جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌سینا در رسالة‌فی‌العشق تبیینی از سریان عشق در تمام موجودات، از هیولی تا صورت محض بدست داده است. عشق در تمام موجودات به عنوان خصوصیتی عام، یعنی پسندیدنِ امر نیکو و ملائم معرفی شده است. این خصوصیت عام در مراتب موجودات به نحوِ اتحاد وجود و عشق در موجودعالی و سببیت عشق برای وجود و کمال در هویاتِ مدبر مطرح است. ابن‌سینا با تبیینِ وجوه عاشق و معشوق بودنِ خیر، به نقش این ویژگی برای پیدایش دوگانگی عاشق بودن هویات مدبر و معشوق بودنِ موجودِ عالی می‌پردازد. طبیعتِ هویات مدبر نشان‌دهندۀ دوگانگیِ هویت عاشق بودن با معشوق بودن است. عشق در هویات مدبر، عاشق بودنِ غریزیِ کمالاتی است که از معشوق به آنها می‌رسد و همین امر سبب می‌شود تا همواره بسوی کمال خود کشیده شوند. مسئله اصلی این نوشتار مرتبط با: الف) ضرورت تشخیص مصداق‌های هویات‌ مدبر در رسالة‌فی‌العشق، و ب) تبیین جایگاه هویات‌ مدبر در نظام وجودشناسی ابن‌سینا است. نتایح تحقیق نشان می‌دهد که مصداق هویاتی که ابن‌سینا در رسالة‌فی‌العشق با عنوان مدبِر یاد می‌کند بر اساس سلسله مراتب وجودی آنها عبارتند از: نفوس اجرام فلکی، اجرام فلکی، طبیعت کلی و قوۀ عقل عملی که آنها به ترتیب معشوق برای اجرام فلکی، عالم عناصر، طبیعت جزئی و نفوس جزئی هستند. بر طبق نظر ابن‌سینا هویات‌ مدبر به سبب شوق طبیعی و عشقی که از خیر محض در آنها غریزی شده، مسبب حرکت مستدیر در اجرام فلکی و سپس بر اساس مراتب وجودی‌شان، سبب غایت‌بخشی به حرکت و کمال در عالم کون و فساد هستند.

داستان‌های رمزی ابن‌سینا همواره به عنوان تمثیل‌های عرفانی مورد برررسی قرار گرفته‌اند؛ مسئله‌ای که باعث شده مهم‌ترین ویژگی این آثار، که همان داستان بودن آن‌ها است کمتر مورد توجه قرار گیرد؛ در صورتی که این آثار به عنوان آثار هنری می‌توانند جای خالی مباحث مرتبط با هنر را در اندیشۀ ابن‌سینا پُر کنند و قسمت‌های تازه و متفاوتی از اندیشۀ شیخ‌الریس پیرامون مقولۀ هنر را برای ما روشن کنند. در میان داستان‌های رمزی ابن‌سینا، وضعیت رساله‌الطیر، متفاوت از دیگر داستان‌ها است. سؤالی که در این مقاله مطرح می‌شود دربارۀ جایگاه رساله‌الطیر در میان داستان‌های رمزی ابن‌سینا و نسبت آن با تفکر او دربارۀ مقولۀ هنر است و این که چگونه رساله‌الطیر می‌تواند به تبیین اندیشۀ ابن‌سینا در مورد مسلۀ هنر بپردازد؟ ابن‌سینا در این اثر مباحث مختلفی را مطرح می‌کند که حول محور آگاهی و معرفت، سیرو سلوک، آموزش و تربیت می‌چرخند؛ این مباحث با مباحث مطرح شده در فتوت‌نامه‌ها، در نوع نگاه، بیان و هدف مشترک‌اند؛ به گونه‌ای که می‌توان این گونه نتیجه گرفت که ابن‌سینا با نگارش رساله‌الطیر، هم به خلق اثری هنری پرداخته و هم در این اثر با رویکردی همانند فتوت‌نامه‌ها، مسیر تربیتی خاص خود را به هنرمندان نشان داده است.

هدف پژوهش حاضر تبیین آراء ‌‌ابن‌سینا در زمینه مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی اخلاق واقع‌گرا است. واقع‌گرایی در اخلاق به معنای عینیت‌پذیری گزاره‌های اخلاقی است. مسئله اصلی تحقیق صورت‌بندی آراء ‌‌ابن‌سینا ضمنِ اصول واقع‌گرایی است، اینکه آیا گزاره‌های اخلاقی ذیل آراء مشهوره از همان اصولی تبعیت می‌کنند که در مبحث واقع‌گرایی در اخلاق مطرح شده است؟ نزد ‌‌ابن‌سینا واقع‌گرایی اخلاقی بر اساس نفس الامری بودن محمول‌های اخلاقی نظیر حُسن و قبیح تعریف می‌شود. در این نگرش حُسن و قبیح برای نفس- به عنوان موجودی که اعتلاء و سعادت آن امری واقعی است- تبیین شده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که نزد ‌‌ابن‌سینا ارتباط میان موضوعات اخلاقی و محمول‌های اخلاقی نظیر حسن و قبیح بر اساس شهرت گزاره‌های اخلاقی و آراء عقلاء قوم تبیین شده است.

مقاله حاضر به بررسی ماهیت متافیزیک عرفانی صدرالدین قونوی و پیروان وی می پردازد. برخلاف برخی از محققین پیشین که به نظر آنها قونوی، مانند غزالی، فلسفه را نمی پسندد، نگارنده نشان می دهد که در واقع متافیزیک فلسفی، و به خصوص صورت بندی ابن سینا تاثیر شگرفی بر قونوی و پیروان وی، در مکتب ابن عربی، و در تلاش آنها برای طرح کردن «علم الهی»، گذاشته است و باید تاثیر حکمت فلسفی را عامل مهمی برای تفکیک کردن بین آرای این مکتب و مراحل پیشین عرفان نظری دانست.مقاله با نگاهی به دو مرحله مهم تاریخ عرفان نظری، که دومین آن ها مکتب ابن عربی است، آغاز می شود. بعد از این، نگارنده تفسیرهای مختلف محققین سنتی و معاصر از مرحله دوم را مورد بررسی قرار می دهد. در بخش عمده مقاله، نگارنده متافیزیک قونوی را تحلیل می نماید و تاثیر فلسفه ابن سینا بر آن را نشان می دهد.

کتاب حاضر شرح و ترجمه‌ای است از "نمط چهارم از کتاب "الاشارات و التنبیهات" نوشته ابن سینا". مباحث کتاب عبارت‌اند از: گزارشی در پاره‌ی تقسیمات علوم و عنوان نمط"، "اعم از بودن موجود از محسوس"، "اقسام علل و احکام آن‌ها"، "اثبات توحید"، "خواص واجب الوجود"، "نفی ضد و مثل و حد از واجب الوجود"، "اثبات علم واجب" و "برهان صدیقین و اوثقیت آن".

تعریف زیبایی یکی از مهم‌ترین مسایل در زیباشناسی فلسفی است. فیلسوفان مشائی در تعریف زیبایی، مفهوم «کمال» را به عنوان یکی از عناصر اصلی تعریف آورده‌اند یا به آن اشاره دارند. این پژوهش، پس از تبیین دیدگاه ابن سینا و آکویناس در این زمینه، به این پرسش می‌پردازد که جایگاه مفهوم کمال در تعریف زیبایی آن دو چیست؟ این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. در گردآوری، از روش کتابخانه‌ای و در تحلیل، از روش کیفی بهره می‌برد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که زیبایی در دیدگاه هر دو فیلسوف در ارتباط با محسوسات و مجردات مطرح است. در دیدگاه ابن سینا، کمال محسوسات باید سه عنصر زیباشناسی حُسن نظم، حُسن تالیف (ترکیب) و حُسن اعتدال را در خود داشته باشند. آکویناس نیز از مفاهیم لذت، تناسب و وضوح در تعاریف خود استفاده می‌کند. می‌توان این عناصر در تعاریف زیبایی را به نوعی در ارتباط با مفهوم کمال ثانی ارزیابی کرد.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی دیدگاه غزالی و ابن سینا درباره یکی از بحث برانگیزترین مسائل کلامی در حوزه فلسفه اسلامی یعنی صفات خداوند و نحوه تبیین این دو اندیشمند از صفات الهی می باشد. با توجه به این که ابن سینا ادراک کنه ذات خداوند را محال می داند، لذا شناخت او را تنها از طریق شناخت صفات الهی ممکن می داند. چون ابن سینا، صفات خداوند را عین ذات او می داند پس کسی که بتواند صفاتش را بشناسد گویی به ذات او پی برده است. برخلاف نظر ابن سینا، رویکرد غزالی در خصوص صفات خداوند طی مراحل مختلف زندگی او دچار تغییرات بسیاری شده است. زیرا به نظر او ما فقط می توانیم صفاتی را به خدا نسبت دهیم که خداوند خود را به آن ها وصف کرده است. پس بر این اساس او صفات خداوند را نه همانند او و نه همانند غیر او می‌داند و معتقد است ما اصلاً نمی بایست در این خصوص سوالی بپرسیم. مقاله حاضر با روش کتابخانه ای به واکاوی این مسئله پرداخته و در پی رفع ابهامات مطرح شده در این خصوص برآمده است.

موضوع خلع بدن، از موضوعات برجسته در عرفان اسلامی است که در عرفان عاشقانه مطرح شده، اما پیشینۀ آن قبل از متون عرفانی در آثار ابن‌سینا دیده می‌شود. ابن‌سینا اولین فیلسوفی است که با براهین عقلی، تجرد نفس را تأکید کرده و به‌طور مشخص در آثارش در مورد خلع بدن بحث کرده است. در این مقاله با مطالعۀ کتابخانه‌ای و روش تحقیق توصیفی‌تحلیلی، موضوع خلع بدن و مؤلفه‌های آن در آثار ابن‌سینا با آثار برجستۀ متون عرفان اسلامی بررسی شده و سعی بر این است به سؤال اصلی تحقیق که بررسی تطبیقی موضوع خلع بدن و بیان اشتراکات فکری ابن‌سینا با آثار عارفان است، پاسخ داده شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد در مؤلفه‌های «شایستگان خلع بدن»، «شرایط خلع بدن»، «تعابیر و تمثیلات خلع بدن» و «مصادیق تجربۀ خلع بدن» در فلسفه و عرفان مشابهت وجود دارد و قبل از متون صوفیه در آثار ابن‌سینا آمده است. ابن‌سینا در اواخر عمر با گرایش به عرفان، به عروج روح و خلع بدن تأکید کرده و به‌صورت مشخص و معیّن، نظریۀ خلع بدن را ارائه داده است. طبق اندیشه‌های وی، عارفان گروهی هستند که می‌توانند به خلع بدن نائل آیند و برخی کرامت‌ها، نمونۀ تجربه‌های عارفانۀ خلع بدن است، ریاضت، تهذیب نفس و مرگ ارادی از شرایط و عوامل خلع بدن است و در مقابل آن، گرایش به لذت‌های شهوانی و مادیات مانع تجرد روح می‌شود. تعبیر نضو جلباب (درآوردن لباس)، تمثیل مرغ و قفس در رسالة الطیر و قصیدۀ عینیه، تعابیر ابن‌سینا برای توصیف خلع بدن است که بعد از وی در متون عرفانی تکرار شده است. تنها وجه تفاوت در مقایسۀ تطبیقی آثار ابن‌سینا و متون عرفانی در این است که ابن‌سینا با براهین عقلی از خلع بدن سخن گفته ولی در عرفان، عقل فلسفی در برابر عشق کنار گذاشته شده است.