جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرقه شیخیه و پیروان آن در دوره های بعد، به نظریات تازه‌ای در حوزه مسائل کلامی باورمند شدند. لذا در قالب نگاهی نظام‌مند، بررسی آرای کلامی این فرقه وسیر تطور آن ضروری می نماید. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و با بهره‌گیری از تحقیقات کتابخانه‌ای و میدانی، به بررسی تطورات کلامی شیخیه متقدم (دوره تاسیس) و میانی(توسعه) و سپس به بررسی تطورات کلامی شیخیه معاصر و در ضمن در پایان فصل اول نیز به تفاوت اعتقادات آنان، با نحله بابیت پرداخته است. فرضیه‌ای که در این رساله دنبال شده این است که در عقاید کلامی این فرقه از زمان پیدایش تا کنون، تطوراتی همچون هور قلیایی، معاد جسمانی، معراج پیامبر اکرم 9، امامت و حیات امام عصر 7 در عالم هور قلیایی، رکن رابع، وحدت ناطق صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق گویای آن است که فرقه شیخیه یکی از انشعابات جدید شیعه است که بر اساس اعتقادات خاص شیخ احمد احسائی به وجود آمد. وی در مسائل کلامی مختلفی، از جمله معاد جسمانی، معراج پیامبر 9 ، شئون ائمه : و هورقلیا، به باورهایی معتقد شد که مخالفت عالمان و فقیهان امامیه را برانگیخت و صدور حکم تکفیر خود و طرد پیروانش را باعث گردید. پس از او، شاگردش، سید کاظم رشتی نیز که دچار همان باورها و نیز باور رکنیت بود، به این فرقه، رسمیت بیش‌تری بخشید و پس از آن، برخی دیدگاه هایش موجبات جدایی این فرقه از پیکره شیعه را فراهم ساخت. پس از رشتی، این فرقه دچار انشعاباتی گردید که می‌توان از شیخیان کرمان، آذربایجان و باقریان نام برد. در ضمن یکی از شاگردان سید کاظم، علی محمد باب شیرازی بود که با سوء استفاده از آموزه‌های رکنیت و باب پایه‌گذار بابیه و بهائیه شد؛ ولی شیخیه او را مطرود و ملعون می‌دانند. این سه انشعاب، از بدو شکل‌گیری تاکنون، در حوزه مباحث کلامی دچار تطورات مختلفی شدند؛ به حدی که به رغم ادعای پیروی از دو رهبر اصلی خود (احسائی و رشتی) باورهای جدیدی را مطرح می‌کنند. این پژوهش، آن است که میان این گروه نوظهور چالش‌ها و تطورات گوناگون کلامی، عقیدتی و فکری به چشم می‌خورد که در این رساله اهم آن‌ها مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. در زمان معاصر نیز برداشت‌های فردی، باعث جدایی بعضی از پیروان گروه‌های شیخیه و حتی لعن و تکفیر برخی از آنان توسط برخی دیگر را موجب گردید.

بدون تردید مرجعیت علمی، یعنی تبیین و تفسیر آیات مبهم و متشابه و بیان معارف و احکامی که به روشنی و صراحت در قرآن کریم نیامده، مانع برداشت نادرست و نزاع علمی در میان مسلمانان است. این امر از شئون و وظایف پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله است که پس از ایشان به اهل بیت علیهم السّلام واگذار شد. یکی از ادله مهم این مسئله که در منابع روایی اهل سنت نیز به آن پرداخت شده، روایات نبوی مورد پذیرش اهل سنت است. ایشان معتقدند اگر چیزی با سنّت نبوی که در راس آن سخنان رسول خداست اثبات شده باشد، حجت و معتبر است. احادیثی مانند ثقلین، مدینه العلم و سفینه نوح از جمله روایات بیان کننده مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السّلام است که در این نوشتار با روش تحقیق تحلیلی- توصیفی و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، چگونگی دلالت آنها بر مرجعیت علمی عترت پیامبرصلی الله علیه و اله با تکیه بر منابع مکتوب اهل سنّت بررسی شده است. در این جستار این نتیجه به دست آمده است که پاره‌ای از این احادیث تنها در مورد حضرت علی علیه السّلام وارد شده است، اما از آنجا که علم آن حضرت بعد از ایشان به دیگر امامان منتقل شده است، این شان شامل دیگر معصومین علیهم السّلام نیز خواهد شد.

مرجعيت علمي که تبيين و تفسير آيات مبهم و متشابه قرآن کريم و بيان معارف و احکامي است که به‌روشني و آشکارا در مصحف شريف نيامده است (تا از هرگونه برداشت نادرست و نزاع علمي در ميان مسلمانان پيشگيري کند)، يکي از شئون و وظايف رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم است که پس از ايشان، به اهل‌بيت عليها السلام واگذار شده است و همه مسلمانان در اين مسئله هم‌داستان‌اند؛ برخلاف حاکميت سياسي که شيعه و سني در آن اختلاف دارند. ما در نوشتار پيش‌ِرو برآنيم که اين مسئله را با توجه به احاديث و سخنان محدثان سه قرن نخست اسلامي، أعم از صحابه، تابعان و شاگردان تابعان، با توجه به اهميت ديدگاه آنها در ميان مسلمانان، به‌ويژه اهل‌سنت، اثبات کنيم. بااين‌حال، نقل حديث از امامان معصوم عليها السلام و شاگردي در مکتب آنها و تمسک به سيره آن بزرگواران در استنباط احکام ديني، خود گواه و دليل ديگري در پذيرش مرجعيت علمي آنها است که در اين نوشتار بدان هم خواهيم پرداخت. هرچند بيشتر سخنان صحابه درباره برتري و جايگاه علمي امام علي عليه السلام است ولي بيان احاديثي همچون حديث ثقلين و تصريح برخي از تابعان به مقام علمي و مرجعيت امامان ديگر، بر جايگاه علمي آن بزرگواران در نزد آنها دلالت دارد. افزون‌براين، کوشيده‌ايم تا از منابع غيراماميه در سه قرن نخست اسلامي، روايت‌ها و آثار منقول در زمينه مرجعيت علمي اهل‌بيت عليها السلام آورده شود که نتيجه آن، پذيرش موضوع از سوي صحابه و محدثان غيراماميه‌اي است که ديدگاه آنها از سوي اهل‌سنت پذيرفته شده است.

روایت ابولبید در بیان رمز و راز حروف مقطعه قرآن، به قیام قائمانی هنگام تحقق حروف مقطعه فواتح سور اشاره دارد. در این روایت، ظهور حضرت حجت(عج) را در تحقق «الر» یا «المر» دانسته است. علامه مجلسی در بحار الانوار چند احتمال را در مراد روایت بیان کرده و در کتاب رجعت دچار توقیت احتمالی گشته، سال 1155ق. را سال ظهور احتمالی تعیین می‌کند. از سوی دیگر، این روایت می‌تواند خاستگاهی برای سوءبرداشت‌‌ها باشد؛ چنان‏که فرقه بهائیت به‏وسیله ابوالفضل گلپایگانی، این روایت را دلیلی بر حقانیت ادعای علی‏‌محمد شیرازی ملقب به باب در سال 1260ق دانسته است. راقم این سطور با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد تبیین محتوایی و سندی این روایت است. یافته‏‌های تحقیق نشان می‌‌دهد این روایت که دچار ضعف سند و دلالت است، در امر خطیر امامت (یا نبوت ادعایی) قابل استناد نیست و در صورت استناد، کاملاً مطابق بر حضرت مهدی(عج) است.

آموزه موعود نجات‌بخش و جایگاه رفیع آن، باعث هرچه بیشتر شدن انگیزه فرقه­ها در تأویل معارف مهدوی و ارائه برداشت­های متناسب با محتوای جریان­های انحرافی بوده است. فرقه­ها با تأویل و تطبیق گزاره­های مهدوی، در پی زمینه­سازی اقناع اندیشه موعودباوران و بهره­مندی از حمایت ایشان در بقای جریان فرقه بوده­اند. این جستار با روش توصیفی- تحلیلی به بازشناسی رویکرد فرقه­های انحرافی به آموزه مهدویت می­پردازد. نتایج تحقیق گویای این مطلب است که این دست­برد نه‌تنها در اصل آموزه مهدویت، بلکه در ویژگی­ها و خصوصیات موعود نیز رخ­ داده است. تأویل در اصل مهدویت، در مواردی منجر به بروز مهدویت نوعی شده و در موارد دیگر، به نحوه تعدد مهدیان و یا حتی نفی امام مهدی با ظهور نایب ایشان نظر داشته است. ویژگی­های قائم نیز در حیطه­های مختلفی نظیر خصوصیات ظاهری، مکان­های ظهور، مفهوم عدالت و غلبه قائم و حتی افراد و اشیاء همراه ایشان، در راستای ادعای مدعیان دروغین تأویل و تطبیق پذیرفته است.

«اردن» از سرزمین­های کهنی است که به خاطر نام رود معروف در آسیای غربی، از شهرت جهانی برخوردار است. پیشینۀ تاریخی آن را می­توان در کتاب مقدس و منابع تاریخی یافت که به خاطر اهمیت منطقه و نیز رود مهم آن، در داستان­های مذهبی و رخدادهای تاریخی نام آن آمده است. در سبب نام­گذاری این منطقه به «اردن» دیدگاه­های مختلفی ارائه شده است.تقریباً از زمان ظهور اسلام، این منطقه به صورت­های گوناگون مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است و در قرون مختلف از حساسیت ویژه­ای برخوردار بوده است. پیشینۀ دینی این کشور قبل از اسلام به یهودیت و مسیحیت برمی­گردد که در حال حاضر نیز پیروانی از آن دو دین در این منطقه وجود دارند. کشور اردن از ترکیب قومی و فرهنگی همانند فلسطینیان، اردنی­های ساکن ساحل شرقی، بادیه­نشینان، چرکس­ها و چچن­ها برخوردار است.

پیش از این، گزارش تاریخی سرزمین اردن و رود معروف اردن و زندگی قبایل مختلف و رویدادهای مذهبی در آن منطقه ارائه گردید. در دوران معاصر، تحولات چشم­گیری در این سرزمین رخ داده که در نهایت به تشکیل کشور مستقل اردن هاشمی منجر گردیده است. در این مقاله مراحل مختلف تحولات سدۀ اخیر بررسی می­گردد.

انسانهاى سترگ، هرچند شهره عام و خاصند و احوال و افکارشان، در معرض دید و کنکاش سایرین قرار دارد اما محسود حاسدان و مورد بغض بیماردلان نیز هستند . بزرگ موعود بشریت هم از این قاعده مستثنا نیست اما زهى شادى و سرور که غبار ظلمت و فسانه از بلور حقیقت پاک شدنى است نه ماندنى . تشکیکى که در نسب «مهدى آل محمد» شده است نویسنده را بر آن داشت که آستین همت‏بالا زده و به اثبات تولد، حیات فعلى، علوى، فاطمى و حسینى بودن حضرتش بپردازد و با استناد به کتب خواص اهل سنت، راه انکار را بر عارف و عامى ببندد . مساله «مهدویت‏» قضیه‏اى شخصى و ویژه گروه یا فرقه‏اى خاص از فرقه‏هاى اسلامى نیست، بلکه عقیده‏اى است که عموم مسلمانان در آن اشتراک دارند و اکثر مسلمانان (اعم از شیعه و سنى) بر این باورند که حضرت مهدى علیه السلام مردى از «اهل بیت‏» پیامبر صلى الله علیه و آله و از «ذریه‏» آن حضرت است . چنان‏که ایمان به آن امام به عنوان «منجى بشریت‏» از جمله مسائل مقبول نزد سایر امت‏هاست‏به گونه‏اى‏که مى‏توان گفت: حضرت مهدى علیه السلام، موعود «امت‏» هاست تا زمین را از عدل و داد پر کند و در هم کوبنده نظامهاى فاسدى باشد که انسان و انسانیت را لگدمال کرده‏اند . همچنین حکومت جهانى وى شامل همه جنبه‏هاى زندگانى بشر است و از بزرگترین و درخشنده‏ترین پیروزیها و دست آوردهایى خواهد بود که انسانیت در طول تاریخ، به آن دست‏خواهد یافت . از انگیزه‏هاى پژوهش و نگارش در مورد «تبارشناسى حضرت مهدى علیه السلام‏» این است که بعضى از نویسندگان سنى مذهب همچنان در موضوع هویت و شناخت‏خانوادگى نسب آن حضرت، شبهه افکنى مى‏کنند . برخى مى‏گویند: آن حضرت از فرزندان عباس (عموى پیامبر صلى الله علیه و آله) است، برخى دیگر مدعى‏اند که وى از نسل امام حسن مجتبى علیه السلام است و نام پدرش، عبدالله بوده و هنوز به دنیا نیامده است . گروهى دیگر سکوت اختیار کردند و بالاخره، گروه چهارم از میان اهل سنت - مانند عرفا و اهل کشف (2) - با اعتقاد شیعه اثنى عشریه موافقت کرده، بر این باورند که آن حضرت، نهمین فرزند حسین بن على علیهما السلام است که به دنیا آمده و در غیبت‏به سر مى‏برد . (3) مقصد اصلى این مقال، تبیین نسب حضرت مهدى علیه السلام است و این که آن حضرت: از «آل محمد» صلى الله علیه و آله و «امت‏» اوست; بلکه از «ذوى القربى‏» و «عترت‏» و «اهل بیت‏» پیامبر صلى الله علیه و آله است; بالاتر این که از «فرزندان امام على علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام‏» و از فرزندان امام حسین علیه السلام و بالاخره نهمین فرزند آن حضرت است .