جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به تحلیل اندیشه سیاسی حضرت آیت الله جوادی آملی بر اساس نظریه بحران پرداخته است و در صددپاسخگویی به این سوال محوریاست که اندیشه سیاسی حضرت آیت الله جوادی آملی چیستو در پاسخ به چه مشکلات و معضلاتی مطرح شده است ؟ و بر این فرضیه استوار است , که اندیشه سیاسی حضرت آیت الله جوادی آملی در پاسخ به بحرانهای پنجگانه معرفت شناختی , انسان شناختی , بحران در قوانین بشری , بحران معنویت و اخلاق و بحران سیاسی ـ اجتماعی دنیای امروز که بر آمده از تفکر مادی است , مطرح شده و ایشان با طرحسیاست متعالیه بر اساس حکمت متعالیه به تبیین اندیشه سیاسی پرداخته است.بدین منظور پس از تبیین زمینه های فکری و عینی تکوین اندیشه و شخصیت سیاسی ایشان در فصل اول , در چهار فصل , پاسخ چهار سوال فرعی را پیگیری نمودیم .که برخی از یافته ها و نتایج پژوهش از این قرار است ؛1- در پاسخ به سوال از مشکلات و بحران های دنیای امروز که برپایه تفکر مادی استوار است , از دیدگاه ایشان, پنج بحران ؛ معرفت شناختی , انسان شناختی , بحران در قوانین بشری , بحران معنویت و اخلاق و بحران سیاسی ـ اجتماعی را برشمردیم که از این میان , بحران معرفت شناختی و انسان شناختی , نقش محوری داشته و زمینه ساز ظهور سایر بحران ها می باشند.2- در پی جوییریشه و علل بروز این بحران ها از نظرایشان , روشن شد که بحران های پنج گانه ریشه در حاکمیت اندیشه های سکولاریستی و اندیشه های اومانیستی دارند .3- در ترسیم نظام سیاسی مطلوب از نظر ایشان که بر پایه انسان شناسی متعالی و نظام امامت و ولایت استوار است . از مدل تحلیل سیستمی بهره گرفتیم و در دو بخش ساختارها و کارویژه های نظام سیاسی مطلوب به تبیین آن پرداختیم . در بخش ساختارهای نظام اسلامی به سه محور,عناصر نظام اسلامی , مرزهای نظام اسلامی و شبکه قدرت در نظام اسلامی اشاره نمودیم و در بخش کارویژه های نظام اسلامی سه محور ,مرکز تصمیم گیرینظام اسلامی و دامنه قدرت نظام اسلامی و جریان قدرت در نظام اسلامی را از نظر ایشان تبیین نمودیم .4- شیوه انتقال از وضع موجود به وضع مطلوب نقطه پایانی تحلیل اندیشه سیاسی ایشان بود که روشن شد که ایشان از میان شیوه های انتقال , به هر دو شیوه اصلاحی و انقلابی نظر داشتهو تحقق مدینه فاضله اسلامی را در سایه تحول درونی انسان در سایه انسان شناسی و تهذیب روح و اخلاق و تلاش برای فراهم نمودن شرایط تحقق آن امکان پذیر می دانند .

اغلب صاحب نظران اندیشه اسلامی معتقدند دین اسلام حداکثری است. با وجود این، درباره گستره مسائل دین، اختلاف نظر قابل توجهی دیده می شود. رایج ترین دیدگاه در بین اندیشمندان متأخر، حداکثری بودن دین در محدوده تأمین سعادت انسان است؛ ولی برخی پا را فراتر نهاده، بر این اعتقادند که دین، نه تنها عهده دار پاسخ گویی به مسائل مربوط به سعادت آدمی در عرصه زندگی فردی و جمعی است، متولی پاسخ گویی به همه مسائل مربوط به زندگی فردی و اجتماعی نیز هست. در این نوشته، از این رویکرد به «رویکرد حداکثری مطلق» یاد شده و یکی از مهم ترین این رویکردها، یعنی نظریه استاد آیت الله جوادی آملی بررسی شده است. با توجه به گستردگی نظریات ایشان دراین باره، تنها به بخشی از مهم ترین مبانی ایشان بسنده شده، در ادامه، ابهامات موجود در این نظریه به بحث گذاشته می شود.

هدف این پایان نامه بررسی مبانی، اصول و روش‌های تربیت اخلاقی از دیدگاه آیت الله جوادی آملی است.مهم‌ترین نتایج و دستاوردهای این تحقیق عبارت است از: شناسایی مبانی تربیت اخلاقی شامل: مرکب بودن وجود انسان، عقلانی و اندیشه ورز بودن انسان، خداجویی و بندگی خدا، معرفت پذیر بودن انسان، کرامت و تأثیر و تأثر انسان نسبت به محیط. اصول به دست آمده که مبتنی بر این مبانی است، شامل: هماهنگی بین قوا، ذکر، تفکر، زهد و تقوا، تعلیم، تقدم تزکیه بر تعلیم، عزت، اصلاح محیط بیرون، اصلاح و تحول باطن. برای تحقق این اصول روش‌هایی مانند: شناخت نفس، ریاضت، یاد خدا، یاد معاد، یادآوری نعمت، عبرت آموزی، انذار و تبشیر، سیر در انفس، سیر در آفاق، مراقبه و محاسبه، ترک معاصی، مجاهده و تحمیل به نفس، حکمت و جدال احسن، تمثیل، اثبات و برهان، توأم کردن علم و عمل، تزکیه، استفاده از نقل و عقل، پاسخگویی به شبهات، شناخت رذایل اخلاقی، تمحیص دل، همنشین، تمثیل اخلاقی، محبت، صیانت از فطرت، ایمان و انجام دستورات دینی، امر به معروف و نهی از منکر، الگوسازی، تقویت عزم و اراده، اعطای بینش، استغفار و توبه و شکر، شناسایی شده است.

تلاش و کوششی که در این تحقیق به انجام رسیده، این است که دیدگاه‌های دو اندیشمند جهان اسلام را در باره نسبت عقل و دین مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است. نگارنده کوشیده است که دیدگاه‌ها و نظرات هر کدام را از مجموعه آثار و نوشته‌های آنان به اندازه توان علمی خود در باره نسبت عقل و دین مورد بحث و بررسی قرار دهد، بررسی رابطه عقل و دین یکی از بحث‌های دیرینه در میان دین‌پژوهان و فلاسفه بوده است که هر کدام نسبت به سازگاری و ناسازگاری آن پرداخته‌اند. در این رساله دیدگاه اختصاصی این دو شخصیت جهان اسلام که هر کدام نقش مهمی در این میان دارد مطرح شده است. آنچه مطالب این رساله را در بر خواهد داشت چهار فصل است و یک خاتمه. فصل اول به عنوان کلیات مطرح شده است. در کلیات بیان میاله تحقیق، سوالات تحقیق، هدف و اهمیت تحقیق، نوع و روش تحقیق، فرضیه‌های تحقیق، موانع و محدودیت تحقیق آمده است و همچنین پیشینه تاریخی بحث عقل و دین در جهان غرب و جهان اسلام مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. فصل دوم به عنوان چیستی عقل مطرح شده است در این فصل بعد از مقدمه به تعریف گوناگون عقل پرداخته شده همچنین به بیان اقسام عقل، دیدگاه‌های برخی اندیشمندان در باره عقل عملی و نظری و مراتب عقل نظری اشاره شده است. فصل سوم به عنوان چیستی دین مطرح شده در این فصل بعد از مقدمه به تعریف دین با رویگردهای مختلف اشاره شده است و همچنین بحث دین و ایمان دین و وحی دین و نیازهای عقلانی و احساسی مورد بحث قرار گرفته است. فصل چهارم تحت عنوان نسبت عقل و دین مطرح شده در این فصل به موضوعات انواع نسبت میان عقل و دین تعابیر مرتبط با عقل و دین (عقل و وحی، عقل و نقل، عقل و ایمان) پرداخته شده است. همچنین نسبت عقل و دین از دیدگاه آیت الله جوادی آملی و استاد مصباح یزدی و تعارضات ظاهری بین عقل و دین و راه حل آنها و بیان مصادیقی از ارتباط عقل و دین (عقل یکی از ادله اربعه، عقل و فلسفه احکام) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

تفسیر موضوعی باهدف کشف دیدگاه های قرآن در مسائل مختلف اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و ... به مثابه روشی نو در فن تفسیر به شمار می آید و اصطلاح جدیدی است که در قرن اخیر و در پرتو نهضت رجوع به قرآن کریم به بار نشسته است. هرچند در پیشینه تاریخی آن، به شکل های دیگری مطرح بوده است.آیت الله جوادی آملی ازجمله مفسرانی است که در این زمینه، تلاش علمی نموده و از آثار قلمی وبیانی ایشان مجموعه نفیس «تفسیر موضوعی قرآن کریم» تدوین و عرضه شده است. این نوشتار جهاد علمی این مفسر را در ابعاد مختلف روش تفسیر موضوعی محور تحقیق خود قرار داده تا ضمن معرفی این مجموعه وارائه مدلی برای رویکرد موضوعی به تفسیر آیات، گامی در جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر موضوعی بردارد.

مسأله ارتباط دین با عقل و علم جزء دغدغه‌های اصلی باربور و جوادی آملی در غرب و شرق عالم و با دو جامعه دینی متفاوت می‌باشد. جوادی آملی با پایه قرار دادن دین، علم و عقل را در درون دایره دینی قرار داده و تعارض بین دین و علم و عقل را موجه ندانسته و تعارض آن دو را با نقل می‌داند و راه‌ حل‌های خوبی هم ارائه می‌دهد اما باربور با پایه قرار دادن علم و پیش فرض جدایی دین با علم به دنبال نظریه‌ی گفتگو میان آن دو است و دغدغه‌ی این را دارد که دین همانند علم ساختار و مدل مشخصی دارد و می‌تواند به عنوان منبع معرفت و روش زندگی قرار گیرد اما جوادی آملی دغدغه‌ی تأکید بر عقل در دایره دینی را دارد. هر دو متفکر محدودیت علوم تجربی را مطرح می‌نماید. در تطبیق نظریات این دو متفکر در حوزه نگاه کلان و فلسفی به این سه مقوله و بحث قلمرو دین کمک شایانی از جوادی آملی می‌توان گرفت و در مسأله علم و ساختارها و روش‌های آن و در نقد نقل‌های دینی و طرح معیارهای ارزیابی آنها از باربور کمک شایانی می‌توان گرفت.دراین رساله ابتدا به دنبال ادبیات تاریخی این مساله وبد توصیف نظریات این دو متفکر وسپس طرح شباهتها وتفاوتها وهمچنین با نگاهی تطبیقی به دنبال درک بهتر این مساله میباشیم.

حکومت دینی به عنوان مدلی برای اداره امور جامعه انسانی برای نیل به سعادت واقعی از دیر باز مورد بحث ها و چالش های جدی قرار گرفته است. اندیشمندان مسلمان به لحاظ مبانی متقن و منطقی،همواره در طول تاریخ به دفاع از آن پرداخته اند.دراین نوشتار نیز مبانی فلسفی و کلامی این نوع حکومت به تفکیک، از دیدگاه دو فیلسوف و متکلم معاصر ،علامه جوادی آملی و علامه مصباح یزدی(حفظهما الله )مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است .در ابتدا به مباحث مقدماتی حکومت دینی از جمله ضرورت حکومت و پیوند دین و حکومت پرداخته شده است. پس از آن مبانی فلسفی حکومت دینی از اصول حکمت متعالیه استخراج شده و دیدگاه های هر دو بزرگوار در این زمینه به این نحو منعکس شده است :همه موجودات معلول خداوند هستی بخش هستند، از این رو عین ربط و تعلق به او می باشند. از آنجا که هدف از آفرینش مخلوقات رسیدن به کمال نهایی خود یا به بیان فلسفی مجرد شدن از ماده و پیوستن به معقولات،می باشد و انسانها نه می توانند حقیقت این نحوه از وجود را دریابند و نه راه رسیدن به آن را می دانند،لازم است توسط کسانی که این راه را پیموده اند و به درک این حقایق نائل شده اند،یعنی معصومین،ارشاد و هدایت شوند. درزمان عدم درک حضور مستقیم معصوم نیز شبیه ترین و نزدیکترین فرد به معصوم یعنی ولی فقیه عهده دار این مسئولیت می باشد.و در نهایت نیز مبانی کلامی حکومت دینی از دیدگاه آنها به طور خلاصه اینچنین مورد بررسی قرار گرفته است:حق حاکمیت اصالتا و بالذات منحصر به خداوند است .اما این حق به جهت حکمت و مصالحی از طرف خداوند و به اذن او ،به معصوم به جهت عصمتش در علم و عمل، عطا شده است. در زمان غیبت معصوم نیز این منصب به نزدیکترین فرد به معصوم در عدالت و فقاهت و کارآمدی یعنی ولی فقیه سپرده شده است.در این نوشتار می کوشیم تا به تبیین تفصیلی این مبانی از دیدگاه دو فیلسوف معاصر و به بیان نقاط اشتراک و اختلاف این دید گاه ها بپردازیم.علاوه براینکه بهشبهات موجود در این حوزه پاسخ مناسبی خواهیم داد.کلید واژه ها:حکومت دینی،مبانی حکومت،جوادی آملی،مصباح یزدی،ولایت فقیه

باورهای کلامی شیعه همان اصول ناب اسلامی است که در قرآن خطوط آن ترسیم و سپس با شرح و تفسیری ایمهی معصومین تبیین شد است تلاش های تفسیری رایتی و عقلانی دانشوران شعیه د رپرتو قرآن و حدیث به این بارورها نظم و قاعده خاصی بخشیده و نگنجینه ای معارف را به ارمغان آورد است. یکی از معارف که شاید بتوان گفتن درصد باورهای شیعه است و در این مکت عمق و ژرفای بیشتری یافته است مبحث شفاعت است. لفظ شفاعت در قرآن با تمام مشتقات خود سی بار در سوره های مختلف آمده است برخی به حکم سلب برخی به حکم ایجاب این خود حاکی از اهمیت موضوع می باشد. آن چه مارا بر آن داشت تاپیرامون این مبحث مهم کلامی کند و کار کنیم تعارض هایی بودکه بین فرق کلامی مسلمانان شعیه و سنی به چشم می خورد. به خصوص تفاوت اساسی که با به متزلیان ووهابیون در این زمینه داریم خصوصا این که روایتی از امام صادق (ع) نقل است که فرمودند من انکر ثلاثه اشیاء فلیس من شیعتنا (المعراج و المساله فی القبر و الشفاعه ) یعنی هر کس منکر سه امر گردد در زمره ی شیعیان ما نیست یکی معراج حضرت رسول اکرم (ص) دیگری پرسش در قبر وسومی شفاعت هم چنین حضرت علی (ع) در مورد ارزش شفاعت می فرمایند (الشفیع حناح الطالب) شفاعت کننده پروبال طلب کننده است یعنی با شفاعت می توان به جانب مقصد پرید و به هدف رسید.با این کهدر بحث شفاعت در همه تفاسر اعم از شیعه و سنی قدیم و جدید مطالب زیادی نگاشته شده است و علاوه طباطایی و صدرالمتالهین و ..در تفاسیر خود مفصل بحث نموده اندولطایف و ظرایف را درباب شفاعت طرح و بحث کرده اند و تمامی مورخین اسلامی و متکلمین زحمات زیادی را در این باب کشیده اند و احماع مسلمینبه آن معتقدند با این وصف این رساله بر آن است که شفاعت از دیدگاه آیت اله جوادی آملی و مظهری دو عالم مسلمان که هر دو مبادرت به تفسیر قرآن حکیم نموده اند یکی مظهری مسلمان اشعری سنی مذهب و دیگری آیت الل ه جوادی آملی ) فیلسوفمفسر شیعیه مذهب مورد بررسی قرار دهد تا اولا اشتراک ها و اختلاف های این دو مشخص و معین گردد و ثانیا نحوه ی استنباط و استدلال هر یک بروجوه مسترک و غیر مشترک و چگونگی بیان شبهات و پاسخ به آن ها بینان گردد تا

چکیدهبحث ازادراکات فطری به عنوان اساس معرفت بشرهمواره مورد توجه فلاسفه ی شرق وغرب بوده است. لذا دراثر حاضرسعیبرآن است که دریک فصل، نگاهی اجمالی به تاریخچه ی بحث در میان فلاسفه ی شرق وغرب داشته سپس این بحث رابه طور مفصّل ازدیدگاه ملاصدرا و استاد جوادی آ ملی مورد بررسی قرارداده تا اینکه تفاوت دیدگاه ها دراین رابطه مشخص شود. دراین بررسی سه معنا از ادراکات فطری مورد نظراست: ادراکات فطری به معنای علوم بدیهی که اوّلیات تصوری وتصدیقی و فطریات اصطلاحی را دربردارد. ادراکات فطری حضوری که به نحو تکوین با انسان خلق می شوند که این دودسته مورد قبول غالب فلاسفه ی اسلامی است. و فطری به معنای علوم ذاتی عقل، که در میان فلاسفه ی غرب مطرح است.عموم فلاسفه ی مسلمان براین باورند که خداوند تعالی اساس ساختمان بشر را برفطرتی خاص آفریده است که اقتضای ذات اوست. وبه لحاظ این خلقت ویژه دارای اموری فطری است که به دو قسم بینش ها وگرایش های فطری تقسیم می شود از طرفی همه ی گرایش های فطری اش مبتنی بربینش های فطری است. بدین ترتیب انسان موجودی فطرتاً متفکراست که براساس علم واندیشه کار می کند.ازطرفی مطلق علم به حصولی و حضوری و علم حصولی به تصور و تصدیق و هرکدام ازاین دو به بدیهی ونظری،و بدیهی به اوّلی و ثانوی قابل انقسام است. درادراکات حصولی بدیهیات اوّلیه و فطریات اصطلاحی از بدیهیات ثانویه مصداق ادراکات فطری به دو معنای متفاوت هستند و همه ی ادراکات اعم ازنظری و بدیهی مبتنی بر بدیهیات اوّلیه اند؛ ادراکات فطری حضوری علومی هستند که ازبدو خلقت به نحو فطری همراه انسان اند و در مرتبه ی مطلق علم، مصداق دیگر ادراکات فطری و بدون واسطه برای نفس حاضرند.تااینجای بحث، نقطه مشترک تمام فلاسفه ی اسلامی ازجمله ملاصدرا واستاد جوادی آملی است. چند تفاوت قابل ملاحظه میان ملاصدرا واستاد جوادی آملی وجود دارد به این صورت که: ایشان برخلاف نظر ملاصدرا و دیگرفلاسفه ی اسلامی علم حضوری را نیز به بدیهی و نظری تقسیم میکند؛و معتقداست آنچه منحصردرعلم حصولی است تقسیم آن به تصوروتصدیق است که درعلم حضوری راه ندارد.از طرفی دیگر وی مطابقت وعدم مطابقت را ازلوازم هر دو قسم علم و همچنین کشف عرفا می داند. همچنین استاد جوادی معتقد است ادراکات حضوری ذاتی انسانند وانسان ازاین جهت مستوی الخلقه است؛ لذاسخن افلاطون که همه علوم را تذکّر و یادآوریِ دانسته های پیشین می‏داند، باتوجه به علوم حضوری صحیح است.از طرفی هردو بزگوار بواسطه ی مبنا بودن ادراکات فطریبه نقد مکاتب معرفت شناسی ازجمله عقل گرایان، حس گرایان، شکاکان و سوفسطائیان پرداخته اند.کارکردهای دیگرادراکات فطری که دراین اثر به آن اشاره شده است عبارتند از: اثبات توحید، بازگشت علم حصولی به حضوری، ابتنای گرایش های عملی بینش های فطری، نقش ادراکات فطری درساختمان معرفت بشر.

عالم ذرّ، از مسائلى است که در قرآن و روایات، درباره آن سخن رفته است و شناخت آن به فهم معناى توحید، کمک مى رساند. در این گفتار، نظرات یازده تن از دانشمندان قرن پانزدهم هجرى در این مورد، نقل و نقد و بررسى مى شود. ازجمله: سید محمّد حسین طباطبایى، میرزا حسنعلى مروارید، سید عبدالرسول جهرمى، عبدالله جوادى آملى، محمّدتقى مصباح یزدى، ناصر مکارم شیرازى.