جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شهید مطهری را باید از شخصیت های برجسته علمی و فکری و از مصلحان جهان اسلام در دوران معاصر به حساب آورد. جامعیت، تنوع، جذابیت، پاسخگویی به نیازهای روز جامعه و .. در آثار ایشان موجب شده است تا اقبال به آنها بخصوص در بین طبقه روشنفکر و جوان بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش چشمگیری بیابد. ضمن اینکه مطالعات و تحقیقات گسترده ای در مورد آراء و اندیشه های این استاد متفکر صورت پذیرفته است.از طرفی علیرغم توجه فراوان و محوری شهید مطهری به قرآن در آثارش ، متاسفانه هنوز شخصیت قرآنی و رویکرد تفسیری ایشان به درستی گردآوری و تبیین نشده است. معلم بودن و داشتن دغدغه در مسایل اجتماعی و تربیتی، اصلاحگری قرآنی او را نه تنها یک موضوع جذاب برای علاقمندان مطالعات اجتماعی و یا قرآنی، بلکه به روشی نوین و الگویی مناسب برای اندیشمندان، مصلحان و سایر فعالان عرصه های اجتماعی و تربیتی در عالم اسلام مبدل ساخته است. برای آشنایی با آراء و رویکرد تفسیری شهید مطهری، بررسی و جمع آوری نظرات ایشان درمورد علوم قرآنی ، و نیز بررسی سیر جریان اصلاحگری در دوره معاصر جهان اسلام و ایران لازم به نظر می سد اما مهمترین گام در این راه بی شک جمع آوری، سته بندی و ارایه استنادات و برداشت های قرآنی شهید مطهری در موضوعات مختلف اجتماعی و تربیتی است، که البته حجم عظیمی از مباحث قرآنی و تفسیری را نیز فرا روی ما قرار می دهد در این میان توجه ویژه به تفسیر موضوعی و بررسی آن در آثار شهید مطهری دقت و عمق بیان قرآنی ایشان را بیش از پیش نمایان می سازد.

پژوهش حاضر حاوی دیدگاههای شهید مطهری در زمینه تفسیر و علوم قرآن است که در مطاوی آثار او به چشم می خورد. مباحث آن در دو بخش آمده است: بخش اول به علوم قرآن اختصاص دارد و در آن از این موضوعات بحث شده است: وحی، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، اعجاز، صیانت از تحریف، ظاهر و باطن، حروف مقطعه، تعداد آیات و سور و حروف قرآن، عام و خاص، مطلق و مقید؛ بخش دوم درباره تفسیر است و در آن روش تفسیر استاد مطهری و نیز آیاتی که او تفسیر کرده، بررسی شده است.

یکی از مهمترین حوزه های دانش بشری حوزه دین شناسی است. این حوزه از این جهت اهمیت می یابد که دین نقش فعالی در ساختار جامعه و فرد ایفا می کند و در حوزه های دیگر معرفت بشر مانند انسان شناسی؛ جهان شناسی؛ اخلاق؛ جامعه شناسی ؛ حقوق و سیاست تاثیرگذار است. محوری ترین حوزه دین شناسی بحث وجود خداوند است که استدلالهایی در رد و اثبات آن بیان شده است دو نوع از استدلالهای مثبت وجود خداوند که بر مبنای دریافتهای درونی انسان صورت پذیرفته است استدلل تجربه دینی و استدلال فطرت است. از جمله کسانی مه از طریق تجربه دینی در صدر اثبات وجود خدا برآمده است گری گاتنیگ است شهید مرتضی مطهری نیز با عطف نظر به نظریه فطرت از آن اثبات وجود خدا استفاده می کند. این تحقیق برآن است تا بر تقریر دو استدلال تلاش این دو دانشمند را به نمایش بگذارد و ضمن ارائه تاریخچه دو استدلال مبانی و نقدهای آن دو بیان کند و در پایان مقایسه ای بین دو استدلال به عنوان نتیجه تحقیق صورت دهد. مبانی استدلال فطرت ذات گروی وجود فطریات واقع نمایی ادراکات مبناگروی است مبانی استدلال تجربه دینی وقوع تجربه دینی واقع نمایی تجارب و حجیت روش استقرایی است نقد استدلال تجربه دینی دوری بودن آن است و نقد استدلال فطرت ابطال ناپذیری آن است دو استدلال در روش مبانی و نتیجه قابل مقایسه هستند.

هدف از این پژوهش، بررسی ارتباط عقل و وحی از دیدگاه شهید مطهری و پاسخ یابی به سوالاتی نظیر آیا ایمان به یک نظام اعتقادی دینی ، همواره بایستی مطابق با معیارهای عقلانی باشد؟ آیاتمسک به باورهای دینی، فهم و دفاع از آن باورها، به وسیله عقل و تعقل جایز است یاخیر؟ می باشد. تحقیق حاضر که به روش تاریخی تحلیلی انجام یافته، در دوبخش تنظیم شده است. بخش اول، طی سه فصل به بررسی دیدگاه شهید مطهری در مساله عقل و وحی می پردازد. دربخش دوم، مشی عملی شهید مطهری در اصول اعتقادات مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. یافته های تحقیق نشان می دهد که پروژه عقلانی کردن شریعت در کار شهید مطهری به طور کلی موفقیت آمیز بوده است و ایشان در فهم پذیر کردن آموزه های اساسی دین اسلام و مذهب تشیع، قدمهای بس مهم و قابل تقدیر برداشته اند. تلاش شهید مطهری در عقلانی کردن اصول دین، بر ایمان، یقین و اعتقاد مسلمانان افزوده و بسیاری از مترودین را به وادی ایمن یقین رهسپار نموده است. اما استفاده وسیع این بزرگوار از متافیزیک صدرایی در تبیین و تفسیر گزاره های دینی و پی ریزی نظام شریعت برپایه این فلسفه، به نوعی یکسان گرفتن جهان نگری و متافیزیک صدرایی بوده است. این رویکرد دارای خطراتی چون کاهش میل و رغبت عوام به دین، تعریف برخی از عقاید دینی به نفع اصول کلی مابعدالطبیعی نظام متافیزیکی توسط متافیزیسین و فراموشی الهیات به دنبال متروک شدن نظام متافیزیکی می باشد.

موضوع این تحقیق « ایمان از نگاه شهید مطهری» می باشد و با بیانی نسبتاً اجمالی به بررسی واقعیّت و نقش ایمان در کلیه ابعاد شناخته شده از زندگی انسانی می پردازد و با هدف احیاء فرهنگ ایمان و با تکیه بر آثار تدوین شده استاد مرتضی مطهری تنظیم شده است. در این تحقیق بنیادی سعی شده است منحصراً متن آثار شهید جزء منابع مورد استفاده باشند و از آن جا که برای درک یک بُعد از افکار شهید بایستی به همه کتاب های شهید مراجعه کرد سعی بر این داشتیم تا از یادداشت های ایشان نیز کمک بگیریم به این امید که تمامی نظرات مدوّن استاد به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته باشند. از دیگر روش های کار می توان به استفاده از آیات و روایات درج شده در کتب شهید در این تحقیق اشاره کرد، با این هدف که این مجموعه، انطباق دقیق و خلّاقانه اندیشه های شهید با آموزه های دینی را به اطّلاع خوانندگان برساند. ایمان نوری است که در قلب می تابد؛ ایمان، معرفت قلب است و گفتار زبان و عمل اعضاء. اسلام، آشکار است و ایمان در دل نهفته است. ناموس آفرینش، جهان را مسخّر انسان، انسان را مسخّر نیروی ایمان، و پیامبران را سلسله جنبان این نیرو قرار داده است. تنها دین نیست که بشر را به ایمان دعوت کرده است، بلکه در درجه اول، این فطرت انسان هاست که از درون، فریاد ایمان خواهی برمی آورد. همه آن چه که انسان باید بدان ایمان بیاورد در کلمه غیب جمع شده است و سرسلسله امور غیبی خداوند است. طبیعت ایمان، اجبار بردار نیست و قرآن که منبع ایمان است این اصل را بارها متذکّر شده است. ایمان، درجاتی دارد؛ از اعتقاد قلبی، آغاز و تا عصمت ادامه می یابد و تفکّر در آیات الهی، راه رسیدن به ایمان است اما این رسیدن نیاز به زمینه های فکری و قلبی سازگار با ایمان دارد چرا که اساس دین، فطری و قابل ایمان است اما ایمان به حقایق دین کار آسانی نیست و همین است که به شهادت قرآن، اهل ایمان کم اند. انسان متمدّن امروز بیش از همه دوران ها به کارکردهای فراگیر ایمان نیازمند است. ایمان، آسایش و لذّت و بهجت شخصی و نیز پیشگیری و رفع و کاهش آلام و ناراحتی ها را به دنبال دارد؛ همچنین ایمان، عاملی وحدت بخش و ضامن اجرای اخلاق و عدالت است. ایمان تأثیرات بسیاری نیز در روح و شخصیّت آدمی دارد. این پژوهش به دلیل تمایز بخش ها و فصل ها از یکدیگر که خود گواهی است بر گستردگی ابعاد ایمان، دارای نتایج مهم بسیاری است که در زیر به بخشی از آن ها اشاره می شود: به بیان استاد شهید علّامه مطهری، مسئله مهم ایمان، مورد غفلت عام و خاص قرار گرفته، این امر باعث بروز دردهای مختلف بشری شده است. ایمان به چیزی بیشتر از شناخت عقلانی و یا یقینی است؛ ایمان شناخت توأم با عمل و عشق است. ایمان، با زور وارد قلب نمی شود و این معنای اصلی لااکراه فی الدین است. ایمان، که معنا و اساس زندگی و یگانه حلّال دردهاست در تمامی ابعادی که تاکنون از زندگی و وجود انسان شناخته شده است به گونه ای عجیب، اما مسلّم، تأثیرگذار است. کلید واژه ها: ایمان، اعتقاد، اسلام، یقین، شهید مطهری.

هدف کلی این مقاله بیان دیدگاههای اخلاقی شهید مطهری و استنتاج دلالتهای تربیتی آن میباشد. به این منظور با استفاده از رویکرد توصیفیتفسیری، ابتدا دیدگاههای اخلاقی شهید مطهری در ارتباط با کلیات اخلاقی، فضایل و رذایل اخلاقی و عوامل به وجودآورنده ی آنها بیان شده و سپس دلالتهای تربیت اخلاقی که شامل مفهوم، اهداف، معلم، متعلم و ارزشیابی تربیت اخلاقی است، استخراج گردیده است. بیان دلالتهای تربیت اخلاقی به نوبه ی خود خواهد توانست دستاندرکاران سطوح مختلف نظام تعلیم و تربیت کنونی را بر نقاط قوت و ضعف خود آگاه نموده و مسیر اصلاح و پیشرفت در نظام آموزشی را هموار سازد.