جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این کتاب با استفاده از نظریه افعال گفتاری در فلسفه زبان، تحلیلی از موضوع "سخن گفتن خدا با بشر ;یا همان پدیده وحی "ذکر شده است .نگارنده پس از تشریح دیدگاه‌های موجود درباره سرست وحی به آرای برخی اندیشمندان مسلمان مانند :ابن سینا، فارابی، ابن خلدون و غزالی اشاره نموده آنها را بر پایه دیدگاه افعال گفتاری ارزیابی می‌کند .وی همچنین از دیدگاه برخی از روشنفکران مبنی بر تجربه دینی بودن یاد می‌کند" .وحی تجربه دینی نیست"، "تجربه وحیانی و تجربه عرفانی"، "سرشت وحی از دیدگاه چهار متفکر مسلمان"، "وحی اسلامی گامی فراتر از وحی گزاره‌ای"، "بسط ناپذیری تجربه نبوی"، بحث خاتمیت در کلام جدید "و "هرمنوتیک وحی "عناوین گفتارهای این کتاب است .

با مراجعه به قرآن کریم این نکته کشف می­شود که تقوا از جمله اموری است که در زندگی انسان ریشه دوانده است؛ لذا در جهان‏بینی قرآن کریم تقوا از جایگاه ویژه‏ای برخوردار است. تقوا از اموری است که با بسیاری از مؤلفه‎های دینی ارتباط دارد. از جمله مواردی که در قرآن کریم ارتباطی عمیق با تقوا دارد، ایمان است؛ لذا هم‏آیی تقوا و ایمان و بررسی ارتباط آن دو با هم که چه میدان معنایی را ترتیب می­دهند، ضروری می­باشد؛ چراکه فهم میدان معنایی تشکیل شده در فهم صحیح از این دو مؤلفه تأثیرگذار است. در این نگاشته بر­آن‎ایم با روش معناشناسی ایزوتسو که یکی از روش‎های موجود در معناشناسی می­باشد، میدان معنایی از همنشینی تقوا و ایمان را کشف و این ارتباط عمیق را اثبات کنیم. در این پژوهه به این نکته دست می­یابیم که ایمان در نسبت همنشینی با تقوا سه ساحت زمینه، مکمل و نتیجه‎ای دارد؛ یعنی انسان متقی در تمام مراحل سیر خود از ایمان بهره جسته و از آنجایی که ارتباطی دو سویه بین تقوا و ایمان قرار دارد، با ازدیاد ایمان، تقوا نیز افزایش می­یابد. می‎توان بیان داشت مرتبه تقوا فوق مرتبه ایمان می­باشد. تقوا فضیلتی است ورای ایمان و هر مؤمنی متقی نیست؛ لکن هر شخص متقی باایمان است.

طبع یکی از موانع کارکردهای قلب است که در آیات قرآن در کنار قلب به کار رفته است. طبع از یک سو به خدا و از سوی دیگر به رفتار انسان‌ها مرتبط است. با به‌کارگیری دستور زبان شناختی و نمابرداری شناختی جایگاه این مانع با دقت بیشتری روشن می‌شود و نسبت ارتباط آن با خدا و افعال انسان روشن می‏گردد. ضرورت این پژوهش در پرداختن به جایگاه معرفت شناختی و کلامی (مسئله اختیار و طبع الهی بر قلب) است. این پژوهش بر اساس الگوی نمابرداری شناختی از روشِ معناشناسی شناختی رابطه طبع قلب با پدیده‌های مرتبط را بررسی می‏کند. طبع به عنوان فعل خداست و به معنای عدم هدایت نیست؛ یعنی صرفاً جنبه عدمی ندارد، بلکه جنبه وجودی دارد و واقعاً خدا عمل طبع را انجام می‌دهد. طبع ارتباط مستقیم با اعمال کافرانه و منافقانه دارد و نتیجه طبع در این است که دریچه قلب در دریافت معارف وحیانی بسته می‌شود و از سوی دیگر نمی‌تواند از معارف دریافت‌شده وحیانی معرفت جدیدی تولید کند؛ اما کارکردهای دیگر قلب نقصانی نمی‌یابد و راه برای هدایت باز است.

ارتباط دوطرفه خدای متعال و بندگان در متون دینی از جمله قرآن و نهج‌البلاغه به شکل پربسامد و پردامنه مطرح شده است. دو حالت برای ارتباط بین بنده و پروردگار متصور است. در حالت اول این ارتباط را می‌توان ارتباط وجودی خواند؛ یعنی ارتباط مستقیم با خود خدا نه با صورت ذهنی که از خدا داریم. در حالت دوم این ارتباط شکل غیر وجودی دارد؛ یعنی خدای متعال در کانون مستقیم توجه فرد نیست، بلکه با مفهوم انتزاعی و ذهنی از خدا مواجه هستیم. در متون توحیدی قرآن و نهج‌البلاغه غلبه با نگاه وجودی است؛ یعنی ارتباط انسان و خدا به‌جز وجه نظری از ابعاد عاطفی، کششی، گرایشی نیز برخوردار است؛ اما اهتمام مفسران و شارحان متون دینی به بعد عقلی محض و ترجیح آن بر وجوه عاطفی انسان، تفاسیر و شروح را از مفاهیم وجودی که متمرکز بر بعد غیر ذهنی و عاطفی انسان است، محروم می‌کند. البته با تمایز این دو وجه (ذهن و قلب) و بزرگ‌نمایی تفاوت آنها نباید تقابل آن ‌دو را نتیجه گرفت؛ ولی رجحان بخشی افراطی به وجوه نظری متون دینی و استفاده پرغلظت از زبان نظری محض و ضریب‌دادن تصاعدی به ادبیات غیر وجودی می‌تواند دین را از مدار ارتباط‌گیری عامه پیروان دین خارج ‌کند. در این مقاله با به‌کارگیری روش‌های مفهوم‌سازی، معناشناسی، توجه به سیاق و با استناد به قرآن و نهج‌البلاغه رویکرد وجودی و متافیزیکی به دین تفکیک شده، اهمیت رویکرد وجودی در فهم متون دینی را تبیین نموده‌ایم.

حجت الاسلام قائمی‌نیا با اشاره به اهمیت فلسفه دین در قرن بیستم و به ویژه پس از افول پوزیتیویسم منطقی، به این نکته اشاره کرد که چگونه دین در دورویکرد تحلیلی و قاره‌ای مورد توجه فیلسوفان قرار گرفته است.

نظریه استعاره مفهومی به عنوان یکی از مهم‎ترین نظریه­های زبان­شناختی با برقراری نگاشت میان دو حوزه مبدأ و مقصد عمل می‌کند و از حوزه حسی و شناخته‎شده برای فهم حوزه کمتر شناخته­شده بهره می­جوید. استعاره­هایی که در ارتباط با واژه آیه مطرح شده­اند، با ساختاربخشی جزئی، آن را از ابعاد مختلفی در کانون توجه قرار می­دهند. هر استعاره با متمرکزشدن بر یک جنبه از مفهوم «آیات» به ما اجازه می‏دهد یک جنبه از مفهوم آیه را به واسطه مفهوم دیگری مانند ابزار، باران، کالا یا قصه که با وضوح بیشتری تعریف شده است، درک کنیم. استعاره مرتبط با ابزار، مفهوم سیستم از معنای آیه را برای درک کارکرد و پیامدهای آن روشن می­سازد. استعاره قصه، ظرفیت آیات در برجستگی محتوا را به تصویر می­کشد و استعاره باران، پیشروی آیات به سوی هدف مد نظر نشان می‏دهد. استعاره کالا نیز هشداری به مخاطبان در جهت تبدیل‏نشدن به تاجرانی زیان­دیده در صورت استفاده نادرست از آیات است. همپوشانی‏ای که میان این استعاره­ها وجود دارد، پیدایش تدریجی یک سطح را نشان می‏دهد. این همپوشانی به دلیل وجود تضمن­های استعاری است که استعاره­های آیه را به یکدیگر پیوند می‏دهد و آنها را با یکدیگر منسجم می­سازد.

پژوهش حاضر با هدف ارتقای کیفی پدیده تفسیر و فهم گزاره‌های قرآنی، سعی در تلفیق دو روش «تفسیر قرآن به قرآن» و «نظریه میدان معنایی»، در فهم و تفسیر قرآن دارد. ایده اصلی نوشتار آن است تا هم‌سویی‌های مبنایی آنها را روشن کند و از لابه‌لای مبانی مورد اختلاف، بزنگاه‌های مشترک و متقارب را کشف نماید. یافته‌ها حاکی از آن است که دو روش در برخی مبانی مانند متن‌گرایی، نظام‌وارگی متن و جهان‌بینی زبانی اشتراک دارند؛ اگرچه در پاره‌ای از مبانی تفاوت‌هایی میانشان به چشم می‌خورد که البته در خلال مبانی متفرق نیز می‌توان نقاط هم‌سو و مشترکی را رصد نمود. در نتیجه با تعدیل برخی باورهای افراطی مورد پذیرش نظریه میدان معنایی، می‌توان این روش را با شیوه‌های سنتی تفسیر، همانند روش قرآن به قرآن تلفیق نمود و با گنجاندن برخی مبانی تفسیری در میان مبانی نظریه فوق، موانع استفاده از این روش فهم متن را در مطالعات قرآنی برطرف کرد.

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ دكتر عبدالكريمي در اين جلسه علمي، نظر خود در مورد هرمنوتيك متون مقدس و تعدد عقلانيت ها و همچنين نقد تفكر تئولوژيك بر پايه كتاب خود با عنوان "پايان تئولوژي" را تبيين مينمايند. حجه الاسلام قائمي نيا نيز نظريه خود در خصوص نسبت عقل و دين از منظر حكماي اسلامي و تلقي خود از روش درك متون ديني فارغ از مباني متافيزيكي را بيان ميدارند. بعد از هر جلسه ارائه، استاد دوم يكي از مقالات و مكتوبات استاد ارائه دهنده را مورد ارزيابي قرار داده و به نقادي آن ميپردازد، در نهايت نيز فرصتي جهت جمع بنده و پاسخ به استاد اول داده خواهد شد. بعد از اين دو جلسه ارائه و ارزيابي، اين اساتيد براي دو جلسه به گفت و گو نشسته و در حضور مخاطبان به نقادي نظريات يكديگر ميپردازند.

وحی به عنوان واژه­ای معرفتی در قرآن با بسامد بالا به کار رفته است؛ لذا بهره­گیری از دانش­های زبانی جهت فهم معنای وحی ضروری است. معناشناسی شناختی از جمله دانش­هایی است که راه را برای کشف و تحلیل روابط درون‏متنی قرآن هموار می­نماید. برای کشف مفهوم قرآنی وحی از یکی از قواعد معناشناسی شناختی یعنی استعاره مفهومی مدد گرفته­ایم تا از رهگذر بررسی واژه وحی در قرآن به مفهوم­سازی الهی در‏این‏باره نائل آییم و از تحمیل انگاره­های غیرقرآنی جلوگیری گردد. قرآن برای بیان مفاهیم والای خویش مخاطب را از رهگذر امور مادی به تأمل در امور غیبی فرا می­خواند. در نگاه قرآنی، نبی مخاطب کلام الهی و وحی فرایندی است که طی آن خداوند با نبی ارتباط برقرار می‏کند و محتوایی ارسال می‎گردد. مفهوم دریافتی نبی عیناً همان محتوای ارسالی خداوند است و نبی طی فرایند وحی، نقشی انفعالی دارد. وحی تجلی کلام و تکلم الهی است. ویژگی مفهوم­سازی قرآنی، تأکید بر ارتباطی‏بودن فرایند وحی است که به کسب معرفت می­انجامد؛ لذا وحی در قرآن تلفیقی از جنبه ارتباطی و معرفتی است؛ ارتباطی که از سنخ ارتباط کلامی است. مفهوم­سازی خداوند از وحی غالباً از طریق الگوی گوینده- شنونده بیان شده است؛ بنابراین وحی سرشتی کلامی دارد.