثوق به و لا يجوز العمل علي اكثره و قد حصل فيه تخليط و تدليس ... . » . اين رساله با اوائل المقالات مفيد در تبريز با اهتمام واعظ چرندابي و سپس در نجف و اخيرا - به سال 1371 - با تصحيح و مقدمه آقاي حسين درگاهي جزو انتشارات كنگره شيخ مفيد به چاپ رسيده است. شرحي است بسيار مختصر بر رساله « الاعتقادات » شيخ صدوق، كه در واقع براي تصحيح لغزشهاي رساله و وجه صحيح در گفته هاي صدوق، بر پايه علم كلام با شواهدي از لغت با آيات و احاديث، بيشتر با عناوين « قال الشيخ - قال المفيد » . (سيد احمد اشكوري) شرح اعتقادات صدوق (محمد شيرواني) شرحي است كه شيخ مفيد (336-413) بر «اعتقادات» تأليف صدوق (م381) نگاشته و اختلاف نظر خويش را كه گاهي گنوسيست تر از صدوق است روشن مي كند (علينقي منزوي) شرح و تعليقه اي بر رساله «الاعتقادات» شيخ صدوق، در مجموعه مصنفات شيخ مفيد جلد 5 چاپ شده است (صدرائي و ديگران) ابن بابويه صدوق رازي قمي ايلاقي رساله اي در اعتقادات شيعي امامي دارد شيخ مفيد بر آن شرحي نوشته است كه دوبار در ايران بچاپ رسيده است. مفيد در اين شرح از ابن بابويه خرده گيري نموده است. (دانش پژوه) شرحي است تحقيقي غالباً با عناوين «قال الشيخ ابوجعفر و قال الشيخ المفيد» براعتقادات صدوق وي به علت اختلاف مسلك و مشربي كه با صدوق داشته مبناي خود را بر رد و ابطال گفتار و مطالب او قرار داده است. (براتعلي غلامي مقدم) رهبر دانشمند شيعي شيخ ابوجعفر محمد بن بابويه قمي (م 381 در ري) در نيشابور براي پيروان سخن ميراند و در انجمني كه پيران و مشائخ در روز آدينه 12 شعبان 368 گرد آمده بودند از او درخواستند تا آئين اماميان را بآنان بشناساند. او در آن انجمن «كتاب اعتقادات» خويش را براي آنها خواند. شيخ مفيد (336-413) بدين دفتر نگريسته نكته هائي درباره آن از آغاز تا انجام آورده و در بسياري از جاها از آن خرده گرفت و بسا از گفته هاي او را نپذيرفت همين است كه نام «تصحيح الاعتقاد» دارد و در تبريز دوبار بسالهاي 1364 و 1371 با اوائل المقالات مو بچاپ رسيد. مفيد در آن باقمي در آفريده شدن جانها پيش از تنها مخالفت كرده ميگويد كه خبر «ان الارواح مخلوقة قبل الاجساد بالفي عام فما تعارف منها ايتلف و ماتنا كرمنها اختلف» واحد است و تناسخيان و حشويان شيعي چنين گويند و جهان ذري ميپندارند و گرنه ميبايستي از آن جهان چيزي بياد آيد (اينجا سخن پلاتون درباره تذكر بياد ميآيد) باز ميگويد بقاء نفس با آيه «كل من عليها فان» نميسازد و راي فيلسوفان ملحد است كه ميگويند جان را پيدايش و تباهي نيست وراي تناسخيان كه بتكرار نفوس در صور و هياكل ميگويند. اين را ناصبيان بشيعه بستند و از آنان نكوهش كردند و زنديق شان خواندند. اخباريان ماساده و كودنند و بهر خبري ميگروند و درست و نادرست آن را نمي شناسند و معني آن را نمي يابند روان گويا همان گوهريست كه با او سخن ميگويند و فيلسوفان آنرا ساده مينامند (ص 32-38 چاپ دوم) اينكه شيخ ميگويد كه همه امامان كشته شدند درست نيست و خبري كه آوردند گزافه است همين اندازه ميتوانيم بگوئيم كه سه پيشواي نخستين و امام كاظم (ع) ‌و گويا امام رضا (ع) را كشته باشند نه پيشوايان ديگر (ص 63) درباره حلاجيان ميگويد كه آنها را صوفي و اباحي و حلولي و ملحد و زنديق هستند و براي حلاج مانند مجوسان براي زردشت و ترسايان براي راهبان خود آيت و اعجاز مي پندارند و از دين بسي دور ترند تا ايندو گروه (ص 65) باز ميگويد اينكه قمي مينويسد هر كس دانشمندان قم را كوتاهورز بداند خود غلو ورزيد درست نيست چه ابن الوليد قمي ميگويد كه «پيامبر را فراموش كننده ندانستن غلو است» پس او در اين باره تقصير نمود و بسياري از قميان را ديدم كه امامان را از پايگاه ارجمندشان پائين ميآوردند و ميگفتند كه آنان بسياري از احكام دين را نمي دانستند تادر دلهايشان بگذرد و گروهي از آنها هم درباره امامان پندار و گمان روا ميداشتند. پس نشانه غلونه آنستكه قمي پنداشت بلكه قديم و الهي و آفريننده دانستن آنها (ص 65). مفيد در اين گزراش از «تمهيد - مصابيح النور - پاسخ پرسشها كه از شهرها بدو رسيد و در آنها درست و نادرست حديثها را روشن نمود» ياد كرد (ص 70) او در «اجوبه مسائل سرويه» نيز از اشباح و اظله و عالم در گفتگو نمود (رسائل چاپ نجف ص 44 و پس از آن) چنانكه در ارشاد و مقنعه خودهم براي بسياري از امامان مرگ طبيعي گفته است (حاشيه 2ص64چاپي). (محمد تقي دانش پژوه) شرحي است بر كتاب الاعتقادات شيخ صدوق كه به شماره 1648 خواهد آمد. شيخ مفيد در اين شرح ديدگاههاي خود را مطرح كرده و موارد اختلاف نظر خود با شيخ صدوق را آشكارا بيان داشته است. شيخ طوسي و نجاشي در فهرستهاي خود، نامي از تصحيح الاعتقاد شيخ مفيد به ميان نياورده اند البته نجاشي از «الرد علي ابن بابويه» و «جوابات أبي جعفر القمي» نام برده كه ممكن است مرادش همين «تصحيح الاعتقاد» بوده باشد. گرچه شيخ مفيد دو رساله ديگر نيز در رد صدوق در مسأله سهوالنبي (ص) و العدد و الرؤية نيز دارد. تصحيح الاعتقاد چند ترجمه به فارسي و يك ترجمه به انگليسي دارد. مرحوم استاد سيد عبدالعزيز طباطبايي نزديك به 20 نسخه از تصحيح الاعتقاد را شناسانده كه همگي آنها مربوط به پس از سده يازدهم هجري است. اين كتاب دست كم 5 بار در تبريز و قم و بيروت به چاپ رسيده است. (آتاباي بدري) شرحي است مختصر با عناوين «قال الشيخ ابوجعفر و قال الشيخ ابوعبدالله» بر «اعتقادات» شيخ صدوق (-381ق). مولف اين كتاب را به جهت تصحيح لغزشهاي شيخ صدوق با استناد به مباحث علم كلام و تكيه بر آيات و روايات تاليف نموده است. آغاز كتاب: الحمد علي نواله ... . هذا تصحيح اعتقاد الاماميه للشيخ ابي جعفر ... ... تاليف الشيخ المفيد. انجام كتاب: و اما ما تعلق به ابو جعفر من حديث سليم ... . و ليفزع الي العلماء فيما تضمنه من الاحاديث ليفقهوه علي الصحيح منها و الفاسد و الله الموفق للصواب. ]الذريعة 4/193 و13/102؛ فهرست دانشگاه تهران 3/567؛ مقالات عربي کنگره شيخ مفيد <مقاله استاد سيد عبدالعزيز طباطبايي> 1/229-233؛ كشف الحجب والاستار /124؛ موسسه آية الله بروجردي 2/317؛ نشريه 4/327؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 323؛ تراثنا س18ش1و/2 209؛ ميراث شهاب س12ش3و/4 151؛ تاريخ نگارش هاي عربي 1/787-788؛ الذريعه 4/193 و 13/102؛ الشيخ المفيد و عطاؤه الفكري الخالد 72-76؛ فهرست كتابخانه سپه سالار 1/524؛ فهرست كتابهاي چاپي عربي 554؛ معجم التراث الكلامي 2/274؛ مجلس شورا 32/255؛ عكسي مرعشي 5/76؛ 5/247؛ رايانه آستان قدس؛ [ شرح و حواشي: تصحيح الاعتقاد (ترجمه) مدرس يزدي، محمد علي بن محمد (1193-1265)

فعل خداوند متعال از مرحله صدور تا مرحله تحقق دارای مراتبی طولی است، که این مراتب عبارت‌اند از: «مرتبه مشیت»، «مرتبه اراده»، «مرتبه قدر»، «مرتبه قضا» و «مرتبه خلق». در نسبت این مراتب پنج‌گانه با فعل بندگان نظریات مختلف و گاه متناقضی ارائه شده است، برخی بر این باورند که هیچ یک از این مراتب شامل فعل بندگان نمی شود، اینان می‌گویند: آنچه از بنده صادر می‌شود فعل خود او بوده نه فعل خداوند، پس منشأ آن نیز اختیار خود اوست نه مراتب فعل الهی. گروهی دیگر بر این عقیده‌اند که برخی از این مراتب شامل فعل بندگان شده و برخی دیگر شامل فعل بندگان نمی‌شود، مثلاً می‌گویند: مرتبه مشیت شامل فعل بنده می‌گردد، اما مرتبه خلقت شامل فعل او نمی‌گردد، برخی دیگر تمام مراتب فعل الهی را شامل فعل بندگان دانسته و می‌گویند: هر آنچه از بنده صادر می‌شود باید از مجرای تمامی این مراتب گذر کرده باشد و تا مشیت و اراده و قدر و قضا و خلق الهی نباشد فعلی از بنده صادر نمی‌گردد، از آن جهت که فهم حقیقت ارتباطی که میان مراتب فعل الهی و فعل بندگان وجود دارد متضمن معرفت‌های گسترده‌ای از جمله معرفت به حقیقت نظریه «امر بین الامرین» است. در این پایان‌نامه نظرات دو تن از بزرگ ترین شخصیت‌های امامیه یعنی «شیخ صدوق» و «شیخ مفید» در ارتباط با این موضوع مطرح شده و بیان شده است که شیخ مفید قائل به عدم شمول تمامی مراتب فعل الهی نسبت به افعال عباد و شیخ صدوق قائل به عدم شمول برخی از مراتب فعل الهی نسبت به افعال عباد است. سپس نظریات این دو متکلم سترگ بر اساس منابع دین ارزیابی گردیده است و بیان شده است که فعل الهی به تمام مراتبش شامل افعال عباد می‌گردد

حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا برنجکار، رییس انجمن کلام حوزه در دومین نشست از نخستین روز مدرسه زمستانی کلام امامیه به تبیین موضوع «نظریه های فطرت بنیاد» پرداخت. وی معنای فطرت را امر غیر اکتسابی یا اکتسابی روشن و بی نیاز از تحلیل و بررسی های پیچیده، فطرت محل بحث از نوع فطرت معرفتی دانست نه فطرت گرایشی. وی در ادامه به بیان تاریخچه دیدگاه های باب فطری معرفتی از گذشته تا عصر حاضر پرداخت و نظریات سقراط، افلاطون، ارسطو، دکارت، ابن سینا، شیخ حر عاملی، سیدبن طاووس، مدرسه کوفه، مدرسه قم، مدرسه بغداد و مدرسه حله را به صورت اجمال در این باب بررسی کرد. حجت الاسلام والمسلمین دکتر برنجکار اظهار داشت: در بین متلکمان اسلامی، براساس گزارش هایی که از مدرسه کوفه می بینیم، معرفت فطری را معرفت اضطراری می نامند به این معنا که ما مضطر هستیم به دانش معرفه الله و خداوند این معرفت را در دون ما قرار داده و اکتسابی نیست. شاهد بر این مطلب ادعای اشعری است بر این که جمهور امامیه قائل بودند معرفه الله و بلکه همه معارف مضطر است و استدلال در آن نقشی ندارد. وی افزود: البته در این میان هشام بن حکم و ابو محمد نظری مخالف با جمهور متکلمان امامیه دارند. رییس انجمن کلام حوزه خاطرنشان کرد: در مدرسه قم نیز مرحوم کلینی و صدوق قائل به اضطرار هستند و عام ذر را مطرح می کنند اما از شیخ مفید به بعد اضطرار کنارگذاشته و معرفت اکتسابی مطرح شد. در مدرسه بغداد و حله نیز این اضطرار دیگر مطرح نیست، اما در خراسان دوباره احیاء می شود. فطرت در قرآن و روایات وی نیز گفت: قرآن و روایات خداشناسی را امری مجهول که نیاز به استدلال و کشف داشته باشد مطرح نمی کنند. نه اینکه عقل توان اثبات نداشته باشد، بلکه به این معنا که راه منحصر به استدلال نیست، زیرا فطرت داریم و «کل مولود یولد علی الفطره». حجت الاسلام والمسلمین دکتر برنجکار اضافه کرد: بحث معرفت فطری در دو مقام قابل طرح است، نخست این که معرفت در چه موقفی به انسان داده شده است؟ پاسخ در آیات و روایات اشاره به عالم ذر دارد. دوم «چیستی ویژگی های معرفت»؛ معرفت است یا گرایش؟ آیات و روایات فطرت را تفسیر به گرایش از قبیل خداشناسی و خداجویی نکرده، بلکه تفسیر به معرفت می کنند. و چنین که برخی گفته اند معرفت مبهم نیست، بلکه در لسان روایات می بینیم اتفاقا معرفت صریح است و شدت دارد، چون از جنس معاینه و دمیدن مطرح شده است و این معاینه به معنای دیدن یا چشم نیست که علاوه حکایت از شناخت شدید دارد. و فطری بودن معرفت همیشه به این معنا نیست که به آن توجه وجود دارد، بلکه نیاز به تذکر همیشه وجود دارد و ارسال رسل به همین منظور است. تذکر به معرفت نیز از طریق مختلف اتفاق می افتد: نخست «استدلالات عقلی» و دیگری «از راه اسمائ و صفات». وی در ادامه به ویژگی های معرفت فطری پرداخت و بیان کرد: ویژی های معرفت فطری عبارتند از: معرفت فطری شدید است؛ لذا تعابیری مثل معاینه در روایات برای معرفت ذکر شده است این معرفت به قلب معروف است نه عقل معرفت فطری معرفت اساسی است و بقیه معرفت ها به ابن معرفت مربوط اند.

به نظر می رسد که اساساً بحث تاثیرپذیری شیعه از معتزله و مسئله قائل بودن هشام به تجسم، از طریق معتزله طرح شده و سپس به آثار و منابع کلامی راه یافته و سرانجام به مستشرقان رسیده است. تاکنون طریقی غیر از معتزله که قائل به تأثیر شیعه از معتزله یا اهل تشبیه بودن شیعه را مطرح کند، در اختیار نیست؛ البته آنچه جای تعجب دارد؛ این است که اهل حدیث و اشاعره با این که معتزله را در صف مشرکان و کفار و مرتکبان کبائر قرار می دهند، بااین حال، سخنان معتزله را درباره شیعه قبول کرده و آنها را تکرار کنند.

کتاب «علمِ امام (از دیدگاه شیخ مفید و آیت الله جوادی آملی)» نوشته زهرا یوسفی از طلاب رشته کلام اسلامی مؤسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه (خواهران) به همت مؤسسه بوستان کتاب در ۲۲۴ صفحه منتشر و روانه بازار نشر شد. بحث علم امام و ابعاد مختلف آن از مباحث مهم کلام اسلامی است که از صدر اسلام همواره در کانون توجه اندیشه وران شیعه و سنی بوده است. اندیشه وران شیعی این صفت را از شروط بنیادین امام دانسته و در رویارویی با دیگر گروه های جامعه اسلامی بر آن استدلال کرده اند و آثار گران مایه نیز در این باره نگاشته اند. اثر پیشِ رو نیز در راستای تحکیم مبانی امامت شناسی و پاسخ به شبهات آن در سه عرصه اساسی بحث علم امام، یعنی گستره و قلمرو، ویژگی ها و منابع علم امام، دیدگاه شیخ مفید و آیت الله جوادی آملی را به صورت تطبیقی بررسی کرده است. این اثر در ۴ فصل و ۱۱ گفتار تهیه و تنظیم گردیده است؛ فصل اول این اثر تحت عنوان «مفهوم شناسی» منتشر شده که دو گفتار «مفاهیم» و «نگاهی به زندگی علمی شیخ مفید و علامه جوادی آملی» بررسی گردیده است. نویسنده در فصل بعدی، به «قلمرو و گستره علم امام از دیدگاه شیخ مفید و علامه جوادی آملی» می پردازد؛ این فصل پس از بیان مقدمه، در قالب سه گفتار تدوین شده است؛ در این فصل، دیدگاه شیخ مفید و علامه جوادی آملی در مسأله قلمرو علم امام به صورت تطبیقی مورد مقایسه قرار گرفته است. سومین فصل از این اثر به «ویژگی های علم امام از دیدگاه شیخ مفید و علامه جوادی آملی» پرداخته است؛ در این اثر، پس از بیان ویژگی علم امام در منظر این دو عالم، دو دیدگاه مقایسه تطبیقی شده است. منابع علم امام از دیدگاه شیخ مفید و علامه جوادی آملی، عنوان چهارمین و آخرین فصل از این اثر بوده که در سه گفتار مطرح گردیده است؛ در این فصل منابع ربانی(نامکتوب – محی و الهام الهی، لوح، رؤیای صادقه-) و منابع میراثی (مکتوب – وراثت و تعلیم بلاواسطه و با واسطه از پیامبر(ص) و امامان پیشین، جفر، جامعه و مصحف فاطمه-) به عنوان منابع علم امام از دیدگاه شیخ مفید مطرح شده و در گفتار دوم، منابع ربانی (مصادیق علم لدنی – وحی و الهام الهی، روح القدس، لوح محفوظ -) و منابع میراثی علم امام (وراثت و تعلیم بلاواسطه و با واسطه از پیامبر(ص) و امامان پیشین، قرآن، جفر، جامعه یا کتاب علی و مصحف حضرت فاطمه زهرا –س-) تبیین گردیده و در پایان مقایسه ای تطبیقی میان دو دیدگاه صورت گرفته است.

مسئله ارتباط عقل و نقل و قلمرو تقدم و تأخر و انواع کارکردهای آنها از منظر شیخ مفید در این نوشتار با روش تحلیلی- توصیفی مورد کنکاش قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد، شیخ مفید به نقش مصباحی تصریح دارد و به علاوه از نقش تعاملی عقل جانبداری می کند. ایشان در تعریف عقل هم به بعد نظری آن پرداخته و هم به بعد عملی آن. شیخ مفید مانند معتزله معارف دینی را اکتسابی می دانند، ولی وجوب نظر را به دلیل امر الهی می‌گذارند نه عقل. وی عقل را در تمام مراحل استدلال و نتیجه گیری، محتاج وحی می داند. به عبارت دیگر، وحی هم محرک نخستین عقل است و هم کیفیت استدلال را به مکلف می آموزد. شیخ مفید عقل را بر خلاف اهل حدیث در فقه به کار گرفت ولی این سبب نشد که، قیاس را بپذیرد.