جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واکاوی شبهات وهابیان و دسته‌بندی و قالب‌ریزی آن‌ها می‌تواند به استخراج گونه شناختی و آگاهی به روشِ ایجاد شبهه توسط آنان بینجامد. نگاشته پیش رو می‌کوشد افزون بر ارائه این روش‌ها، به راهکار نقد روشمند هر یک از گونه‌های شبهه‌سازی بپردازد. استقراء شبهه‌ها و دسته‌بندی آنها نمایان می‌سازد وهابیان بیشتر از چهار روش فراگیر برای ایجاد شبهه استفاده می‌کنند که عبارتند از: احیاء شبهات منسوخ گذشته، استوار کردن شبهه بر مبنای غلط اعتقادی، بهره بردن از مغالطه، استفاده از روشی غیر علمی همانند اتهام همراه با تبلیغ.

چکیده روش " تحقیق موضوعی" در قرآن کریم، رویکردی نو برای تدبر قرآنی است که با محوریت دکتر لسانی فشارکی شکل گرفته و در سه دهه گذشته تکامل یافته است. علیرغم استقبال گسترده دانشجویان و محققان بویژه در حوزه مطالعات تطبیقی و میان رشته ای از آن، رویکرد مذکور چالش های فراوان روش شناختی؛ دیدگاهی و آینده نگارانه ای پیش روی خود دارد. این رهیافت در راستای تعمیق تدبر در قرآن چندان روشمند نیست؛ همچنین از یک سو هنوز نواقص متعددی دارد بیش از اندازه - بر تداعی آزاد مبتنی شده و به منظور ارائه در قالب روش مطالعات قرآنی نیازمند تکامل است و از سوی دیگر موجب - بروز التقاطات فراوان در اندیشه محققین جوانی که از این روش استفاده می کنند خواهد شد تا آنجا که به نظر می رسد شیوع این رویکرد منجر به پروتستانتیزم اسلامی گردد. مقاله حاضر پس از تحلیل و طرح اهم مزایا و نواقص " روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم" ، به جایگاه احتمالی آن در پیوستار روش شناسی پرداخته و پیشنهاداتی جهت ارتقاء آن داده است. نهایتا نتیجه گرفته شده است که در نسبت با جریان غالب تفسیری شیعی، بایستی " روش تحقیق موضوعی" را جریانی هترودوکس تلقی نماییم.

این نوشتار در پی توضیح امکان بهره­گیری از روش­شناسی­های پست مدرن در الهیات است. انجام این مهم ضمن سه گام توضیح زمینه­های­ نظری حاکم بر دیدگاه ­های مخالف با امکان چنین بهره­ گیری­‌هایی­، بررسی چندوچون وقوع آن با توجه به ادبیات «الهیات پست مدرن» و، نهایتاً، اقامه استدلال مبنی بر صحت معرفت شناختی امکان بهره­ گیری­ هایی از این دست تعقیب گردیده است. در واپسین گام، که بخش نهایی هسته نظری نوشتار را عرضه می­دارد، تلاش شده است صحت و معنای بهره برداری روش شناسانه از پست مدرنیسم طی مطالعه ای الهیاتی توضیح داده شود؛ و این مهم، بر اساس منطق معرفت شناختی حاکم بر رویکردی از این دست، اثبات گردد. جهت انجام این مهم ایده‌هایی هم­چون تقدم معرفت شناسی بر هستی شناسی در مطالعه ای پست مدرن از امر الهیاتی به بحث نهاده شده است و گشودگی معرفت شناختی نظریه‌های پست مدرن در مواجهه با الهیات موضوع تامل واقع گردیده است.

هدف نوشتار ذیل بررسی این مساله است که واژگان بسیط قرآن در چه نوع معنایی استعمال شده است و با چه روشی می توان معنای مقصود آنها را باز یافت؟ در این مقاله با اشاره به سه نوع حقیقت لغوی، عرفی و شرعی و تحلیل مفاد وضع به ویژه از منظر اصولیان شیعه و بیان نقش بافت سخن و فرهنگ قرآن در ترسیم معنای واژه های آن، مفردات قرآن در سه گروه مفهوم لغوی، معنای عرفی و معنای خاص قرآنی دسته بندی می شود و آنگاه پی جویی گام به گام سه سنخ معنای وضعی، معنای عرفی متداول در عصر نزول و معنای برخاسته از بافت و فرهنگ خاص قرآن، به عنوان مولفه های موثر در شناخت مفاهیم قرآن معرفی می گردد که با روش تدریجی و گام به گام قابل دستیابی است.

علامه امینی (ره) از علمای گرانقدر و کوشای عالم تشیع در قرن 14 هجری قمری است که زحمات ایشان در تفحص پیرامون واقعه «غدیر» بی نظیر است. در خلال کتاب الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب مطالب شایان ذکری در دفاع از «حدیث شیعه» و دفع تهمت «رواج احادیث ساختگی در میان کتب آنها» وجود دارد. بخشی که با انگیزه پاسخ به طعنه برخی از علمای عامه به محدثان شیعه مبنی بر کثرت وجود مجعولات در آثار آنان، نگاشته شد.علامه ابتدا در روش نقضی، اسامی بیش از هفتصد نفر از سلسله دروغگویان و حدیث سازان اهل سنت را ذکر می کند و نمونه هایی از احادیث موضوعه را در مدح یا ذم ائمه فرق چهارگانه آنان می آورد. سپس با روش حلی، برخورد دوگانه و متعصبانه را با شخصیت حدیثی اهل بیت (ع) در مقابل دشمنان ایشان، نشان می دهد. به طوریکه (145) حدیث را سندا و متنا بررسی می کند تا بخشی از تلاش مغرضان را در سرپوش نهادن بر فضائل امیر مومنان علی (ع) و برساختن مناقبی برای خلفای ثلاث و برخی دیگر از صحابه، هویدا سازد.

مطالعه تجربی دین یکی از اضلاع دین پژوهی است که دین را در قالب رفتار، بررسی و به دام تجربه می اندازد. روش شناسی محیط ایدئولوژیک یکی از روشهای مطالعه تجربی دین مبتنی بر مبادی ای فراپست مدرنیستی است. این روش شناسی در واکنش به حصرگرایی مدرنیسم و تکثر بدون رجحان (نسبی گرایی افراطی) دیدگاه ها در پست مدرنیسم متولد شده است و هر نوع مفهوم سازی در خصوص رفتار دینی را، براساس درکی دگرسان از مشاهده گر و مشاهده شده، در قالب یک محیط ایدئولوژیک می فهمد، و امکان دیالکتیک تجربی میان دیدگاه های مختلف در خصوص رفتار دینی را فراهم می سازد. در این روش شناسی، مفهوم سازیها در خصوص رفتار و تجارب دینی از طریق دیالوگ در چارچوب محیط ایدئولوژیک بین مشاهده گر علمی و موضوع دینی مشاهده شده، ساخته می شوند که به یک تجربه گرایی دیالکتیکی در بین دیدگاه ها در خصوص دین منتهی می شود. روش شناسی تجربی این الگو پیش فرضهای غیرتجربی، هنجاری و جامعه شناختی هر مفهوم سازی و یافته پژوهشی در خصوص دین را آشکار می سازد و از این رویداد محدودیت و در عین حال بی همتایی هر دیدگاهی را مفروضه خود قرار می دهد. الگوی محیط ایدئولوژیک عقلانیتی متکثر، نه منفرد و سلطه جویانه؛ عینیتی متوازن و نه بدون سوگیری؛ و دیالکتیکی تجربی و نه صرفا مفهومی؛ و هر منوتیکی تجربی و نه شخصی و سازمان نایافته را در عین پژوهی ارتقاء می دهد و براساس روشن سازی تجربی سوگیری هر دیدگاهی درخصوص دین، امکان تسهیل صلح، دمکراسی و انسجام مفهوم سازیها را می کارود. در این مقاله مطالعات عمده تجربی در خصوص دین نیز براساس این روش شناسی مرور شده اند.

تفسیر سابقه ای به درازای عمر انسان دارد و همواره، چه در عصر باستان چه در قرون وسطی، در برخورد با طبیعت و متن، به یاری انسان آمده است، اما هرمنوتیک، که روشی است برای تفسیر علمی درک نیت مولف یا گوینده، محصول قرون جدید به ویژه عصر روشنگری قرن هجدهم است، که پس از آن شیوه ای مهم در تحلیل حوادث، در عرصه علوم انسانی، شد. به رغم ادعای هرمنوتیک، مبنی بر تلاش در رفع خلأ تحلیل علمی با استفاده از شیوه ای غیرتجربی، این روش چندان نتوانسته است عطش علوم انسانی را، برای راه یافتن به بطن وقایع و تحلیل آن ها، رفع کند و اعتبارسنجی روش شناسی هرمنوتیک در علوم انسانی و اسلامی نشان از ناکارآمدی آن در تحلیل پدیده ها، در عرصه علوم انسانی و اسلامی، دارد. گمان بر این است که هرمنوتیک غیرتجربی، در فضای تجربه گرایی غرب، تجربه زده شده است و در صورتی ناکارآمدی اش، در تحلیل حوادث علوم اسلامی، برطرف می شود که از این فضا بیرون آورده شود و به سوی فهم دینی سوق یابد.

روش شناسی علوم را می توان از ویژگی های عصر جدید برشمرد و ادعا کرد که پیشرفت علوم تا حد درخور توجهی مرهون دقت نظر در روش هاست. علم کلام نیز همچون علوم دیگر از این قاعده مستثنا نیست و روش خاص خود را می طلبد. پژوهش در روش علم کلام به دو شیوة تاریخی و منطقی قابل انجام است و ما در این پژوهش بر اساس شیوة اول عمل می کنیم و به بررسی روش کلامی خواجه نصیرالدین طوسی در مقام اثبات عقاید می پردازیم. روش ما در این پژوهش، توصیفی تحلیلی و انتقادی است. بهره گیری از روش برهانی و جدلی در مقام اثبات و دفاع، دوری از روش تمثیلی و خطابی در این دو مقام و نیز استفاده از ظواهر محکمات قرآن و اخبار متواتر را می توان از مهم ترین یافته های پژوهش در روش کلامی خواجه دانست.