جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این رساله بررسی وحدت و کثرت در آثار عطار و جامی است. ابتدا به توضیح اصطلاحات مهم مربوط به این رساله ، از جمله وحدت ، کثرت ، کثرت در وحدت ، تجلی ، ظهور و ... پرداخته شده. در فصل سه و چهار زندگی این دو عارف و شاعر بزرگ ایران و جهانبینی عرفانی آنها به طور کلی بیان شده.فصل پنجم به بررسی وحدت آفاقی و وحدت انفسی از نگاه عطار و جامی پرداخته شده که سعی شده در این فصل نظر عرفا و فلاسفه نیز مورد توجه قرارگیرد.در فصول ششم و هفتم به موضوع اصلی رساله اشاره شده و سعی شده بامطالعه آثار این دو عارف به هدفی که مورد توجه بوده رسیده باشیم .عرفای اسلامی برای بیان این که مخلوقان عین خدا و همه هستی تجلی وجود خداوند هستند به روش زیبایی وحدت و کثرت را با هم جمع کرده اند. عطاربرای این مطلب فنای ذات و صفات بنده را در سه مرحله وحدت انفسی و وحدت آفاقی و بقای پس از فنا تلاش کرده تا جمع دو نقیض وحدت و کثرت را به زبان شعر بیان کند . جامی نیز برای بیان اندیشه وحدت و کثرت در عرفان از زبانشعر و تمثیل و تشبیه استفاده کرده. حاصل کلام آنکه تمام عرفا در پی یافتن حقیقت واحدی بودند که سرچشمه هستی و وجود حقیقی عالم است و آن خداست. ولی چون خود را در صور و تجلیات کثرت متجلی می سازد به نظر کثیر می رسد.با این همه این تقسیمات واحد وکثیر) وحدت و کثرت ( تنها ذهنی است و عالم و خدا دو جنبه از یک حقیقت اند.

عرفان به معنای شناخت ودراصطلاح معرفتی است قلبی،که ازطریق کشف وشهود حاصل میشود. بانگاه به نمونه هایی ازصدها قول درتعریف عرفان متوجّه می شویم که یکی از عناصر واصول اساسی عرفان کشف وشهوداست و خود حاصل سلوک، مجاهده وفیض وعنایت الهی است،که موجب معرفت وازاین مهم تر شخص سالک متنعّم به آیه ی 75 سوره ی انعام می گردد : «وَکَذَلِکَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِیَکُونَمِنَالْمُوقِنِینَ»وهمچنین مابه ابراهیم(ع)ملکوت و باطن آسمانها و زمین را ارائه دادیم تا به مقام اهل یقین برسد. از مردان حق و مجاهدان جهاد اکبر شیخ علاءالدوله سمنانی، حکیم، شاعر و عارف بزرگ اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم و ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی غزنوی، حکیم، شاعر و عارف بزرگ نیمه دوم قرن پنجم و اوایل قرن ششم که با عنایت الهی و مجاهده و سلوک خویش برای کمال و وصال حق در عمر سراسر باارزش خود به طریق اعتدال و بر مدار شریعت رسول مکرّم اسلام (ص) که وفور روایات نبوی و تکرار فراوان آیات قرآنی در آثارشان مصداق این مدعاست برای دست یافتن به حقیقت به طریقت پرداختند؛ودر این مجاهده استقامت نمودند که فیض الهی شامل حالشان گشته و به کشف و شهود رسیده اند.و ماحصل کشف و شهود خویش را در غالب نظم و نثر با مضامینی چون علوم و معرفت،انوار، تجلّی واتّحاد و ... بیان نموده اند و ضمن احیای تصوّف و عرفان اسلامی همچون خورشیدی فروزان در راه کمال و سلوک طریق عرفانی و کسب معارف رحمانی برای معاصران و آیند گان درخشیده اند و طلوع آفتاب حسنشان سنای ساکنان سراچه خاکی شد.واژگان کلیدی: شیخ علاءالدوله سمنانی،ابوالمجدمجدودبن‌آدم سنایی،کشف و شهود،یقین،تجلّی،اتّحاد.

رساله حاضر شامل دوازده فصل می‏باشد که نگارنده سعی کرده هر یک را در جای خودش و محل موردنظر خود مفصلاً مطرح سازد تا خوانندگان این رساله به سهولت بتوانند آنرا مورد مطالعه قرار دهند. در آغازین فصل این رساله به طرح کلیات پرداخته و سپس تصویری از زندگینامهخواجه عبدالله انصاری و شیخ میبدی ارائه نموده و در نهایت به مقایسه و بررسی اصطلاحات عرفانی منازل السائرین و کشف الاسرار پرداخته ام. اندیشه‏های عرفانی خواجه در دو اثر کشف‏الاسرار و منازل‏السائرین بسیار حساس می‏باشد و این اهمیت از متعدد بودن شروحی که شارحان براین کتاب افزوده‏اند کاملاً مشهود است و ترسیم برای شاکله تفکر عرفانی خواجه و تأثیراتی که بر عرفان اسلامی داشته حائز اهمیت است. در این رساله حقیر تمامی اصطلاحات عرفانی خواجه را در کتاب منازل‏السائرین پیدا نموده و با آیات مرتبط آن در کشف‏الاسرار بررسی و مقایسه نموده و نتایجی که از آن حاصل گردیده را بیان نموده‏ام که البته بر اثر کثرت کار براساس ذوق شخصی و علاقه قلبی مطالب را دسته‏بندی نموده و موفق گردیدم که از هر فصل صرفاً سه باب آنرا مورد تحلیل قرار دهم. امید است که این مقاله مختصر بتواند تصویری نسبتاً جامع از اندیشه‏های عرفانی این عارف ربانی را ارائه نماید.منازل‏السائرین شامل ده فصل است که هر کدام دارای ده بخش می‏باشد.در پایان رساله نگارنده پس از بیان نتیجه‏گیری کلی به ارائه منابع و مآخذ پرداخته است و هدف این رساله تلاش برای ترسیم شاکله تفکر عرفانی خواجه و ارتباط مستقیم عرفان با قرآن مجید است یعنی تمامی نکات عرفانی در بطن قرآن قرار دارد.

چکیده پژوهش :از آن جا که آدمی همواره به دنبال راهی به سوی کمال بوده است و یا به عبارتی دیگر چون کمال جویی و حرکت به سوی رشد و تعالی یکی از نیازهای فطری بشر است ، گویا بازگشت به اصل از خواسته های درونی و امیال پاک انسان است. ولایت مسیری است که می تواند انسان را در راستای رسیدن به این میل پاک کمک کند و شاید شاه کلید تحقق این خواسته الهی انسان تمسک به این اصل و این رکن ارزشمند( ولایت) است.به همین منظور بزرگانی در طول تاریخ بشری تلاش نموده اند که در این میان اصول تعالی بخش و کلید گرانبهای وصول به معبود و حرکت به سوی کمال را به انسان ها معرفی نمایند. و عده ای زیادی از بزرگان اهل کمال و عرفای اهل دل به این باورند که ولایت همان کلید ارزشمند وصل به ساحل نجات است.جناب مولانا یکی از آن بزرگان است که گویا این مهم را خوب دریافته است و آن را با جان و دل فهم نموده است و یا بهتر بگویم آن را با اعماق وجود چشیده است و شاید بتوان گفت برخورد او با شمس تبریزی شاهد بر این ادعاست.مولانا تحقق توحید و اخذ مطلوب را پذیرش اصل ولایت دانسته و پیر و ولی را چراغی برای رسیدن به توحید می داند ، همانگونه که قرآن کریم ، انبیاء و اولیای الهی ، انسان ها را دعوت به پذیرش ولایت خدا ،رسولان و اولیاء می کندو تنها نجات را در پذیرش و قرار گرفتن در زیر چتر گسترده ولایت می دانند. ایشان نیز تأکید بر نجات بشریت با راهنمایی ولی و آگاهان و دانایان راه دارد. آن هم نه هر ولایت بلکه ولایتی که در راستای ولایت خدا باشد ، و نه هر ولی بلکه ولی ای که خود دست در دست خدا دارد.لذا، در این پژوهش سعی شده است به روش کتابخانه ای نگاه جناب مولانا و برخی از عرفای اسلامی ، در خصوص ولایت ، تفاوت ولایت با نبوت، امتیازات و ویژگی های اولیاء، آثار و نتایج تبعیت از ولایت ، انواع مراتب و شرایط ولایت مورد بررسی قرار گیرد.کلید واژه: عرفان اسلامی ، ولایت ، توحید، کمال، آثار مولانا .

هدف تحقیق حاضر آن است تا نشان دهد فرد خلوت نشین دراثر طی کردن مراحلی چون ریاضت، تزکیه و تصفیه باطن، به مرحله ای می رسد که دلش را از زنگار، تصفیه نموده ؛ در نتیجه از خود خالی شده شده و به وحدت وکشف و شهود و در نهایت به خدا می رسد. در اثر این کشف و شهود سرّ- که ودیعه ای است نهاده دردل – باید از نااهلان و نامحرمان نهان داشته شود. در اینجا است که بحث رازداری وحفظ اسرار مطرح می شود. انسان خود موجودی اسرارآمیز است و رازدانی او با برخورداریش از روح و نورالهی ارتباط مستقیم دارد. هرچه روحش مرتبه ای بالاتری داشته باشد رازدان تر است ؛ و بر عکس هرچه روحش در مرتبه ای خفیف تر و نازل تر قرارگرفته باشد چراغ وجودش بی جان تر ومرده تر است . انبیاء و اولیاء و عرفا و بالاخره انسانهاى عادى و حتى موجودات دیگر هم به نوعی از آن نور وجود و جان حیات برخوردارند. این نور در وجود انسانهاغلظت و فشردگى و قوام بیشترى دارد و در دیگر موجودات از رقت و کمرنگى بیشترى برخوردار است. درنتیجه عارف خلوت می کند تا به خدا برسد، وبه توحید واخلاص محض رسیدن منجر به کشف و شهود و اسرار می گردد. بنابراین معرفت شهودی حق منجر به ارتباط خلوت وسّر می شود.کلیدواژه :خلوت ، سّر، مکاشفه ، شهود، خاموشی، رازداری

خواجه عبدالله انصاری و شیخ نجم الدین رازی هر دو در مورد راههای رسیدن به کمال وکنترل نفس اتفاق نظر دارند و اینکه سالک در راه سیر و سلوک برای رسیدن به مراتب عالی تر باید مراتب نفس را طیکرده تا به کمال برسد .ولی مراتب نفس و معرفت نفس را هر کدام به گونه های مختلف تقسیم و تحلیل می کنند.بر اساس نظر خواجه عبداله که حتی میبدی آن را در کشف الاسرار مطرح نموده است. نفس مطمئنه را کمال معرفت نفس می داند و معتقد است برای رسیدن به این کمال انقطاع باید از بندهای نفس اماره و مکاره و سحاره گذشت تا به نفس مطمئنه رسید که وادی امن الهی است.و راههای رسیدن به نفس مطمئنه عبارتند از: مشارطه و مراقبه و محاسبه که برای سالک رعایت آنان ضروری است.نجم رازی نیز تعاریف زیبایی از نفس نموده است و وی معرفت شهودی را که اخص خواص است از راههای رسیدن به کمال معرفت نفس بیان می کند. هر دو شخصیت نجم الدین رازی و خواجه در هر دو مورد راههای کمال معرفت نفس که عبارت است از ذکر تقوی محاسبه ، مراقبه و تهذیب نفس و ریاضت اتفاق نظر دارند. و هر دو به معرفت شهودی برای رسیدن به مراتب عالی نفس معتقدند نتیجه و تحقیق این دو دیدگاه انسان را به پیمودن راههای رسیدن به کمال معرفت نفس ترغیب و تشویق می کند.کلمات کلیدی : نفس ، منازل السائرین ، خواجه عبدالله ، نجم الدین رازی ، نفس مکاره ، اماره ، سحاره ، مطمئنه .

موضوع اینپژوهش، ترجمه و شرح کتاب طواسین حلاج است. در این مجال به تمام ده طاسین حلاج و نیز بُستان معرفت پرداخته شده و سعی شده استترجمه‌ای دقیق‌تر، از متن طواسین داده شود به گونه‌ای که عاری از اشتباهات دیگر مترجمین باشد. بررسی و شرح دیدگاه های حلاج از دیگر کارهایی است که در این پایان نامه انجام شده است. این شرح با توجه به مفاهیم کلیدی هر طاسین صورت گرفته است. گمان می رود طواسین، زاییده‌ی لحظات هوشیاری حلاج باشد ؛ بازی با واژه‌ها، آوردن سجع‌های پی‌در‌پی و مترادف می‌تواند قرینه‌هایی بر تایید این گفته باشند. نظریه‌های انسان کامل (حقیقت محمدیه)، حق، توحید، تقدیس ابلیس، از اندیشه‌های محوری طواسین حلاج می باشند. این پایان‌نامه متشکل از شش فصل است. درفصل اول کلیات تحقیق بیان شده؛ در فصل دوم به زندگی، آثار و اندیشه‌های حلاج مرورکوتاهی داشته ایم. درفصل سوم متن عربی طواسین حلاج به علاوه بُستان معرفت قرارداده شده است. در فصل چهارم ترجمه‌ی فارسی طواسین آمده است. درفصل پنجم شرح طواسین با توجه به اهم مفاهیم کلیدی مطرح شده در آن،گنجانده شده است و در فصل ششم به نتیجه گیری پرداخته‌ایم.

ویژگی عصر حاضر ، اوج پیشرفت دانش تجربی و رهاورد ناشی از آن یعنی تکنولوژی می باشد که با فراهم کردن آسایش نسبی به قیمت تخریب محیط زیست و اتمام منابع طبیعی و مشغولیت سرسام آور آن ، آرامش انسان را از او گرفته وا و را از تحقق خویش بازداشته است . این پیشرفت که از ثنویت دکارتی جدایی روح از جسم و جزءگرایی حاصل گشته است شیوۀ معرفتی خود را بر اساس نازل ترین سطح آن یعنی اصالت دادن به حواس و دریافت های ناشی از آن قرار داده،امکان اوج گیری آدمی را به حیطۀ عقلانی بخصوص عقل کلی که منجر به شناخت فلسفۀ حیات می گردد مانع می شود و بشریت را دچار سردرگمی می سازد . ویژگی تربیتی عصر حاضر ، اکتفا به عقل جزوی و نفع آنی است که مانع پرورش بعد انسانی فرد گشته ،او را از بالفعل نمودن نیروهای عظیم بالقوۀ خویش باز می دارد و با ایجاد مشغولیت و تنوع مانع تفکر او در داده های خویش می گردد . در چنین وضعیتی انسان پرورش یافته در بعد مادیِ صرف و غریزه به ماشین یا خیس افزاری همچون حیوان شبیه تر است تا انسان متعالی که قرار است از فرشته برتر آید و به قرب الهی راه یابد . جدایی جسم از روح باعث جدایی حسانیت و احساس از تعقل و عقل ناب یعنی دل می شود که در این صورت نه عقل می تواند دل را در کنترل آورد و نه دل می تواند به اوج وجودی خویش که مسیر ارتباط جسم و روح یا دریای شور و شیرین می باشد ، راه یابد . و در این راه نیافتگی این انسان است که از اوج گرفتن بازمانده ، نمی تواند به عالم معنا که عالم حضور و شهود و معرفت و زیبایی است راه یابد . این در حالی است که عرفان که ناشی از تعمق در ادیان است ، از گذشته تا به حال ، همچون یافته های فیزیک جدید به جاندار بودن طبیعت و یکپارچگی عالم اذعان دارد و کل عالم بخصوص انسان را در مسیر کمال وجودی خویش با نیروی عشق در حرکت می داند .عرفان اسلامی که سرچشمۀ زلال معرفت است و توسط اولیاء الهی با تعمق در آیات و روایات حاصل آمده چگونگی این سلوک را می نمایاند .

چکیده:هدف این پروژه بررسی تأثیر تعالیم نظری و عملی عرفان بر مسائل تربیتی انسان است . اول به کلیات سپس به مبانی عرفان، مفهوم عرفان و هدف زندگی از منظور عرفان پرداخته شده است، سپس نقش تربیتی آموزه های نظری عرفان اسلامی در زندگی انسان: عنصر معنویت، وسعت دید، تغییر نگاه به زندگی و انسانها بررسی شده و آنگاه چنانچه انسان خود تمایلی به تعالی و ذات قدسی اش داشته باشد و خواهان پذیرش سختیهای سیر قوس صعودی باشد ، هیچ مانعی نمی تواند سر راه تربیت او قرار گیرد.زیرا او در مسیر کمال گام برداشته است و خدای متعال نیزاین امکان را برای همه انسانها فراهم نموده تا بتوانند متصف به صفات و کمالات الهی شوند.لذا بر حسب ضرورت این پژوهش ابعاد تربیتی و عرفانینفس، عزت نفس، تقوا، مجاهدت، معرفت، صدق و اخلاص، رضا و محبت، صبر و شکیبایی و ... از دیدگاه امام محمد غزالی و قشیری و علما و صاحب نظران مطرح شده است را بررسی می کنیم.عوامل فوق باعث تقویت و تدوام زندگی خانوادگی از نظر عرفان اسلامی برای جوانان و نوجوانان بوده و می تواند راه صحیح عرفان را به آنان معرفی نماید تا دچار انحراف فکری و تغییر از مسیر صحیح زندگی نشوند.

آب این عنصر حیات بخش و رحمت بی پایان ازلی، همواره در بین مردم دارای ارزش، تقدس و اهمیت بوده است. زندگی وابسته به آب است و بدون آن حیات مادی و حتی معنوی انسان مفهومی ندارد. در قرآن در ارزش و اهمیت این عنصر گران قدر آمده است: « و من الماء کل شئ حی »آب یکی از چهار عنصر اصلی و از مظاهر مهم طبیعت است که به سبب اهمیت و نقش ارزنده ی آن در حیات طبیعی و بشری، همواره توجه انسانها را به خود جلب کرده و ستایش و پرستش آنان را برانگیخته و در بیشتر ادیان، به خصوص ادیان توحیدی، از جایگاه ویژه ای برخوردار شده است. ایزدان آب، آفرینش و تقدس آن، پدید آمدن چرخه زایش از عنصر ازلی آب، مبنای بسیاری از اساطیر کیهان شناختی ملل اعم از مصر، هند، ایران، آشور ، بابل و یونان و روم است. در اساطیر مصر، هند، آشور و یونان و روم اعتقاد به اقیانوس های آغازین در آغاز آفرینش پیداست. در تاریخ ادیان، آب دربرگیرنده مفهوم زندگی دوباره است زیرا در پی هر نیستی میلادی تازه است و غوطه زدن در آب، رمز رجعت به حالت پیش از شکل پذیری و تجدید حیات کامل و زایشی نو است. زیرا هر غوطه وری برابر با انحلال صورت و استقرار مجدد حالت نا متعین مقدم بر وجود است و خروج از آب، تکرار عمل تجلی صورت در آفرینش کیهان. آب اساس آفرینش بشری و مایه حیات است و در تمام جنبه های زندگی انسان دارای ارزش و جایگاه ویژه است. در روزگاران کهن این عنصر حیاتی نه تنها در زندگی انسان، بلکه در فرهنگ و تاریخ ملت ها نیز نقش گسترده ای داشته است. اینکه هر ملتی در خصوص آب، فرهنگ، آداب و رسوم، باورها، آیین ها ، داستان و جشن های متنوع و خاص خود را دارد بیانگر اهمیت آب در نظام هستی است. در طول تاریخ بشر آب به عنوان یک عنصر مقدس همواره مورد احترام و ستایش قرار گرفته است. ملل مختلف در فرهنگ های خود خدایانی به نام خدایان آب داشته اند که به صورت الهه ها پرستش می شدند و همواره مورد احترام بوده و مردم برای آنان قربانی هدیه می کردند. در هر سرزمینی از جهان، روش های متفاوتی برای تقدیس آب وجود دارد. هندوان رود گنگ، مصریان رود نیل ، کلدانیان رود فرات، یهودیان و مسیحیان رود اردن و اسلام همه آب ها و رودها را مقدس می شمردند. آب معنا و مفهومی بسیار گسترده و عمیق، ریشه ای طولانی و نیز ابعادی جهان شمول دارد که پایگاه آن در فرهنگ و باور انسان ها در همه اعصار، رفیع و عالی است و برابر واژگانی چون خدا، عشق و زندگیمی باشد. از سویی آب جلوه ای از تقدس، آرامش ، زیبایی، غذای جسم و روح، منبع ثروت و قدرت، راهی به سوی سرزمین ها، مرموز و ادراک ناپذیر است، خشم می گیرد و با سیل و توفان همه چیز را نابود می کند. از توفان نوح و سیلاب های ناشی از آن گرفته تا شکافتن دریا برای عبور موسی (ع) و غرق شدن فرعون و سپاهیانش تا سیلاب های مخرب و ویرانگری که هر سال در جهان اتفاق می افتد. این همه در باورهای اساطیری قهر طبیعت و خشم خدایان نسبت به انسان معاصر و گناهکار است. مساله اساسی این است که آب چگونه این روند را طی نمود و از اساطیر تا ادیان و معانی ناویلی مختلف و دیدگاهتجربی امروز ی را بخود گرفت . رساله فوق در چهار فصل نگارش یافته است . در فصل اول به توضیحاتی در زمینه روش کلیات تحقیق و روش انجام آن ، جامعه آماری و حجم نمونه ، پرسش های تحقیق ، فرضیه های آن و...اشاره شده است. در فصل دوم به بررسی نقش آب در فرهنگ ، ادیان و معماری پرداخته شده است . همچنین به ضرب المثل های مرتبط با آب نیز اشاره شده است . در فصل سوم به بررسی نقش تاویلی آب در ادبیات فارسی و عرفان اسلامی پرداخته شده و همراه با ارائه اطلاعات آماری تعدادی از ابیات نیز به عنوان نظیره های آن ذکر گردید.