جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: این کتاب با پشت سر گذاشتن دوران روشنگری و بازگرداندن فضیلت ارسطویی در قلب تربیت اخلاقی، گام بزرگی در فلسفه تعلیم و تربیت برمی دارد.

عصر کنونی، عصر بحران ها و چالش های بنیان افکن است. بشر امروز برای رسیدن به تعادل روانی و موفقیت در روابط فردی و اجتماعی چاره ای جز روی آوری، به اخلاق و تربیت اخلاقی ندارد. امروزه رویکرد اخلاقی به منزلة یکی از مهم ترین رویکردها در قلمرو برنامه ریزی درسی به شمار میرود. در این رویکرد، برنامه های درسی ابزاری مؤثر در رشد و توسعة فضایل اخلاقی و مهارت های اجتماعی در فراگیران است و آنان را برای برخورد مناسب با مسائل و موضوعات جدید آماده میسازد. هدف این مقاله، بررسی رویکردهای اخلاقی و ارائة عناصر اصلی دیدگاه اخلاق مدار در برنامة درسی است.باید آموزش اخلاق به منزلة یک درس در برنامه درسی یا در ارتباط با دروس دیگر توسط دست اندرکاران تربیتی، به ویژه معلمان، مورد توجه قرار گیرد. برای تربیت اخلاقی میتوان سه بعد شناختی، عاطفی و عملی در نظر گرفت. در این ابعاد، تواناییها و قابلیت هایی از حیث دانش، گرایش و عمل در فرد پدید میآید.

چکیدهموضوع اخلاق، تربیت اخلاقی و مباحث پیرامون آن همواره یکی از موضوعات چالش برانگیز در حوزه ها و رشته های مختلف بوده است. شکل گیری نظریات مختلف در مورد موضوعات اخلاقی، حداقل از ادوار ابتدایی پیدایش فلسفه آغاز شده و تاکنون نیز ادامه دارد.آگاهی از اهداف، اصول و روش های تربیت اخلاقی مستلزم شناخت آرای مربیان و فیلسوفان بزرگ است. از این رو هدف پژوهش حاضر بررسی و نقد تطبیقی تربیت اخلاقی از دیدگاه ارسطو و ابن سینا می باشد. روش مورد استفاده در این تحقیق کیفی روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی است. جامعه تحقیق شامل کلیه کتاب ها، پایان نامه ها، مقالات، مجلات، سایت های اینترنتی و پژوهش ها و تحقیقات مرتبط با موضوع تحقیق می باشد. در این تحقیق ابتدا اهمیت تربیت و اخلاق، و سپس تربیت اخلاقی از نظر ارسطو و ابن سینا بیان گردیده و سپس اهداف، اصول و روش های تربیت اخلاقی این دو فیلسوف مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه شباهت ها و تفاوت های اهداف، اصول و روش های تربیت اخلاقی ارسطو و ابن سینا تحلیل و بررسی و در نهایت نقد شده اند.نتیجه تحقیق نشان می دهد که هر دو فیلسوف مهم ترین و اصلی ترین هدف تعلیم و تربیت را رسیدن فرد و جامعه به سعادت و کمال می داند، کسب اعتدال و میانه روی و کسب فضائل اخلاقی نیز از مهم ترین اهداف تربیت اخلاقی این دو فیلسوف است که در این مورد با هم اشتراک دارند. اصول تربیت اخلاقی مورد توجه هر دو فیلسوف شامل، اصلاح نفس، اعتدال، کرامت، صداقت، نیکی بوده و وجوه اشتراک و افتراق آن ها بیان شده و نقدهائی به صورت متقابل مطرح شده است. علاوه بر این ها روش عفت کلام و روش تشویق و ترغیب و استفاده از تهدید و تنبیه از مهم ترین روش های مشترک در تربیت اخلاقی ارسطو و ابن سینا می باشد. از مهم ترین تفاوت های تربیت اخلاقی ارسطو و ابن سینا این است که هدف ارسطو از تربیت فقط سعادت دنیوی است، اما ابن سینا به سعادت انسان در بعد از مرگ نیز معتقد است. تفاوت ارسطو و ابن سینا در روش های تربیت اخلاقی نیز این است که ارسطو نسبت به ابن سینا تأکید بیشتری بر استفاده از روش آموزش موسیقی و نقاشی برای تربیت احساسات و عواطف دارد. به علاوه ابن سینا در آثار عرفانی خود یکی از روش های تربیت اخلاقی را تربیت مبتنی بر معنویت و عرفان می داند. در صورتی که به نظر می رسد ارسطو چندان توجهی به این روش نداشته است. از نظر ابن سینا این نقد بر ارسطو وارد است که او بر آموزش های دینی تاکیدی ندارد و به سعادت انسان پس از مرگ نیز معتقد نیست.

مروری بر سیر تطوّر اندیشه بشری از تکاپوی مدام او برای دستیابی به حیاتی اخلاقی حکایت می کند؛ تکاپویی که اغلب به دلیل انقطاع از مبدأ وحی، بر سبیل آزمون و خطا ره می سپرد و همین افت و خیز مدام، وی را در نیل به تنزّه اخلاقی ناکام می‌گذارد. مشاهده این ناکامیها در طول تاریخ، روشنگر ضرورت رجوع به مکاتب وحیانی برای نیل به حیاتی انسانی است که در این میان، مکتب تربیتی قرآن به دلیل جامعیّتِ برخاسته از سرّ خاتمیّت، از بیشترین اهمّیّت برخوردار است. پژوهش حاضر، با نگاهی قرآن پژوهانه و با بهره گیری از شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه ای و اسنادی، به بررسی مبانی و راهکارهای تربیت اخلاقی در قرآن کریم می پردازد و از رهگذر تتبّع در آیات، شاهراه اصلی تحقّق بخشی به ارزشهای اخلاقی در عینیّت حیات فردی و اجتماعی را به بحث و گفتگو می نشیند. هدف اصلی از این پژوهش، تبیین محور و شاهراه اصلی اصلاح و تربیت اخلاقی در قرآن کریم، ارزیابی برخی دیدگاههای مطرح در این عرصه و بهره گیری از رهنمودهای قرآن برای نجات انسان از بحران اخلاقی موجود در جهان معاصر است.از حاصل این پژوهش می توان چنین نتیجه گرفت که در مکتب تربیتی قرآن، توحید ناب، یگانه محور اصلی نزاهت روح، و خداگرایی، تنها شاهراه اصلی تربیت اخلاقی است که آدمی را تا برترین مراتب تنزّه اخلاقی اوج می دهد.

نیچه فیلسوفی است که به مسائل گوناگون فلسفی، اخلاقی و تربیتی توجه کرده است، او علاقه‌ی خاصی نسبت به این مسائل دارد. پژوهش حاضر تلاشی برای تبیین و نقد ارزش شناسی نیچه و دلالت‌های آن در تربیت اخلاقی است. این پژوهش سوالاتی را دنبال می‌کند که عبارتند از: - بر بنیاد اندیشه‌ی ارزش‌شناسی نیچه اهداف تربیت اخلاقیکدام است؟ دوم دلالتهای ارزش شناسی نیچه در مورد ویژگی‌ها و اصول تربیت اخلاقی کدام است؟سوال سوم: چه نقدی بر ارزشناسی نیچه و تربیت اخلاقی او وارد است؟ این پژوهش با بهره‌گیری از روش قیاس عملی از نوع رویکرد‌های کیفی و نقد درونی مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته‌هایپژوهش، نیچه اهداف تربیت اخلاقی را آفرینش ارزش‌های نو و واژگونی ارزش‌های کهن و دست یابی به قدرت می داند. اصول اخلاقی از منظر نیچه شامل اصل آزادی، ارزش آفرینی، توجه به خود (خود‌آگاهی)می‌باشد. و نقد نیچه در مورد ارزش شناسی و تربیت اخلاقی عبارت از: نفی خدا و اخلاق مذهبی، ترویج خودخواهی، توجه به اخلاق فردی، توجه به تن و غریزه و اخلاق‌های زمینی نادیده گرفتن همه‌ی ارزش‌ها. بر این اساس می‌توان گفت تربیت اخلاقی نیچه در چند محور خلاصه می‌شود که عبارتند از: فرد‌گرایی، ضد دینی، قدرت محوری، اکتسابی، نسبی.کلید واژه ها:ارزش شناسی، اهداف تربیت اخلاقی، اصول تربیت اخلاقی، دلالت‌های تربیت اخلاقی، اخلاق، تربیت اخلاقی.

وجود انسان ترکیبی از نفس (وجودی غیرمادی) و بدن (وجودی مادی) است، بنابر دیدگاه ملاصدرا نفس اصیل است و حاکم بر بدن، مشخصه نفس انسان به عقل اوست، لذا هم قوام نفس به اوست و هم او عامل تمییز انسان از دیگر موجودات شده است. کارکرد عقل، شناخت و فهم است؛ انسان با داشتن عقل عملی، بدن را تدبیر و کنترل کرده تا زمینه مناسب برای ارتباط عقل نظری با عالم غیر مادی و ملکوت فراهمشود، حاصل این حرکت عقل، «حریت و آزادگی» در حیطه عقل عملی و«علم وحکمت» در حیطه عقل نظری خواهد بود و غایت این حرکت،رسیدن به خداوند با استقرار در عبودیت است.بدین طریق، معرفت نفس حرکتی است علمی – عملی که همه ارکان وجودی انسان از اندیشه و انگیزه و عمل را، تحت تأثیر قرار می دهد. انسان در نگرش دگر بارهبه جایگاه خویش، هستی و خداوند به معرفت نوینی دست می یازد، این دیدگاه یا معرفت جامع اخلاقی با توجه به وصف عدل خداوند در حیطه ذات و افعال الهی، در مرحله اول ناظر به حیطه شناختاری است که در صدد تعریفی حقیقی از خویشتن، هستی،مبدء، معاد و نحوه ارتباط آنها با محوریت انسان سالک است. در مرحله بعدی ناظر به تحولات درونی سالک در عرصه انگیزه و انگیزش هاست، گرایش به کمال مطلق و شوق به استکمال در گام های نخست، و جذبه ذات کمال مطلق در ادامه مسیر، انگیزه ای می شود تا سالک بر انگیخته شود و در انگیزشی با تمامی ظرفیت های وجودی اش حرکتی شورآفرین و مشتاق داشته باشد.حرکت انسان، ظرافت های خاص خودش را دارد و همواره آسیب هایی آن را تهدید می کند. برای تنظیم و حفاظت آن، شناخت مراحل راه ونحوه سلوک انسان به نظامی نیاز مند است،نظام تربیت اخلاقی عهده دار این مهم است تا نخست انسان خود را تربیت نماید و در سلامت از انحراف و سقوط به مقصد برسد، در مرحله دوم، انسان در مقابل موجودات و هدایت آنها بسمت کمال مسئولیت اخلاقی دارد، این شأن انسان کامل است که مراحل سلوک معرفتی را به همراه آنان در پیش گیرد و در یک حرکت جمعی جهان هستی را بسمت کمال مطلق رهسپار شوند.

به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران علوم انسانی و اجتماعی، مهم‌ترین معضل انسانی قرن حاضر شیوع مشکلات و ناهنجاری های اخلاقی است که دامنگیر جوامع بشری شده است. این پژوهش به هدف بازشناسی مبانی فلسفی موجد بحران اخلاقی، بر مسئله مرجعیت زدایی اخلاقی پساساختارگرا متمرکز شده است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی – استنباطی و با نگاهی تبارشناختی سعی برآن داشته است که ریشه ها و منشأ نظرات پساساختارگرایی در باره مرجعیت در اخلاق را در رویکردهای سلف -به هدف یافتن دلایل کانونی برنافتن مرجعیت در اخلاق- جستجو نماید. این مهم با بررسی نگاه به مرجعیت در سه دوره تاریخی پیش مدرن، مدرن و پسامدرن آغاز گردید؛ و در دو بخش: رویکردهای فکری زمینه ساز اندیشه مرجعیت زدایی اخلاقی؛ و نگرش های ارزشی موجد اندیشه مرجعیت زدایی اخلاقی پی گرفته شد. نتیجه به دست آمده حاکی از آن است که پساساختارگرایی با اتکای بر پیش فرض های: کثرت گرایی، شک و تردید، قدرت ستیزی، تحدید‌ناپذیری، زمینه بروز مرجعیت زدایی از اخلاق را فراهم آورده است. بخش دیگر این پژوهش تبیین نگاه اسلامی به مرجعیت اخلاقی و نقد مرجعیت زدایی اخلاقی پساساختارگرا از منظر تعالیم اسلامی با تکیه بر آرای علامه طباطبایی بوده است. در این بخش ابتدا تصریح شد که اسلام مرجعیت اصول اخلاقی را بر مبنای اصول اعتقادی توحیدی می پذیرد. پس از معرفی صور سه گانه مرجعیت (ایده، شخص و متن) و بیان تناظر هر یک از این صور، با یکی از ارکان مرجعیت اخلاقی در اسلام، و نیز عناصر تربیت اخلاقی؛ نقد مرجعیت زدایی اخلاقی پساساختارگرا از منظر موافقین رویکرد مرجعیت زدایی اخلاقی و پس از آن از منظر مخالفین مرجعیت زدایی اخلاقی در قالب نقد درونی؛ و سپس نقد بیرونی شامل: نقد مبانی فلسفی پساساختارگرا و نقد مولفه های مرجعیت، از منظر اسلامی انجام شد. نتایج حاصل از پژوهش در حوزه اسلامی آشکار می کند که مرجعیت اخلاقی مورد نظر اسلام در "اصول اخلاقی" مرجعیتی مطلق؛ و در"احکام و مصادیق"، مرجعیتی معتدل و قابل انعطاف؛ اما مشروط به عدم خروج از مدار مرجعیت توحیدی است.

اخلاق و تربیت اخلاقی یکی از نیازهای ضروری برای زندگی اجتماعی در جوامع بشری است. زیرا بدون اخلاق و تربیت اخلاقی انسان توانایی زندگی کردن در کنار یکدیگر را نخواهند داشت به همین دلیل حتی جوامع پیشرفته هم بدون اخلاق و تربیت اخلاقی ادامه زندگی را مشکل می‌دانند. مکاتب مختلف و جوامع مختلف بشری با توجه به نوع جهان‌بینی خود رویکرد متفاوتی به تربیت اخلاقی انسان دارد. در بین رویکردهای مختلف موجود درزمینه? تربیت اخلاقی، رویکرد دانشمندان مسلمان عقل محور مانند فارابی، خواجه طوسی و فیض، در این پژوهش موردتوجه قرار گرفت. هر یک از رویکردهای این دانشمندان به‌نوعی دارای صبغه دینی است؛ زیرا هدف نهایی آن‌ها از تربیت اخلاقی رساندن انسان به سعادت و سعادت نیز نزد آنان همان قرب الهی است. راه رسیدن به سعادت را هر سه دانشمند با اتفاق‌نظر ایجاد فضایل اخلاقی عفت، شجاعت، حکمت و عدالت می‌دانند و بر این عقیده‌اند تا در پرورش قوای نفس اعتدال ایجاد نشود امکان رسیدن به فضیلت و سعادت وجود ندارد. بنابراین برای تربیت صحیح اخلاقی توصیه می‌کنند که به حد وسط در پرورش قوا باید توجه شود، در غیر این صورت نه‌تنها فضیلت اخلاقی ایجاد نخواهد شد، بلکه رذیلت‌های اخلاقی در نهاد بشری به حد اعلی خود می‌رسند که جبران آن برای انسان سخت خواهد شد. در پایان این پژوهش کتب دین وزندگی دوره متوسطه بر اساس میزان توجه به شاخص‌ها و روش‌های تربیت اخلاقی موردنظر فارابی، خواجه طوسی و فیض کاشانی مورد تحلیل قرار گرفت.میزان اشاره به هر یک از فضایل چهارگانه(عفت،شجاعت،حکمت و عدالت) بدین شرح به دست آمد: در پایه اول به ترتیب %11.69، %13.9، %26.78، در پایه دوم %20.16، %16.88، %26.22 و درپایه سوم %18.42، %15.31، %23.17. با توجه به این که قوای شهویه و غضبیه در مراحل اول زندگی از سرعت رشد بیشتری برخوردار است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد تا تعدیل گردد؛ اما نتایج نشان می دهد که میزان توجه به این فضایل با رشد افراد رابطه معکوس دارد. همچنین با توجه به تحقیقات انجام شده توسط محققین در ارتباط با روندافزایش سالانه مشکلات اخلاقی در جامعه و مقایسه آن با میزان توجه به مقوله تربیت اخلاقیدر کتب دین و زندگی دوره متوسطه کهبه طور مستقیم رسالت تربیت اخلاقی را بر عهده دارد، مشخص شد که میزان سازواری مطالب درسی کتب دین وزندگی این دوره تحصیلی با شاخص‌ها و روش‌های موردنظر بسیار اندک است. به‌عبارت‌دیگر به کسب فضیلت‌های اخلاقی و روش‌های کسب آن با توجه به مراحل مختلف رشد، در پایه‌های تحصیلی این دوره توجه کافی نشده است.