جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسماعیلیان به ویژه شاخۀ نزاری گروهی از شیعیان بودند که در دورۀ سلجوقی اوج دوران قدرت نمایی های آن ها بود. این گروه یا فرقه حاصل تجربه های تاریخی سرزمین ماست. می توان گفت روح ایرانیت در این نهضت به طور کامل آشکار است و این نهضت از دو چشمه سیراب می شد: ایرانیت و اسلامیت. عقاید سیاسی آن ها مانند تمام فرقه ها و گروه های منشعب، بر پایه دین است و در میان آن ها امامت از موقعیت سیاسی و مذهبی برخوردار بود. شاید مهم ترین میراث اسماعیلیان نزاری، روح آماده و دمنده ی آن ها برای مبارزه با نهاد های کهنه جامعه، بی عدالتی فرمانروایان با گروه های ضعیف و بی دفاع جامعه باشد. آن ها با روشی نو، منشأ نوعی دگرگونی فرهنگی و اجتماعی و حتی روحی شدند که این خدمات بعد از سقوط آن ها به دیگر گروه های شیعی سپرده شد.

فلسفه ی تاریخ گرچه معرفتی نسبتاً نوظهور است، اما موضوع و مسایل آن از دیرباز، مورد توجه فیلسوفان و اندیشمندان بوده است. در این میان، فلسفه ی نظری تاریخ نسبت به فلسفه ی علم تاریخ، قدمتی دیرینه دارد و اغلب ادیان، مذاهب و مکاتب، دیدگاه خود را نسبت به کلیت تاریخ بشری به طرق گوناگون بیان کرده اند. یکی از فرقه های اسلامی که تفکرات فلسفی آن از غلظت بیشتری برخوردار است، اسماعیلیان می باشند که در یک تقسیم بندی کلی، به دو دوره ی دعوت قدیم و جدید تقسیم می شوند. از آنجا که هر فلسفه ی نظری تاریخی، سعی دارد به سه سؤال مسیر، محرک و هدف تاریخ پاسخ دهد، در مقاله ی حاضر سعی شده است برای درک مفهوم تاریخ از نظر اسماعیلیه (دعوت قدیم) سه سؤال فوق از دیدگاه ایشان مورد بازکاوی قرار گیرد. نتیجه ی مدعای این تحقیق، آن است که از نظر اسماعیلیه، تاریخ هویت دینی و مذهبی انسان را تعیین و آشکار می سازد. عامل محرک آن علم و معرفت است و بخش اعظم تاریخ در گذشته، طی شده و تنها یک منزلگاه تا آینده باقی است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در تاریخ سده های میانه، سرزمین های خلافت عباسی با جنبشی دینی، اجتماعی، فلسفی و سیاسی روبه رو شدند که از نظر قدرت سیاسی رقیب دستگاه خلافت بغداد گردید. اسماعیلیان؛ یعنی معتقدان به امامت اسماعیل بن جعفر علیه السلام، پس از مبارزه ای طولانی در نقاط مختلف جهان اسلام، با تشکیل حکومت فاطمیان در شمال آفریقا به سلطه سیاسی دست یافتند و در سال 297 هجری به طور رسمی خلافت خود را آغاز کردند. این مقاله با تکیه بر درکی از مفهوم عینیت تاریخی و با نقد درونی و بیرونی گزارش های مورخان ساکن سرزمین های شرقی خلافت عباسی را که تحت سیطره سیاسی و عقیدتی عباسیان بودند نشان داده است گرایش های سیاسی و عقیدتی، مکان رشد و نمو و هویت فردی و خانوادگی مورخان بر گزارش های آنان از حکومت فاطمیان تاثیر گذاشته و باعث بدبینی عمومی نسبت به فاطمیان شده است.

امامت نخستین مسئلۀ بحث برانگیز و اختلاف آفرین در تاریخ اسلام است که نخستین دسته بندی ها و انشعاب ها را، پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، در میان مسلمانان به وجود آورد. فرقه های اسماعیلیه و زیدیه از مهم ترین فرقه های شیعه، بعد از شیعۀ اثنی عشری، به شمار می روند که هنوز حیات سیاسی و اجتماعی دارند، اما دیدگاهشان به مسئلۀ امامت از سده های نخستین اسلامی شکل گرفته است. یافته های پژوهشی نشان می دهد که این دو فرقه نخست معتقد به امامت و رهبری اهل بیت پیامبر بودند. اما با گذشت زمان، کسانی جز ایشان را امام و رهبر خویش گرفتند. بدین سبب، زمینه های انحراف در بین آنها کم کم آشکار شد. در این مقاله برآنیم با تکیه بر روش تاریخی، بحث امامت را از دیدگاه دو فرقۀ اسماعیلیه و زیدیه بررسی کنیم.

این رساله با عنوان «تأویل از دیدگاه اسماعیلیه و امامیه» در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول به تعریف لغوی و اصطلاحی تأویل، فرق تأویل با تفسیر، موارد استعمال تأویل در قرآن، تعریف محکم و متشابه، راسخین در علم تأویل، پیشینة تأویل، عوامل پدید آمدن تأویل و تفسیر به رأی اختصاص دارد. در فصل دوم به فرقه های اسماعیلیه، القاب اسماعیلیه، عقاید، جهان بینی و تأویلات اسماعیلیه از جمله: تأویل عددی و غیر عددی آیات و روایات و تأویل در فروعات فقهی و عملی آن ها اشاره شده است. فصل سوم به تأویل امامیه اختصاص دارد. در این فصل، نخست دیدگاه امامیه و سپس عقاید و جهان بینی آنان مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم به تطبیق دیدگاه تأویلی اسماعیلیه و امامیه پرداخته شده است.