جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه محمدتقی جعفری از عالمان برجستۀ عصر حاضر است که تألیفات متعددی، از جمله شرح و تفسیر نهج‌البلاغه، دارد. مطالعۀ روش‌شناسانه این اثر، عظمت کلام علی (ع) و نیز ذوفنون‌ بودن مفسر را آشکار می‌سازد. تحقیق روش‌شناختی نوشتار حاضر مبتنی بر منابع و استنادهای تفسیری است. آیات قرآن کریم، روایات معصومان (ع) و آرای شارحان نهج‌البلاغه از مهم‌ترین ابزار و گزاره‌هایی است که مفسر در جهت فهم کلام علی (ع) به‌کار بسته است. از قرآن به‌عنوان مهم‌ترین منبع فهم روایات، و پس از آن از روایات سایر معصومان (ع) و نیز از کلام حضرت علی (ع) به‌عنوان قرائن کلامی بهره‌برداری شده است. تنوع بهره‌گیری از منابع مورد استناد همانند توجه به رویکرد تطبیقی و یا تأییدی آنها و نیز نگرش جامع به آیات و روایات در تبیین چگونگی استناد، مؤثر و کارآمد است.

پژوهش حاصر مهم ترین دغدغه فکری علمای اسلامی معاصر را که همانا مهجوریت قرآ است به بحث می گذارد. در ابتدا با استفاده از روش تحقیق کتابخانه ای اثبات شده است که قرآن به دلیل دارا بودن سه ویژگی منحصر به فرد و ممتاز صوحیانی بودن، جامعیت و تحریف ناپذیری بهترین کتاب زندگی و برنامه عمل مسلمانان به شمار می آید و باید همیشه و همه جا با آنها همراه ودر متن زندگی آنان حضور مستمر داشته باشد. سپس مفهوم مهجوریت، ابعاد مختلف مهجوریت قرآن، علل و عوامل مؤثر در آن و آثار و پیامدهای آندر جوامع اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. ودر پایان پس از بررسی شعار بازگشت به قرآن در نهضت های اصلاحی و بازتاب آندر تفسیر قرآن، منادیان این شعار در سراسر جهان اسلام معرفی و مجموعه راههای عملی بازگشت به قرآن از دیدگاه امام خمینی(ره) به عنوان یکی از منادیان بازگشت به قرآن ارائه گردیده است. در این پژوهش این نتیجه حاصل شد که عوامل فکری فرهنگی، عوامل اجتماعی و سیاسی در مهجوریت قرآن مؤثر بوده است که از نظر امام خمینی(ره) تشکیل حکومت اسلامی، رفع موانع و حجب، تلیغات، ارائه تفسیر صحیح و مناسب از قرآن و توجهبه امر قرائت قرآن و توجه به امر قرآن آموزی راههای عملی بازگشت به این کتاب مقدس به شمار می آیند.

امروزه پیشرفت علوم و فناوری باعث افزایش روابط انسان ها با یکدیگر شده، به طوری که افزایش این روابط سبب بروز معضلات و مشکلات اخلاقی در تعاملات اجتماعی انسان ها گردیده است. به همین دلیل تحقیقات گسترده ای برای رفع و درمان معضلات اخلاقی صورت گرفته که سبب ظهور رشته های جدید در زمینه اخلاق شده است. یکی از مهم ترین این رشته ها اخلاق کاربردی است. با توجه به این که دیگر تنها بیان مفاهیم اخلاقی صِرف، جوابگوی انسان امروزی نیست بررسی کاربرد عملی اخلاق به طور خاص در حیطه های مختلف زندگی انسان ها ضروری به نظر می رسد تا فرد بتواند در شرایط گوناگون، عمل درست را از نادرست تمیز دهد و به آن عمل کند. بررسی و شناخت وظایف اخلاقی در شرایط مختلف بر عهده رشته ای به نام اخلاق کاربردی است. با توجه به مسئولیت مهمی که این رشته بر عهده دارد، نکته قابل توجه این است که اصول و مبانی اخلاق کاربردی باید از منبعی متقن و کامل برخوردار باشد تا با کمک آن بتواند وظایف اخلاقی انسان را در زندگی فردی و اجتماعی مشخص کند. اگر چه اندیشمندان اسلامی و غیر اسلامی درباره اخلاق کاربردی، آثاری از خود به جا گذاشته اند، اما این موضوع از منظر نهج البلاغه کمتر مورد بررسی قرار گرفته است و با توجه به این که از منظر آیات قرآن و روایات، اخلاق در تغییر حقیقت و چگونه شدن و سازندگی انسان تأثیر و نقش بسزائی دارد و انسان که به نحو عام خلیفه خداوند در روی زمین است، باید متصف به صفات و اخلاق و آداب الهی شود تا بتواند در قلمرو این صفات، به وظائف و مسئولیت های خود در شناخت و راه حل معضلات اخلاقی در ساحت های گوناگون، عمل کند. بنا بر این اخلاق کاربردی با استفاده از منبع نورانی روایات اهل بیت خصوصا ًسخنان امیرمومنان علی(7) می‌تواند در رساندن انسان به کمال، سعادت و قرب الهی نقش اساسی داشته باشد.

«بینامتنی» نظریّه ای است که روابط بین متون و چگونگی ارتباط و تعامل آنها را مورد کنکاش قرار می دهد و موجب آفرینش متن جدید می شود. بر اساس این نظریّه، هر متنی یک بافت جدید از نقل قول های متحوّل شده است. روابط بینامتنی ابزار مفیدی برای مخاطب در خوانش متن محسوب می شود. بر اساس این نظریّه، اتّصال خطبة فدک حضرت زهرا(س) (به عنوان قرآن ناطق) و قرآن صامت در دو سطح روساخت و زیرساخت قابل پژوهش است. به نظر می رسد که تعامل آگاهانة حضرت زهرا(س) با قرآن زمینة سازش و هماهنگی میان متن پنهان و متن حاضر را فراهم کرده است. از این رو، در موارد زیادی، درک عمیق خطبة فدک حضرت جز در پرتو شناخت رابطة کیفی آن با قرآن امکان پذیر نیست. این پژوهش به روابط بینامتنی خطبه های آن حضرت با قرآن کریم می پردازد تا افق معنایی جدیدی از این خطبه را ارائه دهد. روش مورد استفاده در این جستار، از نوع تحلیلی اسنادی است. نتایج به دست آمده از تحقیق، گویای آن است که پُربسامدترین روابط بینامتنی خطبة فدک با قرآن، از نوع ساختاری است و به شکل نفی متوازی است که در آن، حضرت توانسته نوعی سازش استوار میان کلام خویش و متن غایب ایجاد کند و تعاملی آگاهانه با آن خَلق نماید.

مدخلِ سجع نوشتۀ یکی از مستشرقان، به نامِ دوین جی. استوارت است که در دائرةالمعارفِ قرآن لیدن به چاپ رسیده است. جستارِ کنونی به منظور روشن ساختن فضای فکری مستشرقان در خصوص آموزه های دینی به ویژه مباحث قرآنی، برای پژوهشگران مسلمان، به نقد و ارزیابی این مدخل پرداخته است. نقد و ارزیابی این گونه آثار زمینۀ آشنایی افکار عمومی با اسلام ناب را فراهم می کند. بخشی از ایرادهای این مدخل به مبنای فکری نویسنده مربوط می شود که سجع قرآنی را با سجع کاهنان و قرآن را با شعر همسان می پندارد. بخش دیگر آن، ذکر مصادیقی از آیات قرآن کریم است که بنا به ادعای نویسنده به دلیل رعایت سجع، از سبک ادبی متداول عدول کرده است. در این جستار می بینیم که مبنای فکری نویسنده استوار نیست و پاسخ هایی نقضی و حلّی به وی داده شده است.

«اقتباس» یکی از اَشکال به کار گیری و تبلور آیات قرآن کریم در کلام معصومان(ع)می باشد. مقالة حاضر با هدف بررسی گونه های اقتباس و انگیزة به کارگیری آن در کلام امام رضا(ع) به رشتة تحریر درآمده است. با توجّه به اینکه قرآن کریم منزلت و مکانتی خاص نزد مسلمانان دارد و بهترین منبع و سرچشمه ای است که ائمّه(ع) مضامین عالی و بلند خود را از آن می گیرند، امام رضا(ع) نیز در حدیث امامت به طور فراوان از آیات قرآن بهره گرفته است و با این اثرپذیری به بیان دقیق ابعاد و زوایای گوناگون امامت و مسائل مربوط به آن پرداخته است. در این مقاله، ابتدا مفهوم اقتباس و انگیزه های آن توضیح داده می شود، سپس به بررسی این عنصر ادبی در خطبه پرداخته می شود. دراین حدیث شریف، گونه هایی از اقتباس قرآنی، ازجمله اقتباس کامل، جزئی، متغیّر، اشاره ای و استنباطی ملاحظه می شود که امام(ع) هر یک از این گونه ها را با انگیزه و هدفی خاص به کار برده است که در این نوشتار تلاش می شود این اقتباس ها با رویکردی تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد.

در این پژوهش، استشهادهای امام صادق(ع)به قرآن، جمع آوری شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. هدف از این تحقیق، آشنایی دانش پژوهان با تعداد و نوع استشهادهای امام صادق(ع) به قرآن و نیز شناخت موضوعاتی که در این روایات به آنها پرداخته شده و همچنین آیاتی که به آنها استشهاد شده است و رابطه میان آیات مورد استشهاد با متن روایت، می باشد./

در این رساله، روش بانو امین در تفسیر مخزن العرفان به پژوهش نهاده شده است. جهت تحلیل دقیق و کامل موضوع این تحقیق در سه فصل تنظیم گردیده است. فصل اول: کلیات شامل دو بخش است؛ نخست با تکیه بر مدارک مستند، زندگی نامه، فعالتهای علمی و عملی، اساتید و شاگردان، اجازات اجتهادی و شخصیت معنوی و اخلاقی بانو امین به اختصار گزارش شده و در بخش دوم منابع مورد استناد مخزن العرفان نیز توصیف مختصری از این تفسیر آمده است. فصل دوم که محوری ترین فصل این تحقیق است، مبانی، روشها و گرایشهای تفسیری مخزن العرفان کاویده شده و شامل سه بخش است؛ در بخش اول، ابتدا به دیدگاه بانو امین در خصوص دو واژة تفسیر و تأویل و مباحثی پیرامون آن دو پرداخته شده و سپس مبانی بانو امین در تفسیر همچون، حجیت ظواهر قرآن، بواطن قرآن، حجیت اخبار آحاد و وحیانی بودن الفاظ قرآن به بحث نهاده شده است. بخش دوم به بررسی روش تفسیری مخزن العرفان اختصاص دارد. از آنجا که روش تفسیری، در سایة مستندات مورد استفاده مفسر تعیین می شود در این بخش مستندات تفسیری بانو امین همچون قرآن، روایات، قواعد ادبی- زبانی، قواعد عقلی و کشف و شهود مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه به دست آمده که نویسنده از تمامی این منابع در کنار هم استفاده نموده، لذا نمی توان روش خاصی را برای این تفسیر برشمرد. بخش سوم به گرایشهای تفسیری مخزن العرفان پرداخته و جهت گیری های مختلف اجتماعی، تربیتی، اخلاقی، عرفانی، فقهی، کلامی و فلسفی در این تفسیر ارزیابی شده است. با وجود این جهت گیری های مختلف به نظر می رسد به گرایش خاصی نیز در این تفسیر نمی توان اشاره کرد؛ چرا که بانو امین به هیچ یک از این گرایشها به طور خاص و ویژه به نحوی که تمام تفسیر او را تحت تأثیر قرار دهد نپرداخته، گرچه جنبه های اجتماعی، تربیتی و اخلاقی نسبت به سایر جنبه ها در این تفسیر کمی مشهودتر است. بالاخره فصل سوم تحقیق مربوط به بررسی دیدگاههای بانو امین در برخی از مباحث علوم قرآن است. مباحثی که در این فصل بدان پرداخته شده عبارتند از: وحی، محکم و متشابه، اعجاز قرآن، تحریف ناپذیری قرآن و نسخ در قرآن/

این رساله به بررسی شخصیت زن در تفاسیر المنار، الجواهر، فی ظلال القرآن، المیزان و نمونه پرداخته و شامل شش فصل با این مباحث است: فصل اول، زن در گذرگاه تاریخ: زن در تمدن ها و شرایع قبل از اسلام، زن در جاهلیت نخستین، زن در جاهلیت مدرن؛ فصل دوم، نقش تاریخی اسلام در احیای شخصیت زن: تکریم زن در جایگاه همسری، تکریم زن در جایگاه مادری، تکریم زن در جایگاه فرزندی؛ فصل سوم، مبانی شخصیت زن از دیدگاه اسلام: آفرینش انسان، اشتراک زن و مرد در انسانیت، خلیفة اللهی بشر، دشمن مشترک زن و مرد، بهره مندی از ارزش های انسانی، حمایت قانونی یکسان از زن و مرد، پاداش و کیفر؛ فصل چهارم، حق متفاوت بودن: تمایزات، رمز تفاوت های زن و مرد؛ فصل پنجم، علل تنزل شخصیت زن در جوامع اسلامی: استبداد حکام، عرف و عادت غیراصیل، تحجر، روشنفکری، انفعال در قبال فرهنگ غرب؛ فصل ششم، تجلی شخصیت زن در تاریخ انبیا: همسر ابراهیم، دختران لوط، مریم، فاطمه.

در این رساله، روش ثعلبی در تفسیر الکشف و البیان به پژوهش نهاده شده است. جهت تحلیل دقیق موضوع، این تحقیق در پنج فصل تنظیم گردیده است. فصل اول: کلیات که شامل دو بخش است، نخست با تکیه بر منابع مستند، زندگی نامه، اساتید و شاگردان و آثار علمی ثعلبی گزارش شده و در بخش دوم منابع مورد استناد وی در تفسیر و نیز توصیف مختصری از این تقسیر آمده است. فصل دوم: که مهمترین فصل این رساله است، مبانی، روش ها و گرایش های تفسیری الکشف و البیان کاویده شده و شامل سه بخش است، در بخش اول، ابتدا به دیدگاه ثعلبی در خصوص دو واژة تفسیر و تأویل و مباحثی پیرامون آن دو پرداخته شده و سپس، مبانی ثعلبی در تفسیر یعنی، حجیت ظواهر قرآن، بواطن، قران، حجیت اخبار احاد وحیانی بودن الفاظ قرآن به بحث نهاده شده است. بخش دوم : به بررسی روش تفسیری الکشف و البیان اختصاص دارد و از آنجا که روش تفسیر در سایة مستندات مورد استفاده وی تعیین می شود؛ در این بخش مستندات تفسیری ثعلبی، قرآن، روایات، قواعد ادبی و زبان مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه به دست آمده که نویسنده از روایات استفاده فروان برده و بنابراین مهمترین روش وی در تفسیر قرآن، روش روایی است. بخش سوم: به گرایش های تفسیری الکشف و البیان پرداخته و جهت گیری های فقهی و کلامی وی در این تفسیر مورد ارزیابی قرار گرفته است. فصل سوم: مربوط به دیدگاههای ثعلبی در برخی از مباحث علوم قرآنی است. مباحثی که در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است عبارتند از تحریف ناپذیری قرآن، محکم و متشابه، اعجاز و نسخ در قرآن. فصل چهارم: در این فصل به نقش اهل بیت در تفسیر ثعلبی پرداخته شده است و برخی از آیاتی که در شأن اهل بیت نازل شده در تفسیر وی مورد بررسی واقع شده است. فصل پنجم: به بررسی ویژگی های لغوی تفسیری ثعلبی پرداخته شده است.