جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نصوص دال بر امامت ائمۀ اثنی­عشر(ع) به حدی در منابع شیعه فراوانی دارد که به‏آسانی می­توان بر آن ادعای تواتر کرد. برخی از این نصوص در منابع اهل سنت نیز یافت می­شود. «فیصل­نور» از نویسندگان معاصر وهابی، منکر تمامی نصوص امامت شده و به زعم خود در کتاب الامامة و النص این مسئله را از منابع شیعه به اثبات رسانده است. او در بخشی از این کتاب که به امام حسن مجتبی(ع) اختصاص یافته است، جریان صلح آن حضرت را با معاویه و همچنین سخنانی را که از آن حضرت در این زمینه نقل شده است، دلیل شایستگی معاویه در مسئله حکومت دانسته، آن را در تعارض با نصوص امامت می­داند و پس از انکار امامت حضرت مجتبی(ع)، به این نتیجه می­رسد که هیچ نصی درباره­ امامت امامان اثنی­عشری وجود ندارد. این مقاله با به­کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی، درصدد نقد این دیدگاه برآمده، با تحلیل روایات مورد استناد فیصل نور و نیز اثبات وجود نصوص امامت در سخنان امام مجتبی(ع) اثبات می­کند که صلح آن حضرت با معاویه، به دلایلی همچون عدم همراهی یاران آن حضرت و اموری دیگر بوده است و بدین وسیله، توهم تعارض آن با سخنان آن حضرت در نصوص امامت دفع خواهد شد.

روایاتی را در منابع شیعه و در برخی موارد در منابع اهل سنت می‌توان یافت که دلالت بر خلافت و امامت دوازده امام می‌کند که همه از نسل پیامبر اکرم, می‌باشند. این احادیث که به «نصوص امامت» شهرت یافته‌اند، به حدّی فراوان‌اند که جای هیچ تردیدی در صحّت آنها باقی نمانده و به اصطلاح به «تواتر» رسیده‌اند. یکی از نویسندگان معاصر وهابی به نام «فیصل نور»، در کتاب «الامامة و النص» تلاش کرده است تا با جستجو در منابع شیعه، روایاتی را که از نگاه وی در تعارض با نصوص امامت است، استخراج کرده و فقدان نصوص امامت را از آن نتیجه بگیرد. به زعم وی، تمامی نصوص امامت، وضعی و ساختۀ دست محدثان شیعه می‌باشد. در قسمتی از این کتاب که به امام سجاد} اختصاص یافته است، روایاتی که در تعارض با نصوص امامت آن حضرت پنداشته شده است، بیان گردیده و فقدان امامت آن حضرت‌ـ و همچنین سایر امامان نتیجه گرفته شده است. این نوشتار با به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی در صدد نقد این دیدگاه برآمده و با استناد به نصوص امامت و تحلیل روایات مورد استناد فیصل‌نور به تبیین علّت صدور چنین روایاتی پرداخته و به ادعای تعارض آنها پاسخ داده است.

در مورد آیاتی که بیان‌گر خلقت زمین و آسمان‌ها است، چند شبهه به عنوان تعارض و تناقض مطرح شده است. تعارض در آیات مرتبط با روزهای خلقت آسمان‌ها و زمین، آنی یا تدریجی بودن خلقت آسمان‌ها و زمین، تقدم و تأخر خلقت زمین و آسمان‌ها نسبت به یکدیگر و جدا یا به‌هم پیوسته بودن آسمان‌ها و زمین، از جمله این شبهات است. برخورد گزینشی با آیات قرآن، عدم مراجعه به آیات مرتبط، تفسیرهای غلط و غیرروش‌مند، عدم توجه به قواعد عمومی سخن گفتن، بی‌توجهی به ساختارهای جمله در زبان عربی و معنای صحیح کلمات قرآن، و همچنین عدم مراجعه به روایات تفسیری منشأ طرح چنین شبهاتی بوده است. نوشتار حاضر، با رعایت قواعد و اصول مزبور در تفسیر آیات، شبهات یاد شده را بررسی، و اشکالات روشی و مبنایی آن را آشکار کرده است.

بسیاری از روایات منابع دست اول شیعه و برخی روایات اهل سنت، به سن ظاهری حضرت مهدی هنگام ظهور، اشاره کرده و حضرت را در 30، 32، 40 و کم تر از 40 سال دانسته؛ یا در مورد آن حضرت، تعابیر متفاوتی همچون غلام (کودک)، شاب (جوان)، شاب حدث (جوان در ابتدای جوانی)، شاب موفق (جوان کامل)، فتی (مرد کامل) وارد شده است.هرچند به ظاهر، این روایات دارای تعابیر متفاوتی است که دستاویز بهائیت، خصوصا ابوالفضل گلپایگانی در کتاب «فرائد» قرار گرفته است؛ با دقت در مدلول این روایات و تحلیل و بررسی آن ها و آن تعابیر در لغت و استعمال این تعابیر در زبان عربی، به ضمیمه روایات طول عمر حضرت، عدم تعارض و اتحاد مضمون همه روایات روشن و تبیین می شود که همه روایات حاکی از این است که طول عمر آن حضرت بر ظاهر ایشان تاثیری نداشته و ایشان در سن جوانی ظهور خواهند کرد.

مسئله عمده در این پژوهش آن است که اسلام از کدام‏یک از رویکردهای انحصارگرایانه، شمول­ گرایانه و کثرت ‏گرایانه استقبال کرده و با اتّخاذ موضع خود، چه ظرفیتی را برای گفت‏وگو و تفاهم فراهم ساخته است؟ در پاسخ به این مسئله، پژوهش حاضر ضمن توجه به مبانی گفت ‏وگوی دینی از منظر متون اسلامی، نشان داده است که انحصارگرایی به معنای خاص در اسلام معنایی ندارد، بلکه ضمنِ رهیافت شمول‏ گرایانه معنا می ­یابد. اتّخاذ این موضع که می ­توان از آن به «انحصارگرایی در عین شمول­گرایی» تعبیر کرد، سبب ایجاد ظرفیت گسترده­ و زمینه مناسبی برای گفت ‏وگو و تعامل با دیگر ادیان ابراهیمی شده است؛ چراکه این تقریر از انحصارگرایی، ضمن اذعان به حقّانیّت مطلق یک دین و حقّانیّت نسبیِ دیگر ادیان، اسلام را به‏ عنوان مکمّل و متمّم آیین موسوی و عیسوی معرفی می‌کند. افزون بر این، توجه به حوزه اخلاق و نجات در رهیافت کثرت‏ گرایانه نیز در غنا بخشیدن به ظرفیت گسترده­ اسلام برای گفت وگو، بی ­تأثیر نبوده و موضع اسلام را در قبال مسئله تعامل و گفت ‏وگوی دینی تقویت کرده است. روش مقاله در مراجعه به آرا و آموزه­ ها، استنادی و در تبیین محتوا، توصیفی ـ تحلیلی است.

«تأویل‌گرایی» و «تفسیر به رأی» نسبت به آموزه‌های اسلامی، از کژاندیشی‌هایی است که دامنگیر برخی از فرقه‌ها و جریان‌های انحرافی شده است. «قیامت» در قرآن کریم و آموزه‌های مسلمانان، مفهوم روشنی دارد. از این‌رو، در این زمینه شک و شبهه‌ای برای قریب به اتفاق آنان وجود ندارد. در دو سده اخیر، با پیدایش دو جریان بابیت و بهائیت، ادعاهای نادرستی مطرح گردیده که تأویل آموزه «قیامت موعود» مسلمانان از رستاخیز و جهان پس از مرگ؛ به معنای «قیام قائم» و نسخ شریعت گذشته و ظهور دین جدید؛ یکی از آن‌هاست. نوشتار حاضر با روش پژوهش توصیفی – تحلیلی از طریق جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای به طرح این دیدگاه پرداخته و سپس آن را مورد تحلیل و نقد قرار داده است. نتایج حاکی از آن است که نه تنها هیچ دلیل عقلی و نقلی بر تأویل قیامت به قیامت قائم نیست، بلکه با مدعیّات این فرقه‌ها در تناقض است.

یکی از ویژگی‌های حجت‌های الاهی، دارابودن علم مخصوص امامت است. متکلمان و محدثان شیعه گستره‌هایی را برای این علم تعریف کرده که در میان دیدگاه‌های آنان، حداقل‌ها و حداکثر‌هایی وجود دارد. آنچه مورد اتفاق شیعیان است، علم امام به حلال و حرام الاهی و معارف قرآنی است که از جمله معارف قرآنی، علم به قرائت صحیح می‌باشد؛ اما در برخی موارد، مانند توانایی سخن گفتن به تمام زبان‌های دنیا، میان متکلمانی همچون شیخ مفید و محدثانی مانند شیخ صدوق اختلاف دیدگاه وجود دارد. شیخ مفید این محدوده را واجب عقلی ندانسته، اما شیخ صدوق آن را لازم می‌داند. قابل ذکر است که اهل بیت: از روش پرسش‌های علمی و علم امام به لغات، جهت شناساندن دروغ‌های مدعیان استفاده کرده‌اند. نتیجه این بحث، آن که اولا، برخی از متکلمین نیز این امر را واجب عقلی دانسته‌اند؛ ثانیا، شیخ مفید و تابعان ایشان اگر چه آن را از منظر عقل واجب نمی‌دانند، ممتنع نیز ندانسته‌اند، ثالثا روایات متواتر و معتبر بر لزوم این صفت برای امام معصوم ع دلالت دارد. روش این مقاله توصیفی – تحلیلی است که به صورت تحلیل روایی، ادعاهای دروغین برخی از مدعیان معاصر را آشکار کرده است. بی‌تردید عدم توانایی آنان در تسلط بر زبان‌های مختلف و معارف دینی گویای باطل بودن ادعای آنان است ودر واقع این توانایی، معیاری برای صحت و سقم ادعای امامت محسوب می‌شود.

شناخت چهره و شمایل ذکر شده در مورد حضرت مهدی می‌تواند از سویی فرضیه مهدی نوعی را باطل کند و از سوی دیگر راهی برای شناخت مدعیان دروغین قرار گیرد. به نظر می‌رسد در میان مجموعه روایات ذکر شده در توصیف چهره‌ی حضرت محمد و ائمه اطهار، برخی از آنان با یکدیگر تعارض دارند. در مورد حضرت مهدی نیز با توجه به خفای ولادت و غیبت ایشان، این مطلب صادق است و گزارش‌هایی به ظاهر متناقض ذکر شده است. این مشکل موجب گردیده تا برخی از جریان‌های مدعی امامت چنین القا نمایند که تعدد در صفات، دلالت بر تعدد قائم‌هایی در آخرالزمان دارد و از این رهگذر با پذیرش مهدی نوعی خود را در عرض حضرت مهدی به‌عنوان قائمی دیگر معرفی نموده‌اند. از این روی تبیین و تحلیل صفات ظاهری حضرت مهدی، توجه به روایت‌های مختلف در این زمینه و نقد دیدگاه جریان‌های مدعی معاصر، ضرورت بیشتری می‌یابد و پژوهش حاضر سعی کرده با روش توصیفی _ تحلیلی به این موضوع بپردازد و به نتایج زیر دست یابد: الف) یکی از راه‌های شناخت چهره‌ی حضرت مهدی شناخت چهره‌ی حضرت محمد می‌باشد. ب) روایت‌ها دارای تعارض نیستند و به یک ویژگی اشاره دارند. ج) برخی روایت‌ها در منابع فارسی دچار اشتباه در ترجمه شده‌اند. د) با اثبات عدم تعدد صفات، عدم تعدد قائم نیز ثابت می‌گردد. هـ) با تمسک به صفات می‌توان گفت که دیدگاه (مهدویت نوعی)، نظریه‌ای باطل می‌باشد.

برهان یا شبهۀ «خفای الهی» از شبهات بسیار مهم در حوزۀ خداباوری در عصر کنونی است. این شبهه که از سوی شلنبرگ، فیلسوف دین معاصر مطرح شده، بیش از دو دهه است که در غرب، در کانون توجه فیلسوفان دین قرار دارد. بر پایۀ این شبهه، با پذیرش خفای الهی، شواهد کافی دال بر وجود خداوند در اختیار نیست و ازاین­رو خداوند وجود ندارد. غربی­ها اهتمام فراوانی به این شبهه نشان داده­اند؛ اما در جهان اسلام کمتر به آن توجه شده است. ما در این نوشتار می‌کوشیم با بهره‌گیری از روش پژوهشی توصیفی - تحلیلی، ضمن تبیین مسئله، بر اساس آخرین تقریر ارائه‌شده، آن را از منظر فلسفۀ اسلامی- کاری که تا کنون انجام نشده- نقادی کنیم. بررسی و تحلیل پیش رو نشان خواهد داد که برداشت کفر و شرک از خفای الهی درست نیست و نقدهای چندی بر آن وارد است.