جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آب این عنصر حیات بخش و رحمت بی پایان ازلی، همواره در بین مردم دارای ارزش، تقدس و اهمیت بوده است. زندگی وابسته به آب است و بدون آن حیات مادی و حتی معنوی انسان مفهومی ندارد. در قرآن در ارزش و اهمیت این عنصر گران قدر آمده است: « و من الماء کل شئ حی »آب یکی از چهار عنصر اصلی و از مظاهر مهم طبیعت است که به سبب اهمیت و نقش ارزنده ی آن در حیات طبیعی و بشری، همواره توجه انسانها را به خود جلب کرده و ستایش و پرستش آنان را برانگیخته و در بیشتر ادیان، به خصوص ادیان توحیدی، از جایگاه ویژه ای برخوردار شده است. ایزدان آب، آفرینش و تقدس آن، پدید آمدن چرخه زایش از عنصر ازلی آب، مبنای بسیاری از اساطیر کیهان شناختی ملل اعم از مصر، هند، ایران، آشور ، بابل و یونان و روم است. در اساطیر مصر، هند، آشور و یونان و روم اعتقاد به اقیانوس های آغازین در آغاز آفرینش پیداست. در تاریخ ادیان، آب دربرگیرنده مفهوم زندگی دوباره است زیرا در پی هر نیستی میلادی تازه است و غوطه زدن در آب، رمز رجعت به حالت پیش از شکل پذیری و تجدید حیات کامل و زایشی نو است. زیرا هر غوطه وری برابر با انحلال صورت و استقرار مجدد حالت نا متعین مقدم بر وجود است و خروج از آب، تکرار عمل تجلی صورت در آفرینش کیهان. آب اساس آفرینش بشری و مایه حیات است و در تمام جنبه های زندگی انسان دارای ارزش و جایگاه ویژه است. در روزگاران کهن این عنصر حیاتی نه تنها در زندگی انسان، بلکه در فرهنگ و تاریخ ملت ها نیز نقش گسترده ای داشته است. اینکه هر ملتی در خصوص آب، فرهنگ، آداب و رسوم، باورها، آیین ها ، داستان و جشن های متنوع و خاص خود را دارد بیانگر اهمیت آب در نظام هستی است. در طول تاریخ بشر آب به عنوان یک عنصر مقدس همواره مورد احترام و ستایش قرار گرفته است. ملل مختلف در فرهنگ های خود خدایانی به نام خدایان آب داشته اند که به صورت الهه ها پرستش می شدند و همواره مورد احترام بوده و مردم برای آنان قربانی هدیه می کردند. در هر سرزمینی از جهان، روش های متفاوتی برای تقدیس آب وجود دارد. هندوان رود گنگ، مصریان رود نیل ، کلدانیان رود فرات، یهودیان و مسیحیان رود اردن و اسلام همه آب ها و رودها را مقدس می شمردند. آب معنا و مفهومی بسیار گسترده و عمیق، ریشه ای طولانی و نیز ابعادی جهان شمول دارد که پایگاه آن در فرهنگ و باور انسان ها در همه اعصار، رفیع و عالی است و برابر واژگانی چون خدا، عشق و زندگیمی باشد. از سویی آب جلوه ای از تقدس، آرامش ، زیبایی، غذای جسم و روح، منبع ثروت و قدرت، راهی به سوی سرزمین ها، مرموز و ادراک ناپذیر است، خشم می گیرد و با سیل و توفان همه چیز را نابود می کند. از توفان نوح و سیلاب های ناشی از آن گرفته تا شکافتن دریا برای عبور موسی (ع) و غرق شدن فرعون و سپاهیانش تا سیلاب های مخرب و ویرانگری که هر سال در جهان اتفاق می افتد. این همه در باورهای اساطیری قهر طبیعت و خشم خدایان نسبت به انسان معاصر و گناهکار است. مساله اساسی این است که آب چگونه این روند را طی نمود و از اساطیر تا ادیان و معانی ناویلی مختلف و دیدگاهتجربی امروز ی را بخود گرفت . رساله فوق در چهار فصل نگارش یافته است . در فصل اول به توضیحاتی در زمینه روش کلیات تحقیق و روش انجام آن ، جامعه آماری و حجم نمونه ، پرسش های تحقیق ، فرضیه های آن و...اشاره شده است. در فصل دوم به بررسی نقش آب در فرهنگ ، ادیان و معماری پرداخته شده است . همچنین به ضرب المثل های مرتبط با آب نیز اشاره شده است . در فصل سوم به بررسی نقش تاویلی آب در ادبیات فارسی و عرفان اسلامی پرداخته شده و همراه با ارائه اطلاعات آماری تعدادی از ابیات نیز به عنوان نظیره های آن ذکر گردید.

صوفیه در نیمه قرنپنجمتمامی قرن ششم و اوایل قرن هفتم مهمترین فعالیت خود را در ایران سپری کردند. و از مهمترین دوره های تاریخ تصوف است . پس از تعریف تصوفو عرفان به اختصار عنوان شده پس به بررسی و سیر تحولات هرقرن و مشایخ بزرگ صوفیه و نقش و عقاید آن ها پرداخته می شود.و از خصوصیات بارز قرن پنجم افکار صوفیه در شعر فارسی با ابوسعید ابوالخیر که در خراسانپایگاه عرفان اسلامی رواج یافت.و به وسیله چند کتاب معتبر که تألیف شد از جمله رساله ی قشیریه، کشف المحجوب هجویری مبانی کلیات تصوف و نحوه فکر بزرگان روشن شد. در این سده متکلم فقیه امام محمد غزالی به تصرف روی آورد. و دائره المعارف ارزشمندی به عنوان احیاء العلوم تألیف نمود و وجهه ای پذیرفتنی به تصوف بخشید و در نتیجه اتحادبین طریقت و شریعت برقرارکرد. و در برابر اعتراضاتاهل شریعت دفاع کرد. ودر قرن ششم برخی اصطلاحات علمی و فلسفی به تصوف راه پیدا می کنند و عده ای از صوفیه تصوف را مذهب عشق و محبت قرار دادند و نثر صوفیه مانند شعر آکنده از مضامین عاشقانه و شور و جذبه است عبهر العاشقین روز بهان بقلی و تمیهدات عین القضات و سوانح احمد غزالی از این دسته اند و شعر ایران به وسیله عطار از دنیای محدود ادبیات اهل دربار مدرسه بیرون آمد و در فراخنای زندگی عامه عقا ید و احساسات مردم قدم نهاد. تأسیس طریقه های صوفیه از جمله ابوحفص شهاب الدین سهروردی و نجم الدین کبری و پیروزی تصوف برای رسمیت شناختن در جامعه اسلامی و رشد خانقاه ها را به دنبال داشت. و قرن هفتم نیز با ظهور ابن عربی و پیدایش تصوف نظری،باورها و اندیشه صوفیه تنظیم و صورت بندی شده و تصوف رنگ علوم و مباحث فلسفی به خود گرفت «علم عرفان» به عنوان یکی از شاخه ای علوم رسمی به رسمیت شناخته شد و آثار ماندگاری چون عوارف المعارف،مرصاد العباد و فصوص الحکم به نگارش درآمدند و مثنوی مولوی شعر صوفیانه را به اوج خود رسانید.

خلقت و مباحث پیرامون آن یکی از موضوعاتی است که در همه ادوار، ادیان و فرق مختلف محور بحث بسیاری از متفکران، متکلمان ، عرفا و فلاسفه بوده و هست. محیی الدین ابن عربی از جمله کسانی است که با گستردگی افکار و آثارش برای هستی قائل به سلسله مراتبی می شود و از آن تحت عنوان حضرات خمس یاد می کند او در باب صادر اول یا نفس رحمانی فرایند وجود دادن خداوند به عالم را به تنفس یک متنفس تشبیه می کند و می گوید : نفس رحمانی بنیاد و جوهر همه اشیاست، آن ها در نفس رحمانی به ویژگی های خاص خود متحقق می شوند و به واسطه این نفس ،« اعیان ثابته» به « اعیان موجوده» تبدیل می شوند. پژوهش حاضر که تحت همین عنوان نفس رحمانی یا نفس الرحمان به رشته تحریر در آمده شاهدی بر رویکرد فلسفی و عرفانی محیی الدین ابن عربی است که در مجموع مباحث این رساله در شش فصل کلیات، حضرات خمس ، اسماء و صفات حق، نفس رحمانی ، آفرینش و در نهایت انسان کامل تنظیم و تقدیم حضور علاقمندان می گردد.

پرواضح است که عقل و عشق از موضوعاتی بوده اند و هستند که طرفداران و مخالفان زیادی داشته اند و دارند. در جوامع مختلف گروهی به عنوان عقل گرایان شناخته شده اند که در رأس آنها فلاسفه هستند. آنها عقل را منبع ادراک معرفی می کنند و برایش جایگاه والایی قائلند. عرفا و صوفیان در مقابل سنگِ عشق و واردات قلبی و شهودات نفسانی را به سینه می زنند. این دو در مقابل هم صف آرائی کرده اند. ادیان نیز به این حقیقت نگاهی را ارائه کردند. از این میان اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین نظر خاصی به عقل و عشق افکند. در این رساله در ابتدا کوشیده شده است، نگاه اسلام البته از منظر شیعی به دو حقیقت عقل و عشق روشن گردد. در آغاز از معنای لغوی و مفهوم عقل کار شروع می شود و در آیات و روایات ادامه می یابد. عناوینی مثل مستقلات عقلیه، تفاوت عقل و فکر، نشانه ها و حجاب های عقل و ... از مباحث بخش های آغازین است. در ادامه به عشق با همان شیوه‌ی عقل نگاه کردم و عنوان نخست پایان یافت. در ادامه با نظر به نگاه عرفان اسلامی به عقل و عشق به خصوص ابن عربی واکاوی عقل و عشق در منظر او آغاز شد و بحث ادراکات عقلی، خطاپذیری، حدود عقل و ... بررسی شد و عشق و واردات قلبی با موضوعات جذاب حیرت، انگیزه‌ی عشق، رابطه عشق و زیبایی و ... ادامه یافت و در نهایت به مقایسه ای اجمالی همت گماردم. نتایج مهم رساله اینکه، عقل در نزد دین جایگاهی بس والا و مقدس دارد و از مهم ترین منابع ادراک است و عشق باید توسط آن رهبری شود. لذا عشق ممدوح و مذموم داریم. می شود وجوهی تصور کرد که عقل و عشق نه در تقابل با هم که همسوی با هم انسان را تکامل بخشند و سیر دهند. شیخ اکبر برای عقل حدودی طرح می کند و قلب را محل نزول معرفت حقیقی معرفی می کند و شهودات را ارج می نهد. هدف رساله تبیین نگاه دین و ابن عربی به دو مقوله عقل و عشق بود و شیوه‌‌ی کار کتابخانه ای بود و در این راستا کتب اصلی و شروح و کتب معاصرین نیز مورد دقت قرار گرفت و از مشاوره-ی حضوری اساتید هم بهره بردم و با فیش برداری و گردآوری مطالب به تدوین آنها پرداختم و کار را به پایان بردم. ماحصل آنکه ارزش و مقام عقل و عشق در دین و کلام شیخ یکسان نیست و آنگونه که من یافتم در دین ورزی مقام عقل برتر است و در عرفان عشق پرتوانتر می نماید

پژوهش حاضر به بررسی جایگاه مکاشفه و رویا براساس رساله قشیریه و تجربهدینی پرداخته وضمن بررسی آراء عرفا و فلاسفه، وجه تمایز و تشابه هریک را بررسی می نماید. تحلیل مفهومی مکاشفه و رویا و تجربه دینی مقدمه ای برای تحلیل ماهوی این دو امر است ، تجربه به لحاظ کاربرد، تحول و به لحاظ حقیقت، ذو مراتب است که ژرف ترین مرتبه آن تجربه دینی است. تجربه دینی، اصطلاحی است که دین پژوهان مغرب زمین از نیمه دوم قرن نوزدهم آن را رواج دادند .تجربه یکی از راه های کسب معرفت و پدیده ای باطنی و حالتی انفعالی است که در وجود صاحبشپدیدار می گردد و شخص نسبت به آن آگاه می باشد ، اگر موضوع تجربه امری ماورای طبیعت، همچون خداوند یا تجلیات اوباشد و یا خداوند به عنوان حقیقت غایی در آن رخ بنماید ، چنین تجربه ای دینی خواهد بود .مکاشفه، شهود و رویت ، نزد عرفا دارای مفاهیم گوناگون است . مشاهده ، سقوط حجاب و تجلی حق در قلب عارف است که پس از مجاهدت و رفع رسوم و تعینات حاصل می شود . تحلیل دیدگاه های مختلفدرباره ماهیت تجربه دینی و هویت مکاشفه عرفانی نشان می دهد ، هردو امری باطنی هستند و استهلاک ، وحدت ، هوشیاری ، غفلت زدایی و حضور ، مولفه های مشترک آن دو است .اختلاف مهم تجربه دینی و مکاشفه و شهود عرفانی در شرایط حصول هریک می باشد . عرفای مسلمان در توصیف

از نظر عرفانی حضرت رضا(ع) دارای بالاترین مقامات عرفانی می باشد. ایشان تجلی توحید ذاتی، صفاتی و افعالی و سر سلسله توحید خاصی اند.زهد خواص الخواص را داشتند و نسبت به دنیا زاهد و بی رغبت بودند. آن حضرت خوف و ترس را یکی از شاخصه های مومن می دانستند بر این عقیده بودند بنده باید جزء از گناهانش از کسی نترسد و جزء از خدایش از کسی واهمه نکند و مومن همیشه باید ترسان و امیدوار باشد.حضرت رضا(ع) مظهر و جلوه ی شکر الهی بودند و سجده های طولانی آن حضرت نشانگر این است که ایشان تشنه وصال معبود می باشند. و امام رضا(ع) در این مقامات عرفانی در بالاترین رتبه قرار داشتند. لازم به ذکر است عرفان عالی ترین موهبتی است که آدمی می تواند به آن نائل شود. البته عرفانی که از قرآن، احادیث نبوی و سیره معصومین(ع) سرچشمهگرفته باشد.و به همین دلیل در این پایان نامه به بررسی مقامات عرفانی امام رضا(ع) بر مبنای قرآن کریم، احادیث و روایات و سیره آن حضرت پرداخته شده. در فصل اول کلیات طرح بیان گردیده، در فصل دوم سیره و زندگانی آن حضرت بیان شده، در فصل سوم هشت مقام عرفانی و در فصل چهارم نیز هشت مقام دیگر که در سیره آن حضرت نمود بیشتر داشته، انتخاب و به بررسی این مقامات پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز نتیجه ی بررسی های صورت گرفته بیان می گردد که نشان می دهد تنها راه نجات عارف حقیقی متشرع بودن به شریعت و تبعیت کامل از عرفان حضرت امام رضا(ع) و سایر معصومین می باشد.

با عنایت بهلزوم اخلاق و فلسفه آن با توجه به معضلات اخلاقی جامعه بشریو معرفی الگوی اخلاقی ، آراء عارف بزرگ جهان اسلام خواجه عبدالله انصاری وتشخیص و توافق نظر او با آراء و الگوهای اخلاقی دینی عرفانی ضرورت این پژوهش احساس می گردد.در ابتدا تعریف و فلسفه اخلاق و لزوم آن مورد پژوهش قرار گرفت و سپس شناسایی نظری در مفاهیم اخلاقی از طریق الگوی مناسب که خود عامل آموزه های اخلاقی باشد که در این راستا شخصیت خواجه عبدالله انصاری از طریق روش تحقیق و کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به اینکه ایشان یک شخصیت عرفانی اخلاقی محسوب می شود و در نوشته هایش کاملاً مشخص است، لذا ارتباط بین اخلاق و عرفان نیز بررسی شد و مشخص شد که با هم رابطه ی نزدیکی دارند و اخلاق زیر مجموعه عرفان واقع می شود و با بررسی کتاب منازل السّائرین بخش اخلاق که در ده باب به نامهای صبر- رضا- شکر- حیا- صدق- ایثار- خُلق- تواضع- فتوّت- انبساط می باشد نتیجه چنین بدست آمد که شیخ الاسلام با مذهب حنبلی مخالف با اهل کلام بود و اظهار کرامت نزد مردم را غرور می دانست و کوشید اصول سه گانه ذیل را در افکار مردم غرس کند.1- معرفت حق2- تطهیر فکر 3- حسن سلوک تمامی مفاهیم عرفانی استخراج از بطن آیات قرآن کریم شده اند که مویّد شیوه زاهدانه اوست و برای جامعه اسلامی مفید می باشد.او سعی کرده قوّت عزم و اراده برای آنکه اعمال ، مظاهر فکر است ، را در مردم ایجاد کند.شریعت را با طریقت و حقیقت آمیخت او عبادت را حق و عبادت بدون معرفت را عبث می دانست و توحید بدون معرفت را صحیح نمی دانست. مصباح سعادت ابدی را در حصول طریق حق می دانست. همگان را توصیه به دانستن ارزش اوقات می کرد. دنیا را دار عبور می داند نه جای سرور.عزت را در تواضع می دانست که اگر انسان می دانست اصل او چیست تکبر نمی کرد. لیک این منافات ندارد به آن که دنیا در جهت مصالح خاصه و عامه بکار گرفته شود چون غرض او این است که دنیا هدف برتر نباشد. چون نوشته هایش زیبا و آهنگین و بعضی به سبک ایرانی می باشد برای نسل جوان که طالب زیبایی هستند متناسب می باشد و به جهت اینکه مطالب را در سه سطح (عامه- سالک و محقق) عنوان کرده است؛ لذا برای همه گروه های سنی مناسب می باشد.

عرفان شیعی، عرفان ناب اسلامى است که برگرفته از متن قرآن کریم و سنّت و سیره علمى و عملى اهل بیت علیهم السلام می‌باشد و عرفانى جامع و کامل است. در واقع شیعه حقیقی، عارف واقعی و عارف حقیقی شیعه واقعی خواهد بود. طی بررسی‌های این پژوهش بسیاری از سخنان عرفا و اهل بیت در مورد شاخصه‌های عرفان شیعی با یکدیگر مشترک هستند. شاخص های مطرح شده (همچون شریعت محوری، توحید محوری، تمایز خدا و عقل، و...) با عرفان اهل سنت و سایر فرق مشترک‌اند. بنابراین هیچ دیدگاهی شاخصه‌های عرفان شیعی را به طورکلی خاص شیعه معرفی نمی‌نماید. آنچه که این شاخص‌ها را در عرفان شیعی خاص و مطرح می‌کند تعریف و مقصود شیعه است که کاملاً متفاوت و گسترده‌تر می‌باشد. اما از آنجایی که عرفان شیعی عرفان ولائی است ولایت آموزه‌ی عرفان شیعی است که حضرت علی (ع) آغازگر و حضرت مهدی (عج) خاتم ولایت است.هدفهدف پژوهش حاضر بررسی آموزه‌های عرفان شیعی در آثار عطار نیشابوری می‌باشد. در ابتدا به بررسی آموزه‌های عرفان شیعی و مقایسه آن با شریعت اسلامی و سپس استخراج تمام جلوه‌های عرفانی عطار از میان آثار مسلم وی و از میان آنها به استنباط و بررسی عرفانی شیعی پرداخته است.نتایجطبق نتایج به دست آمده می‌توان گفت: عرفان شیعی به روابط و وظایف انسان با خود، جهان و خدا توجه ویژه‌ای دارد. درواقع در عرفان شیعه بیشتر به بعد عرفان عملی پرداخته و توجه می‌شود. بنابراین در پژوهش حاضر عقلانیت و خردورزی، اعتدال و میانه‌روی، آخرت‌گرایی در کنار توجه به مسائل زندگی و دنیا را نیز با تعریف اهل بیت جزء شاخص های مختص عرفان شیعی معرفی و بررسی ‌گردید. عطار نیز، اساس همه مراتب کمال را ولایت می‌داند. از نظر عطار نیز ولایت باطن نبوت و رسالت است. همچنین عطار در آثارش به مسئله ولایت اهل بیت و ختم آن به حضرت مهدی (عج) و به ستایش و ابراز ارادت به اهل بیت خصوصاً حضرت علی به عنوان امام و ولی بسیار پرداخته است. پژوهش حاضر در خصوص مذهب عطار به طور قطع نظری ندارد اما می توان طبق مطالب مطرح شده در این پژوهش گفت عطار به دلیل شرایط زمانی تقیه نموده است.

عرفان، بنا بر یک تعبیر، معرفت قلب و بصیرت باطن است و چون آن که خود شناخت، یزدان را شناخت. و به موجب «من عرف نفسه فقد عرف ربه» - خودشناسی – مبناو اساس خداشناسی است. از این رو این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی منشأ تصوف و مراحل نضج و شکوفایی و مشرب های مشایخ صوفیه به تبین برخی اصطلاحات عرفانی بپردازد. و از این رهگذر به رابطه شوق، هیمان، محبت و انتاج آن به غیرت دست یابد.در این پژوهش نظرات عرفای اسلامی از آغاز تا قرن ششم که هرکدام بر اساس تجربیات ذوقی و مشرب فکری معرفتی خود در خصوص اصطلاحات فوق، بیان کرده اند، پرداخته می شود.براساس نظر عرفا غیرت از لوازم محبت است، بدین گونه که محبت ، محبوب را تنها برای خود خواهد، نخواهد که غیر به محبوب او محبت ورزد و نخواهد که محبوب، به غیر توجه کند.گویند: غیرت، کراهت مشارکت است با غیر و چون خدای را - عز و جل-به غیرت وصف کنی، معنی آن بود که مشارکت غیر با او رضا ندهد در آن چه حق اوست از طاعت بنده. براساسنظرات عرفای متصوفه درباره «غیرت» از ابتدای پیدایش تصوف تا قرن ششم که هرکدام بر اساس تجربیات ذوقی و مشرب فکری معرفتی خود در خصوص اصطلاحات فوق، اظهار نظر کرده اند به این نتیجه می توان رسید که غیرت ریشه در عشق و محبت و شوق و اشتیاق فراوان سالک به معشوق ازلی دارد. کلید واژگان : تصوف، شوق، هیمان، محبت، غیرت، مشایخ صوفیه،عرفان

این تحقیق بحث توحید از دیدگاه عارف واصل حضرت علامه حسن زاده ی املی را مورد بررسی قرار می دهد. توحید به عنوان اول اصل اول اصول دین و یکی از اصل های مهم اعتقادی دین اسلام بوده وهمیشه مورد تاکید خداوند متعال در قران وانبیاء وائمهء اطهار "ع" وفیلسوفان و علمای دین قرار گرفته است . تحقیق کنونی علاوه برمقدمه ای مختصردر باره ی اهمییت پرداختن به مساله ی توحیدی که شامل شش فصل بوده که در فهرست آمده،در هر یک از فصول،محور بحث دیدگاه حضرت علامه بوده و درصورت لزوم از دیدگاه های فیلسوفان دیگراستفاده شده است.سرآغازدین الهیونخستین دعوت پیغمبران، شناخت خداوند متعال وعلم توحیداست.توحید به معنای یکی نمودن و اعتقاد به یک ذات واحد می باشد.معنی یکی دانستن خداوند این است که هم به ذات وهم به صفات،غیر را، از او جدا کنیم.خداوند احد حقیقتی است که دارای ذات وصفات و افعال می باشد،راههای شناخت خداوند، فطرت،تفکر درصنع،اثبات حادث بودن جهان ، اعتقاد به قدیم بودن خداوند است، اما مهمترین راهی که حضرت علامه به ان توجه خاص نموده اند ،راه معرفت نفس است که ایشان می فر مایند: "معرفه النفس انفع المعارف" خودشناسی سودمند ترین شناسایی هاست . هر کس خود را شناخت ، پروردگارش را شناخت تمام پدیده های هستی در نفس انسان جمع شده است که به واسطه ی شناخت آن خداشناسی حاصل می شود .و ایشان اشاره دارند به این ایه "شهدالله انه لا اله الا هو " ال عمران 18، ، که خداوند عز وجل بهترین گواه است برای شناخت خود . و خدا را باید با خدا شناخت و همچنین هر چه غیر او را هم باید با او شناخت حضرت علامه همچون خواجه عبدالله مراتب توحید را سه وجه می شمارد که وجه اول توحید عامه ،وجه دوم توحید خاص ، و وجه سوم تو حید خاص الخاصه است که توجه ویژه ی ایشان به توحید حقیقی همان توحید وجه سوم است . علامه همان توحیدی که امام علی"ع" در خطبه ی اول، امده است ، بیان فرموده اند ، که الهام گرفته از دیدگاه اما میه است و به دیدگاه منتحلین به اسلام ومتوغلین در کثرت خرده می گیرد ودر دیدگاه خود به توحید اکمل توجه ویژه نموده اند گروهی از انسانها در شناخت خداوند فقط از طریق زبان به او اقرار می کنند ،گروهی از طریق استدلال وگروهی از طریق شهود باطنی به وجو د خداوند قائلند ،علامه در این باره بیان دارند که درک تو حید برای همگان در حجاب استو میزان حجابهابر ا ساس ظر فیتها متفاوت است، شخصی که توحید رادر حس وتجربه دریافته است میزان حجابش از فردی که توحید را عر فانی و شهودی کسب کرده است متمایز است. ایشان در باب ذات خداوند معتقدند که هیچ عقلی در ذات اقدس الهی نمی توان راه یافت حتی عقل انسان کامل چون پیامبران و ائمه ی هدی "ع" زیرا این صفات به اولوهیت خداوند بستگی دارد و مختص ذات پروردگاراست . معنای اقسام توحید ،توحید ذاتی :یعنی اینکه در ذات او(خدا) را یگانه بدانی .و نفی هر گونه شریک از ذات :اوست.توحید صفاتی: یعنی اینکه صفات را عین ذات بدانی.توحید افعالی : به معنای این است که سرتا سر جهان با همه ی نظامات،علل ومعلولات فعل خداوند است.ضمن اینکه همه ی بزرگان و علما و عارفان به پدیده ی علم توحید رسیده اند علامه با توجه به همه ی مسائل توحیدی ضمن نگاه فلسفی که استد لال و منطق حر ف اول را می زندنگاه عارفا نه ی ایشان در مراتب معرفت الله که عین الیقین، علم الیقین، و حق الیقین است علامه به یک مرتبه بالاتر است که آن بردالیقین است.درضمن فلاسفه از تو حید ذاتی به تو حید صفاتی و به تو حید افعالی می رسند اما عرفا با لعکس .علامه در . اقسام چهار گانه ی اتحاد به این قسم .اذعان دارند که اگر اتحاد دو امر در طول هم قرار گیرند به این معنی که یکی ناقص در هستی و آن دیگر ،صورت کمالیه آن ناقص است که به واسطه ی آن استکمال بیابد و از قوه به فعل خارج گرددشرح بیان علامه پیرامون تو حید صمدی: خداوند متعال چون در ذاتش صمد است جمیع صفات جمال و جلالش یعنی در جمیع صفا ت لطف وقهرش نیز صمد است هر چند که صفات او عین ذات اوست یعنی علم او صمد است قدرت اوصمد است ودیگر صفاتش صمد است.پس او حی، علیم، قاذر، سمیع، بصیر به ذات خود است نه به واسطه ای او به کمالاتشان می رسند .