جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله از میان عناصر داستان، به بررسی راوی، ویژگیها و زاویه دید وی در رمان آتش بدون دود، اثر «نادر ابراهیمی» پرداخته می شود. براین اساس، ابتدا تعریفی از روایت ارایه شده، پس از تعریف راوی -که از کلیدی ترین عناصر داستان به حساب می آید و سازمان بندی داستان تا حد زیادی در گرو آن است - از میان انواع زاویه دید، «تک گویی درونی» و انواع آن - که از راههای دسترسی به ذهن شخصیت های داستان است - بررسی می گردد. از آن جا که رمان آتش بدون دود را راوی «دانای کل» روایت می کند، ویژگیهای این راوی در رمان بیان شده است و سپس به چگونگی استفاده راوی دانای کل از انواع تک گویی ها و تغییر کانون دید به روایت داستان پرداخته و ویژگیهای خود را همچون یک شخصیت داستانی، آشکار ساخته است و آمیخته ای از روایت کلاسیک و مدرن را به صورتی به نمایش می گذارد که گاه، «آتش بدون دود» را به رمانهای پست مدرن نزدیک می کند.

از شکل گیری نشانه شناسی چند دهه ای بیش نمی گذرد. این دانش دارای ظرفیت های فراوانی برای خوانش و نقد آثار ادبی است و اگر به مباحث نقد و تحلیل ادبیات نزدیک شود، امکانات علمی دقیق تری، از آنچه تاکنون به عنوان نقد ادبی شناخته شده است، در اختیار منتقدان قرار می دهد. نشانه شناسی، نشانه ها و رمزگان را در چارچوب هایی مشخص و متمایز طبقه بندی می کند و این طبقه بندی، ماده خام اولیه ای برای نقد ساختاری متون ادبی خواهد بود. "افسانه" نیمایوشیج، اگرچه اولین شعر غیرسنتی ایران نیست و اگرچه تا رسیدن به قالب اصلی شعر نیمایی هنوز فاصله زیادی دارد، به دلیل پاره ای نوآوری ها، بخصوص نوآوری های محتوایی، اغلب به  عنوان اولین شعر نو فارسی تلقی می شود. افسانه در واقع، یکی از نخستین شعرهای روایی نیما است که از دو روایت کامل و تعدادی پاره روایت تشکیل شده است. در این تحقیق، جنبه های روایی این منظومه مورد بررسی قرار می گیرد. ابتدا دو روایت اصلی نشانه شناسی می شوند، یعنی نوع نشانه ها و رمزگان موجود در آن  دو روایت مورد شناسایی و تحلیل قرار می گیرد و سپس با استناد به این تفکیک، میزان فراوانی و نوع عملکرد آن ها، وضعیت روایی شعر تحلیل می شود.

تحلیل رفتار متقابل نظریه ‌ای برای شناخت رفتار، احساس و ذهنیت افراد در بستر روابط شخصیت ‌هاست که در آن تصویری از ساختار روانی انسان ‌ها ارائه می ‌گردد و از الگوی سه گانه حالات نفسانی؛ یعنی والد، بالغ و کودک در تجزیه و تحلیل رفتارهای آدمی استفاده می ‌شود. در این مقاله با روش تحلیل محتوا و رویکرد میان ‌رشته ‌ای مولفه ‌هایی، چون ابعاد سه گانه ساختار شخصیت، زنجیره روابط بین شخصیت ‌ها و سازکارهای دفاعی که شخص برای دوری از تنش ‌های روحی و رفتاری به کار می ‌گیرد، با تعمیم به جامعه داستانی، در داستان شیر و گاو از داستا‌ن ‌های کلیله و دمنه، توصیف و تحلیل می ‌شود. در این بررسی معلوم می ‌شود که افراد این داستان در موقعیت ‌های مختلف چگونه عمل می ‌کنند و به چه روشی خود را در قالب رفتارهایشان آشکار می ‌نمایند و رفتارهای آنان ریشه در چه تنش‌ های روحی و روانی دارد. هدف از این پژوهش گونه‌ شناسی رفتارهای شخصیت ‌های داستان شیر و گاو و تحلیل آنها بر اساس الگوی اریک برن برای دستیابی به خصوصیات روحی و روانی شخصیت ‌هاست. نتایج بررسی مولفه ‌های تحلیل رفتار متقابل در داستان شیر و گاو نشان می ‌دهد که روابط میان شخصیت ‌های آن از پیوستگی برخوردار است و از میان جنبه‌ های سه ‌گانه ساختار شخصیت، رفتارهای کلیله، دمنه و شیر بترتیب در قالب شخصیت ‌های بالغ، والد و کودک قابل ارزیابی است. روابط متقابل میان این شخصیت ‌ها در آغاز از نوع مکمل و سازنده است؛ اما در ادامه داستان به تعامل از نوع متقاطع می ‌انجامد و موجب بروز اختلال در رفتار می ‌شود.

کوش نامه، با روایت جهان روایی کوش در ژانری حماسی، فرصت دیگری است برای هم ذات پنداری مخاطب و سفر به جهان قهرمان داستان برای اقامت در ژانری عرفانی. روایت کوش نامه بر اساس «جهان پردازی روایی» از دو کلان جهان تشکیل شده است که رازی شگفت دو جهان این روایت را تغییری اساسی می دهد. هنر این راز در روایت کوش نامه این چنین است که 1. ادراکی جامع از پیرنگ نهایی داستان به دست می دهد؛ 2. دو کلان جهان داستان را با همه مولفه ها از یک دیگر متمایز می کند؛ 3. باعث تغییر بافت متن می شود و، در نهایت، بستر گذر از ژانر حماسی به ژانر عرفانی را فراهم می سازد؛ 4. تفاوتی شگرف میان قهرمان داستان حماسی کوش نامه با دیگر قهرمانان حماسی شکل می دهد؛ 5. وجود و سپس گشایش این راز بستر هم ذات پنداری را هم برای مخاطب زمان خلق اثر و هم مخاطب امروزی ایجاد می کند. این جستار بر آن است تا با نظریه دیوید هرمن در باب جهان پردازی روایی در تحول پیرنگ داستان، نظریه گریگ درباره سفر به جهان روایت، و نظریه زمان روایی ژنت به بازنگری و خوانش راز روایت کوش نامه بپردازد. سرانجام، گره این روایت را دیورویی و زشت رویی کوش و تغییر آن را پیر می گشاید.

یکی از امور مهم در فقه الحدیث، توجه به روایات معلل و تشخیص آنها از روایات صحیح است. شناخت روایات معلل نیاز به اطلاعات دقیق و تخصص لازم در حدیث شناسی دارد، و تنها استادان فن حدیث و خبرگانی که به اسناد و متون روایات آشنایی کامل داشته باشند، از عهده تشخیص روایات معلل بر می ‌آیند. در این مقاله، انواع علل الحدیث و راه شناخت آنها مورد بحث قرار می ‌گیرد، و نمونه‌ هایی از احادیث معلل معرفی می ‌گردد. امور ذیل از نشانه‌ های علت در حدیث است:1. تفرد راوی در نقل؛2. حدیث به ظاهر دارای سند موصول است، ولی پس از تحقیق روشن می ‌شود که برخی از افراد سند حذف شده است؛3. روایت در ظاهر مرفوع است ولی در واقع موقوف می ‌باشد که در قالب مرفوع نقل شده است؛4. متن حدیث با متن روایت دیگری مخلوط شده یا سند حدیثی در ضمن سند روایت دیگری آورده شده است؛5. راوی در هنگام نقل دچار توهم و تحریف گشته است مثلا کلمه‌ یا جمله‌ ای به روایت افزوده است؛6. تقطیع روایت در مواردی که بخش متروک با بخش مذکور دارای پیوند معنایی باشد.

حدیث در اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است، زیرا پس از قرآن، دومین منبع شناخت دین است. دانشمندان مسلمان در راه پاسداری از حدیث، تلاش فراوانی کرده و صدها کتاب در شناسایی و تحکیم اسناد و متون حدیثی و فهم آن ها تالیف نموده اند. برخی از روایات موجود در منابع حدیثی، دارای اضطراب در متن یا سند است. مراد از اضطراب، آن است که یک روایت، با نسخه های مختلف و با متن ها یا اسناد متفاوت با یکدیگر نقل شود. لذا برای شخص مراجعه کننده لازم است راه برخورد با این گونه روایات را بشناسد. گاهی پس از بکارگیری روش های علمی، روایت مضطرب از اضطراب خارج می شود و گاهی همچنان بر این حالت باقی می ماند. این مقاله بر آن است تا روش های علمی برخورد با احادیث مضطرب و چگونگی بهره گیری از آن ها را تبیین نماید.ضرورت این بحث برای محققان مباحث دینی و اسلامی روشن است. زیرا یکی از منابع اصلی در تحقیقات فقهی، تفسیری، کلامی، اخلاقی، تاریخی و غیره روایات است که برخی از آنها دچار اضطراب گردیده، لذا آشنایی با چگونگی برخورد با روایات مضطرب، بر هر یک از محققان علوم فوق الذکر لازم است.

یکی از راه های حفظ و انتشار اشعار در گذشته روایت راویان بوده است. معنای لغوی روایت در عربی حمل آب بوده و سپس در مفهومی مجازی به نقل شعر و خبر نیز اطلاق شده است. در زبان فارسی شاعران با آوازی خوش اشعارخود را می خواندند و یا برای خود راوی یا راویانی بر می گزیدند با حافظه ای قوی تا اشعار آنان را با آواز بخواند. این راویان ویژگی هایی داشتند. در این نوشتار این ویژگی ها از لابه لای سروده های شاعران استخراج و تحلیل شده است.

ملکوت تنها داستان بلند صادقی از جمله آثار ماندگاری که تحت تاثیر بوف کور هدایت در دوره ای خاص و با سبکی متمایز به نگارش درآمده است. گذشته از محتوای منحصر به فرد داستان، فرم و ساختار آن نیز قابل تامل و چشمگیر است. در این مقاله در پی آن است بعضی از خصوصیات زبانی، ساختاری و فنی آن بیان شده، لذا با توجه به رویکرد نوین ساختارگرایانه که سالیان سال در زمینه نقد ادبی از جمله رهیافتهای قدرتمند و مطرح بوده، به رشته تحریر درآمده است. مقاله موجود بعد از درآمدی کوتاه در رابطه با ساختارگرایی و پیشینه ملکوت حاوی کلیات و تعاریفی از آرا ساختارگرایانی چون ژنت، تودوروف، بارت و ... می باشد. بعد از طرح آرا، به زاویه دید دانای کل و ادا شاخص ملکوت، همچنین تحلیل داستان در دو سطح ساختار روایت و نحو روایت پرداخته شده است.با وجود ساختار نامنسجمی که به ظاهر در روایت داستان وجود دارد، ملکوت بیانگر فرم و ساختاری مستحکم و حساب شده است که با وضعیت ناپایداری شروع می شود و با ادامه داستان به اوج خود می رسد. در قسمت نحو روایت به شخصیت های کنش گر، کنش پذیر، فعل یا کنش ویژه آنها توجه می گردد که با توجه به رو ساخت داستان، دکتر حاتم به عنوان فاعل اصلی شخصیت های دیگر را تحت تاثیر کنش خود قرار می دهد.

برخی از متون ادبی در مرز میان دو جریان ادبی قرار دارند و ویژگی های هر دو را منعکس می سازند. برخی از مولفه های ادبی نیز بین هر دو جریان مشترک است و می توان آنها را حتی در متون خلق شده در دو دوره متفاوت مشاهده کرد. رمان اسفار کاتبان جزو آثاری است که بسیاری از تکنیک ها و تمهیدات مشترک بین شیوه نگارش مدرنیستی و پسامدرنیستی را دارد؛ تمهیداتی چون تعدد راوی و روایت ها، بی نظمی زمانی در روایت، مرگ مولف، برجستگی متن، شباهت داشتن شخصیت ها به یکدیگر، غلبه عنصر وجودشناسی بر عنصر معرفت شناسی، روایت بودن تاریخ، دور باطل، بینامتنیت، درآمیختن ژانرها یا التقاط گرایی و در کنار هم قرار دادن نثر قدیم و جدید. ابوتراب خسروی کوشیده است در این رمان با توجه به برخی از ویژگی های غالب در رمان های پسامدرن، به شیوه نگارش پسامدرنیستی نزدیک شود. در پژوهش حاضر، به بررسی ویژگی های این رمان از این منظر پرداخته شده است.

در مقاله حاضر پس از ارایه تعاریفی از روایت و ویژگی های تحلیل روایتی، دلایل رواج و اهمیت آن به عنوان یک روش شناسی و نیز تکنیکی برای مطالعه، مقایسه و تجزیه و تحلیل، مورد بحث و بررسی قرار می دهیم. در ادامه پس از تشریح خصوصیات زبانشناختی و ساختاری تحلیل روایتی کاربرد آن در داده های متنی (داستان) و نیز شفاهی (به ویژه مصاحبه های شرح حال نگارانه) نشان داده می شود و امتیازات و محدودیت های آن مورد نقد و ارزیابی قرار خواهد گرفت.