جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مصائب النواصب فی الرد علی نواقض الروافض نوشته قاضی سید نورالدین بن شرف‌الدین مرعشی حسینی تستری (956-1019ق)، با موضوع کلام اسلامی، ردی بر کتاب «نواقض الروافض» میرزا مخدوم شریفی تبریزی است. قاضی نورالله شوشتری در سال 995ق از تألیف این کتاب فراغت یافت و همان‌طور که در خاتمه متذکر شده، آن را در هفده روز نوشته و به پایان رسانده است. کتاب دارای مقدمه محقق، مقدمات مؤلف (هشت مقدمه) و مطالب کتاب در شش فصل (که سه فصل آن در جلد اول و سه فصل در جلد دوم بیان شده است) است. از سبک نوشتاری کتاب چنین برداشت می‌شود که نویسنده معتقد است که این کتاب پاسخی نظامی در حوزه قلم به مخالفان است. بنابراین وی، حملات میرزا مخدوم در نواقض را با سبکی حماسی پاسخ گفته است. ایشان فصول و بخش‌های کتاب را با اصطلاحات نظامی نام‌گذاری کرده است. او علت نام‌گذاری کتاب و سبک نگارش حماسی آن را به این جهت می‌داند که بحث با مخالف را جهاد می‌شمارد. لذا در نوشتن آن به‌جای فصل به جُند تعبیر کرده است. وی پس از خطبه مُسَجَّعش، هشت مقدمه بر کتاب نگاشته و سپس شش لشکر (بخش) آورده، در لشکر چهارم بیست‌وسه طایفه و در لشکر ششم هفت پرچم را بحث کرده است. ترتیب کتاب به‌صورت مقدمه، سپاهیان (جنود)، لشکریان (صفوف)، رسته‌ها (طوایف) و پرچم‌ها (رایات) است منتهی جنگ در اینجا با تیرهای قلم و شمشیرهای استدلال صورت می‌پذیرد. جند چهارم درباره تناقضات موجود در نسبت‌ها و اتهاماتی است که وی متوجه برخی از عقاید خاص امامیه کرده است. میرمخدوم در مقدمه این مبحث، اظهار می‌دارد که وی بیش از هر کس ـ از کسانی که آن‌وقت در عثمانی بوده‌اند ـ به متون و عادات و آداب رافضه آگاهی دارد و مطالبی را بیان می‌کند که برای دیگران قابل‌دسترسی نیست، وی به‌طور ضمنی اظهار می‌دارد که برخی ازآنچه در کتب کلامی سنیان درگذشته به روافض نسبت می‌دادند درواقع مربوط به اثناعشریه که امروزه مصداق رفض هستند صادق نیست. به همین دلیل، اینان، به آن اتهامات به دیده تمسخر می‌نگرند. وی حتی برای نمونه از انتقادهایی یاد می‌کند که حسن شیروانی در کتاب «الاحکام الدینیه فی تکفیر قزلباش» بیان کرده و گفته است که اینان به حلول خدا در وجود شاه اسماعیل و نیز به تناسخ و استحلال خمر و... اعتقاد دارند درحالی‌که این‌ها حقیقت ندارد و دروغ است و علمای عصر ما از بابت آن‌ها خجلت‌زده‌اند. میرمخدوم اظهار می‌دارد که در این کتاب، بر آن است تا مطالب جدی‌تری را در نقد شیعه بگوید. وی تأکید می‌کند که برخی از این انتقادها، مطالبی است که در کتاب‌های شیعه آمده اما بخشی هم میانشان شایع است، گرچه در کتابی از کتب آنان یافت نمی‌شود. قسم اول را هفوات مخبثه و قسم دوم را عادات خبیثه می‌نامد. جند پنجم درباره نسبت‌هایی است که میرمخدوم آن‌ها را عادات زشت شیعیان می‌داند. نخستین مورد آن است که این جماعت به‌جای نمازهای واجب، لعن بر صحابه و زوجات رسول(ص) می‌کنند. وی ادامه می‌دهد که شاه طهماسب جز روز عاشورا نماز نمی‌خواند. و بهانه‌اش این‌که من وسواسی هستم و نمازخواندن برایم سخت و مزاحم کارهای سلطنت است. قاضی پاسخ می‌دهد، این اتهام که اینان به‌جای نماز، لعن می‌کنند، کذب محض است. جند ششم اختصاص به برخی از مطالب کفریات دارد که شماری از فقهای سنی به آن‌ها فتوا داده‌اند. این چیزی بود که قاضی در برخی از مباحث قبلی در برابر برخی از مستندات میر مخدوم از آثار شیعه، قول بیانش را داده بود. این بخش رد بر نواقض نیست بلکه مناظره‌ای میان حجازی و عراقی در نقد برخی از دیدگاه‌ها و فتاوی دو طرف است.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: فهرس الإجازات صوره إجازه الشیخ حسن بن الشهید الثانی للسید نجم الدین بن السید محمّد الحسینی بالإجازه الکبیره المعروفه. - صوره إجازه الشیخ علیّ بن هلال الکرکی ثمّ الأصفهانی للمولی المحقق مولانا ملک محمّدبن سلطان حسین الأصفهانی قدّس اللّه روحهما. - صوره إجازه من الشیخ عبد العالی بن الشیخ علیّ الکرکی للسیّد الأمیر محمّد باقر الداماد رضی اللّه عنه - صوره إجازه من الشیخ حسین بن عبد الصمد والد الشیخ البهائی للأمیر محمّد باقر الداماد قدّس سرّه أیضا. - صوره إجازه الشیخ أحمد بن نعمه اللّه بن أحمد بن خاتون العاملی للمولی عبد اللّه بن حسین التستری رحمه اللّه - صوره إجازه الشیخ نعمه اللّه بن خاتون والد الشیخ أحمد المذکور للملّا عبد اللّه الشوشتری المزبور أیضا. - صوره إجازه الشیخ محمّد الشافعیّ للشیخ بهاء الدین محمّد و للشیخ برهان الدین ولدی الشیخ عزّ الدین أبی المحامد، و هؤلاء کلّهم من علماء العامّه و هما قد کانا من أولاد أبی حامد الغزالیّ - صوره إجازه الشیخ الجلیل محمّد بن أحمد بن نعمه اللّه بن خاتون العاملی للسیّد السند العلّامه ظهیر الدین میرزا إبراهیم بن الحسین الحسنی الهمدانی. - صوره إجازه الشیخ الأجل البهائی قدّس اللّه روحه للمولی صفیّ الدین محمّد القمّیّ رحمه اللّه. - صوره إجازه الشیخ البهائی قدّس سرّه للشیخ لطف اللّه العاملی الأصفهانی و لولده الشیخ جعفر أیضا. - صوره إجازه الشیخ بهاء الدین العاملی للمولی شریف الدین محمّد الرویدشتی المعروف بشریفا إژیی قدّس اللّه روحهما. - صوره إجازه الشیخ البهائی للسیّد أمیر شرف الدین حسین و قد کتبها علی ظهر إجازه الشهید الثانی لوالده الشیخ حسین ابن عبد الصمد بعد إجازه والده المذکور له و لأخیه الشیخ أبی تراب عبد الصمد قدّس سرّهم. - صوره إجازه السیّد الداماد قدّس سرّه للأمیر السیّد أحمد العاملیّ صهره رضی اللّه عنه. - صوره الإجازه الثانیه من السیّد الداماد للأمیر السیّد أحمد المزبور. - صوره إجازه من الشیخ بهاء الدین محمّد العاملیّ للأمیر السیّد أحمد المشار إلیه أیضا. - صوره إجازه الشیخ نجیب الدین بن محمّد بن مکیّ بن عیسی بن الحسن بن عیسی العاملیّ للسیّد عزّ الدین حسین بن حیدر الحسینی الکرکیّ المذکور علی وفق الإجازه الکبیره السابقه من الشیخ حسن بن الشهید الثانی. - صوره إجازه السیّد الأمیر حیدر بن السیّد علاء الدین بن علیّ بن الحسن الحسینی البیروی قدّس اللّه سرّه للسیّد الجلیل الأمیر السیّد حسین المجتهد ابن السیّد حیدر الحسینی الکرکیّ المذکور - صوره إجازه الشیخ أبی محمّدبن عنایه اللّه الشهیر ببایزید البسطامیّ الثانی المعاصر للشیخ البهائی للسیّد حسین بن السیّد حیدر الکرکیّ المذکور. فهرس الفوائد - فائده فی ذکر أسامی جماعه من العلماء ملتقطه من کتاب سلافه العصر لمحاسن أعیان علماء العصر تألیف السیّد علیخان بن میرزا أحمد من أمراء الهند: - ترجمه الشیخ العلّامه البهاء الدین العاملیّ - ترجمه السیّد نور الدین علیّ بن أبی الحسن الشامیّ العاملیّ - ترجمه الشیخ حسن ابن الشهید صاحب المعالم - ترجمه السبط الشیخ زین الدین ابن صاحب المعالم - ترجمه الشیخ محمّد الحرفوشیّ الحریریّ العاملیّ - ترجمه الشیخ محمّد بن علیّ بن محمود الشامیّ العاملیّ - ترجمه الشیخ حسین بن شهاب الدین الشامیّ الکرکیّ - ترجمه الشیخ محمّد بن الحسن بن علیّ الشامیّ العاملیّ - ترجمه الشیخ محمّد بن علیّ الحرّ الأدیب - ترجمه الأمیر السیّد محمّد باقر الداماد الحسینی - ترجمه المیرزا إبراهیم بن المیرزا الهمدانیّ - ترجمه جمع من أعاظم العلماء باختصار - ترجمه السیّد ماجد أبی علیّ البحرانیّ - ترجمه السیّد أبی محمّد الغریفی البحرانیّ - ترجمه السیّد عبد اللّه بن محمّد البحرانیّ - ترجمه السیّد ناصر بن سلیمان القارونیّ البحرانیّ - ترجمه السیّد عبد الرضا بن عبد الصمد و أخوه - ترجمه السیّد عبد اللّه بن السیّد حسین البحرانیّ - ترجمه الشیخ داود بن أبی شافیر البحرانیّ - ترجمه أبی البحر الشهیر بالخطّیّ البحرانیّ العبدیّ - ترجمه السیّد المشعشعیّ ملک الحویزه فی هذا العصر - ترجمه السیّد أبی الغنائم محمّد الحلّیّ - ترجمه السیّد حسین بن کمال الدین الأبرز الحلّیّ - ترجمه الشیخ عبد علیّ بن ناصر بن رحمه الحویزیّ - ترجمه جمال الدین الشهیر بالهیکلیّ - ترجمه الشیخ عیسی بن حسن بن شجاع - فائده فی إیراد ما کتب السیّد الداماد أیضا علی بعض تصانیف الأمیر السیّد أحمد المذکور رحمه اللّه - فائده صوره روایه الأمیر السیّد أحمد صهره المذکور للکتب الأربعه فی الحدیث - فائده صوره ما کتبه المولی شریف الدین بن المولی شمس الدین محمّد المقارب لهذا العصر علی ظهر کتاب التهذیب للشیخ الطوسی قدّس سرّه - فائده صوره استجازه السیّد حسین بن السیّد حیدر الکرکیّ عن مشایخ عصره مع ذکر بعض طریقه إلی ابن جمهور الأحساویّ - فائده صوره روایه السیّد حسین بن حیدر الحسینی الکرکیّ المذکور عن جماعه من أفاضل عصره عن مشایخهم. - فائده فی إیراد بعض أسانید السیّد حسین بن حیدر الحسینی المذکور المفتی بأصبهان و مشایخه. - فائده أخری فی بیان إجازه أخری من بعض مشایخ السیّد حسین المذکور له أیضا. - فائده أخری أیضا فی ذکر بعض مشایخ السیّد حسین المذکور - فائده من کلام السیّد حسین بن السیّد حیدر العاملی المذکور فی طریق روایته لبعض الکتب و فی إیراد مشایخه و مشایخ مشایخه.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: فهرس الإجازات - صوره إجازه الشیخ محمّد بن أبی جمهور الأحساویّ للسیّد الفاضل السیّد محسن الرضویّ رحمهما اللّه تعالی مع ذکر الطرق السبعه لابن أبی جمهور المذکور فی أوّل کتاب غوالی اللئالی له قدّس سرّه - صوره إجازه الشیخ محمّد بن أبی جمهور الأحساویّ المذکور للشیخ ربیعه بن جمعه رحمهما اللّه تعالی - صوره إجازه الشیخ محمّد بن جمهور المذکور للشیخ محمّد بن صالح برّد اللّه مضجعهما. - صوره إجازه الشیخ محمّد بن محمّد بن خاتون العاملیّ للشیخ علیّ بن الحسین بن عبد العالی الکرکیّ و فیها- صوره إجازه العلّامه للسیّد مهنّا بن سنان العلویّ و فیها- صوره إجازه ابن فهد لشمس الدین الحولانیّ - صوره إجازه الشیخ علیّ بن هلال الجزائریّ للشیخ علیّ بن عبد العالی الکرکیّ المذکور منقوله من خطّه رحمه اللّه بخطّ الشهید الثانی - صوره إجازه الشیخ شمس الدین محمّد بن المؤذّن الجزینی للشیخ علیّ بن عبد العالیّ المیسی رحمهم اللّه التی أشار إلیها شیخنا أدام اللّه أیّامه و قد نقلتهما من خطّ المجیز - صوره إجازه الشیخ محمّد بن أحمدبن محمّد الصهیونیّ للشیخ علیّ بن عبد العالیّ المیسی المذکور أیضا منقوله من خطّ الشهید أیضا. - صوره إجازه الشیخ العلامه مروّج مذهب الإمامیّه الشیخ علیّ ابن عبد العالیّ الکرکیّ المذکور المحقّق الثانی للشیخ الجلیل النبیل الشیخ علیّ بن عبد العالی المیسیّ المذکور و لولده السعید الرشید الشیخ إبراهیم قدّس اللّه أرواحهم - صوره إجازه من الشیخ علیّ الکرکی المذکور قدّس اللّه روحه للمولی حسین بن شمس الدین محمّد الأسترآبادیّ. - صوره إجازه الشیخ علیّ بن عبد العالی الکرکی المذکور للشیخ حسین ابن الشیخ شمس الدین محمّد الحرّ العاملیّ ابن الشیخ شمس الدین محمّد بن مکیّ و هو من سلسله الشیخ محمّد الحرّ العاملیّ الذی أجاز لنا - صوره إجازه الشیخ العلّامه نور الدین علیّ بن عبد العالی الکرکی المذکور أیضا للشیخ بابا شیخ علیّ رحمهما اللّه تعالی. - صوره إجازه المحقّق العلّامه الشیخ علیّ بن الحسین بن عبد العالی الکرکی المذکور للشیخ أحمدبن أبی جامع العاملیّ رضی اللّه عنهم مع ما ألحقه بهذه الإجازه له ثانیا. - صوره إجازه الشیخ الأجل علیّ بن عبد العالیّ الکرکیّ المذکور قدّس اللّه روحه أیضا للمولی عبد العلیّ بن أحمد بن سعد الدین محمّد الأسترآبادی رحمه اللّه. - صوره إجازه من الشیخ علیّ الکرکی المحقق الثانی المذکور أیضا للقاضی صفیّ الدین عیسی قدّس اللّه روحهما إجازه کبیره - صوره إجازه الشیخ علیّ الکرکیّ المذکور للسیّد شمس الدین محمّد بن السیّد مهدیّ بن السیّد کمال الدین محسن الرضوی المشهدیّ راجعه - صوره إجازه الشیخ العلّامه مروّج مذهب الأئمّه الطاهرین صلوات اللّه و سلامه علیهم أجمعین الشیخ علیّ بن عبد العالیّ الکرکیّ المذکور أیضا قدّس اللّه روحه للشیخ الفاضل الکامل مولانا درویش محمّد الأصفهانی جدّ والدی من قبل أمّه رحمهم اللّه قد کتبتها بعد دعاء الصباح و دعاء السمات - صوره إجازه الشیخ المحقّق الشیخ إبراهیم بن سلیمان القطیفی رحمه اللّه تعالی للخلیفه شاه محمود. - صوره إجازه کتبهاخلاصه المجتهدین الشیخ إبراهیم بن سلیمان المذکور للشیخ شمس الدین محمّد بن ترک قدّس سرّهما و فیها- صوره إجازه ابن العلّامه فخر المحقّقین للشیخ شمس الدین محمّد بن صدقه - صوره إجازه الشیخ إبراهیم القطیفی المشار إلیه للشیخ منصور والد الشیخ محمّد بن ترکیّ المذکور. - صوره إجازه أخری من الشیخ إبراهیم بن سلیمان القطیفی المشار إلیه نوّر اللّه ضریحه للشیخ شمس الدین محمّد الأسترآبادی رحمه اللّه. - صوره إجازه الشیخ المدقّق إبراهیم بن سلیمان القطیفی المذکور للسیّد الشریف جمال الدین بن نور اللّه بن السیّد شمس الدین محمّد شاه الحسینی التستریّ قدّس اللّه روحهما - صوره إجازه السیّد النجیب العالم الأمیر صدر الدین محمّد ابن الأمیر غیاث الدین منصور الحسینی الشیرازیّ الدشتکیّ للسیّد الکامل الفاضل العالم علیّ بن القاسم الحسینیّ الیزدیّ رحمهم اللّه تعالی - صوره إجازه الشیخ المبرور المرحوم زین الدین علیّ ولد الشیخ الصالح عبد العالیّ الشهیر بابن مفلّح المیسیّ لولده الفاضل العالم المرحوم السعید المحقّق الشهید الشیخ زین الملّه و الدین عرف بابن الحجّه قدّس اللّه روحه راجعه - صوره إجازه الشهید الثانی للشیخ إبراهیم بن علیّ بن عبد العالیّ المیسیّ المذکور - صوره إجازه الشهید الثانی للسیّد علیّ بن الصائغ الحسینیّ الموسوی. - صوره إجازه من الشهید الثانی قدّس اللّه روحه للشیخ تاج الدین ابن الشیخ هلال الجزائری رحمه اللّه تعالی - صوره إجازه الشهید الثانی للشیخ حسین بن عبد الصمد والد شیخنا البهائی قدّس اللّه أرواحهم بالإجازه الکبیره المعروفه. - صوره إجازه الشهید الثانی للمولی محمودبن محمّد اللاهیجانی - صوره إجازه الشیخ محیی الدین بن أحمد بن تاج الدین المیسیّ العاملیّ للمولی محمود بن محمّد بن علیّ اللاهیجانی المذکور تلمیذ الشهید الثانی. - صوره إجازه المولی محمودبن محمّد اللاهیجانی تلمیذ الشهید الثانی للسیّد الأمیر صدر جهان. قد وقع سهو فی ترقیم الذیل لا یخفی موضعه فلیصحح. - صوره إجازه السیّد حسن بن السیّد نور الدین الحسینی السقطی للسیّد صدر جهان المذکور. - صوره إجازه الشیخ جعفر بن محمّد العاملیّ للسیّد أمیر علیّ کیا - صوره إجازه الشیخ إبراهیم بن الشیخ علیّ بن عبد العالیّ المیسیّ لولده الشیخ عبد الکریم قدّس اللّه أرواحهم. - صوره إجازه المولی محمودبن محمّد اللاهیجانیّ المذکور تلمیذ الشهید الثانی للسیّد عماد الدین علیّ بن السیّد هاشم قدّس اللّه روحیهما. - صوره إجازه الشیخ محمود بن محمّد بن علیّ بن حمزه الأهمالیّ للسیّد الأمیر معین الدین محمّد بن شاه أبو تراب. - صوره إجازه الشیخ حسین بن عبد الصمد العاملیّ لولدیه الجلیلین الشیخ بهاء الدین محمّد و الشیخ أبی تراب عبد الصمد قدّس اللّه أرواحهم علی ظهر إجازه الشهید الثانی له. فهرس الفوائد - فائده فی طرق روایه مشایخنا أیضا للصحیفه الشریفه السجّادیه - فائده نقل فیها صوره إجازه بعض الأفاضل لبعض تلامیذه کتبت مسوّده - فائده نقل فیها صوره ما کتبه الشیخ الجلیل العالم الأوحد الشیخ زین الدین الشهید الثانی علی الصحیفه التی بخطّه - فائده نقل فیها صوره ما کتبه الشهید الثانی رحمه اللّه علی تهذیب الأحکام فی طریق روایته لهذا الکتاب المستطاب عن مشایخه. - فائده نقل فیها صوره نسب الأمیر معین الدین محمّد بن شاه أبو تراب

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - فی إیراد إجازات علماء أصحابنا رضوان اللّه علیهم و أحوالهم باب و أحوال بعض علماء العامّه أیضا و ما یتعلّق بذلک من المطالب و الفوائد - فائده فی أحوال جماعه من العلماء و قد نقلناه من خط محمد بن علی الجباعی جد شیخنا البهائی نقلا من خط الشهید الثانی قدس اللّه أرواحهم - فائده فی ذکر بعض الوقائع و أحوال جماعه من العلماء - فائده فی أحوال الشیخ الطوسی و المفید و غیرهما و فیها مطالب جلیله أخری أیضا - فائده أخری فی أحوال المرتضی و الرضی قدس اللّه سرهما نقلا من خط الشهید ره - فائده أخری فی أحوال جماعه أخری من العلماء قد نقلناها من خطّ الشیخ محمّد بن علیّ الجبعیّ المذکور أیضا - فائده وجدتها فی أحوال جماعه من الشعراء - فائده بخط الشیخ محمّد بن علیّ الجبعیّ و فیها مطالب جلیله نافعه - فائده أخری فی نقل أبیات لابن طاوس و ابن الوردیّ و غیرها من الفوائد - فائده فی إیراد أوائل کتاب الإجازات للسیّد رضی الدین علی بن طاوس الحسنیّ قدّس اللّه روحه - فائده قد نقلت من خط الشهید قدس سره فی صوره إجازه السید النقیب الطاهر رضی المله و الحق و الدین علی بن طاوس للشیخ جمال الدین یوسف بن حاتم بن فوز بن مهند الشامی - فائده أخری فی إیراد أسامی جماعه من العلماء قد نقلتها من خط الشیخ محمّد بن علیّ الجبعیّ المذکور نقلا من خط الشهید قده - فائده فی شرح مؤلفات العلامه منقوله من کتاب خلاصه الرجال له - فائده أخری فی ذکر إجازه العلّامه للمولی قطب الدین الرازی علی ظهر القواعد للعلّامه المذکور و غیر ذلک من الفوائد المتعلّقه بأحوال القطب المذکور. - فائده فیها إجازات و مطالب جلیله و فی ذکر جماعه من العلماء قدّس اللّه أرواحهم - فائده فی قصّه شهاده الشهید محمّد بن مکیّ المذکور رحمه اللّه - فائده أخری فی طریق روایه الشهید ره لقراءه القرآن و الشاطبیه - فائده فی إیراد مطالب جلیله فی أحوال العلماء و نحو ذلک - فائده أخری فی هذا المعنی أیضا قد أخذناها من خط الشیخ شمس الدین محمّد بن علیّ الجبعیّ المذکور نقلا من خطّ الشهید قدس اللّه روحهما - فائده فی إیراد حدیث یدلّ علی صحّه أدعیه الصحیفه الکامله السجّادیّه علی الظاهر فتأمل - فائده() فی ذکر سند الشیخ محمد الجزریّ الشافعیّ فی قراءه القرآن إلی مشایخه من العامّه. -فهرس الإجازات - صوره إجازه الشیخ حسن بن الحسین بن علیّ الدوریستی للشیخ مجد الدین أبی العلاء. - صوره إجازه الشیخ عمید الرؤساءهبه اللّه بن حامد اللغوی الصحیفه الکامله السجّادیّه للسیّد ابن معیّه أستاد الشهید رحمهم اللّه - صوره إجازه الشیخ معین الدین سالم بن بدران بن علیّ المازنیّ المصریّ المعروف بالشیخ معین الدین المصریّ للخواجه نصیر الدین رضی اللّه عنه - صوره سند روایه الشیخ جعفر بن محمّد بن هبه اللّه بن نما الحلّی لکتاب استبصار الشیخ الطوسی رضوان اللّه علیه - فی ترقیم الفوائد فی متن الکتاب خلل لا بدّ و أن یصحح طبقا للفهرس. - صوره إجازه السیّد النقیب الطاهر علیّ بن طاوس للشیخ جمال الدین یوسف بن حاتم بن فوز بن مهنّد الشامیّ - صوره إجازه الشیخ فخر الدین ولد العلّامه للسیّد أبی طالب بن محمّد بن زهره الحلبی. - صوره الإجازه الکبیره المعروفه من العلّامه لبنی زهره الحلبیّ رضی اللّه عنهم - إجازه العلّامه للمولی قطب الدین الرازی علی ظهر القواعد للعلّامه المذکور - صوره إجازه أخری کتبها العلّامه قدّس اللّه روحه علی کتاب شرایع الإسلام لبعض المشایخ العظام و هو المولی تاج الدین محمود ابن المولی زین الدین محمّد ابن المولی القاضی سدید الدین عبد الواحد الرازی قدّس سرّه - صوره إجازه العلّامه للسیّد مهنّا بن سنان المدنیّ قدّس سرّه. - صوره إجازه أخری له قدّس اللّه روحه للسیّد مهنّا بن سنان المذکور طاب ثراه - صوره إجازه الشیخ فخر الدین ولد العلّامه للسیّد مهنّا بن سنان - صوره إجازه حسنه لطیفه من بعض أفاضل تلامذه الشیخ نجیب الدین یحیی بن سعید الحلّی و نظرائه و الظاهر أنّها من السیّد محمّد بن الحسن بن محمّد بن أبی الرضا العلویّ للسیّد شمس الدین محمّد بن السیّد جمال الدین أحمد بن - راجع الفائده العاشره. - راجع الفائده الثالثه عشر. - أبی المعالی استاذ الشهید قده - صوره إجازه من السیّد محمّد بن الحسن بن محمّد بن أبی الرضا العلویّ المذکور للسیّد شمس الدین محمّد ابن السیّد جمال الدین أحمد بن أبی المعالی الموسوی المذکور - إجازه أخری له لکتاب أسرار العربیه - إجازه أخری له لکتاب نهج البلاغه و غیره - إجازه أخری له لکتاب المقامات الحریری - صوره إجازه السیّد محمّد بن القاسم بن الحسین بن معیّه الحسینیّ للسیّد شمس الدین قدّس اللّه سرّه - صوره إجازه فخر المحقّقین ولد العلّامه قدّس اللّه روحهما لشیخنا الشهید نوّر اللّه ضریحه - صوره روایه الحاج زین الدین علی بن الشیخ عز الدین حسین ابن مظاهر تلمیذ الشیخ فخر الدین ابن العلامه حدیث مدح بلده الحله و أهلها عن مشایخه عن أمیر المؤمنین علیه السلام - صوره إجازه الشیخ فخر الدین المذکور التی کانت مکتوبه بخط یده للحاج زین الدین علیّ بن الشیخ عزّ الدین حسن بن مظاهر المذکور علی ظهر نسخه عتیقه من کتاب نهایه الإحکام فی معرفه الأحکام من مصنفات والده - صوره إجازه السیّد تاج الدین ابن معیّه للشیخ شمس الدین محمّد بن مکیّ الشهید قدّس اللّه سرّهما - راجع الفائده الرابعه عشر. - صوره أجازه من بعض العامّه و هو شمس الأئمّه الکرمانیّ القرشیّ الشافعیّ لشیخنا أبی عبد اللّه السعید الشهید محمّد ابن مکیّ قدّس اللّه روحه - صوره إجازه الشیخ السعید الشهید قدّس اللّه روحه للشیخ الفقیه ابن الخازن الحائری قدّس اللّه سرّه. - صوره إجازه الشهید للشیخ شمس الدین أبی جعفرمحمّد ابن الشیخ تاج الدین أبی محمّد عبد علیّ بن نجده قدّس اللّه روحهما. - صوره ما کان فی آخر صحیفه الشیخ شمس الدین محمّد بن علیّ الجبعیّ المذکور جدّ شیخنا البهائی قدّس اللّه روحهما و فیها إجازات و فوائد کثیره أیضا (و الإجازات: إجازه عمید الرؤساء هبه اللّه بن حامد بن أحمد بن أیّوب بن علیّ بن أیّوب لأبی جعفر القاسم بن الحسن بن محمّد ابن الحسن بن معیّه قراءه للصحیفه و إجازه الشیخ علیّ بن علیّ بن محمّد بن طیّ للشیخ شمس الدین محمّد بن علیّ بن الحسن الجبعیّ قراءه للصحیفه) - صوره إجازه الشیخ علی بن محمّد بن عبد الحمید النیلیّ للشیخ أحمد بن محمّد بن فهد الحلّی رضوان اللّه علیهما - صوره إجازه الشیخ الفاضل أبی الحسن علیّ بن الحسن بن محمّد الخازن للشیخ جمال الدین أحمد بن فهد الحلّی قدّس اللّه أرواحهم مع حکایه إجازه الشهید قدّس سرّه - صوره إجازه الشیخ علیّ بن محمّد بن یونس البیاضیّ للشیخ ناصر بن إبراهیم البویهی الحساوی قدّس اللّه روحیهما.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - کتاب العقل و الجهل و فیه سته أبواب - کتاب العلم، و آدابه و أنواعه و أحکامه، و فیه ستّه و خمسون باباً - کتاب التوحید و فیه اثنان و ثمانون باباً و فیه من أبواب الاحتجاجات و المناظرات فی التوحید باباً - کتاب العدل و فیه ستّه و ثلاثون باباً - کتاب المعاد و هو یشتمل علی إثبات الحشر الجسمانی و الجنّه و النار و المیزان و الحساب و الصراط و الحوض و الشفاعه و سایر أحوال القیامه و کیفیّاته و فیه أحد و أربعون باباً - کتاب السماء و العالم و هو یشتمل علی بیان مخلوقات اللّه تعالی من العرش و الکرسیّ و الحجب و السموات و الأرض و العناصر و الموالید و أصنافها و أحوالها و ما یتعلّق بکلّ نوع منها من علم النجوم و الطبّ و التشریح و أحوال النفس و الأرواح و غیر ذلک فیه، مائتان و تسع و ثمانون باباً - کتاب النبوّه و هو یشتمل علی عدد الأنبیاء علیهم السلام و أحوالهم و قصصهم و سایر ما یتعلّق بهم و تفاصیلهم من آدم إلی نبیّنا صلّی اللّه علیه و آله، فیه مائه و خمس و ثلاثون باباً - کتاب أحوال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و آیاته و معجزاته و أخباره و غزواته و عشائره و أولاده و أصحابه، فیه اثنان و مائه باب - کتاب أحوال الصحابه و التابعین، فیه أربعه باباً - کتاب الإمامه، و فیه النصوص علی الأئمه علیهم السلام و سایر أحوالهم مجملا و مناقبهم و فضائلهم و شرائط الإمام و علامات الإمامه، و فیه أبواب الاحتجاجات فی الإمامه، فیه مائه و ثمانون باباً -کتاب أحوال أمیر المؤمنین صلوات اللّه علیه و فضائله و مناقبه و النصوص علی إمامته و معجزاته و سائر ما یتعلق به، و فیه مائه و ثمانیه أبواب -کتاب الفتن و هی ما وقع عند موت النبیّ صلّی اللّه علیه و آله و بعده إلی شهاده أمیر المؤمنین صلوات اللّه علیه و لعنه اللّه علی من ظلمه و فیه أبواب أحوال فاطمه صلوات اللّه علیها و عصمتها و فضائلها و ولادتها إلی شهادتها، و فیه بعض الاحتجاجات فی ذلک فیه مائه و تسع و ثلاثون باباً -کتاب أحوال الحسنین إلی الرضا صلوات اللّه علیهم فیه تسع و مأتا باب -کتاب تاریخ الجواد إلی القائم علیهم السلام و فیه ستون باباً -کتاب الإیمان و الکفر و فیه أبواب المعاصی و الکبائر و حدودها، و فیه أبواب النواهی، و فیه أبواب المواعظ، فیه أربعمائه و تسعه عشر باباً -کتاب العشره بین الآباء و الأولاد و الإخوان و ذوی الأرحام و الممالیک و المؤمنین و غیرهم و حقوق کل واحد علی صاحبه، فیه مائه و تسع و خمسون باباً -کتاب الآداب و السنن و فیه تمام أبواب الی و التجمّل فیه مائه و ثمان و سبعون باباً - فی الأصل سماء کتاب أحوال أمیر المؤمنین راجعه. - طبع أبواب الزیّ و التجمّل من البحار ناقصا علی ما تراه فی ج و بعض أبوابها بیاض من الأحادیث و لو کنّا ظفرنا بهذا الفهرس البدیع فهرس مآخذ البحار لأتممناه طبقا لما أشرنا إلیها من الأحادیث فی هذا الفهرس القیّم. - کتاب القرآن و فیه اثنان و خمسون باباً - کتاب الدعاء و فیه مائه و اثنان و أربعون باباً - کتاب الطهاره و فیه مائه و ثلاث و عشرون باباً - کتاب الجنائز و فیه مائه و ثمان و ثلاثون باباً - کتاب الصلاه و فیه مائه و ستّ و سبعون باباً - کتاب الزکاه و فیه أحد و أربعون باباً - کتاب الخمس و فیه ثمانیه أبواب - کتاب الصوم و فیه ثلاثه و أربعون باباً - کتاب الحجّ و فیه مائه و ثلاثه أبواب - کتاب الجهاد و فیه تسعه عشر باباً - کتاب المزار و فیه ثلاثه و ثلاثون باباً - کتاب المکاسب و فیه ستّ و ستّون باباً - کتاب الدین و القرض فیه اثنا عشر باباً - کتاب الإجاره و فیه ثمانیه باباً - کتاب المزارعه و المساقات و أحکامهما، و فیه أبواب الودیعه و العاریه و الصلح و الضمان و الکفاله و الحواله و الوکاله و المضاربه و آدابها و أحکامها و الشرکه و الجعاله و الغصب و ما یوجب الضمان. - کتاب اللقطه و الضالّه فیه باب واحد - کتاب أحیاء الموات فیه بابان - کتاب الوقوف و الصدقات، فیه تسعه أبواب - کتاب السبق و الرمایه و أنواع الرهان فیه باب واحد - کتاب الوصایا، فیه سبعه أبواب - کتاب النکاح، فیه مائه و أربعون باباً - کتاب الفراق، فیه ستّه عشر باباً - کتاب العتق، فیه ثمانیه أبواب - کتاب النذور و الأیمان، فیه عشره أبواب - کتاب المواریث، و فیه سبعه عشر باباً - کتاب القضایا و الأحکام، فیه أربعه و عشرون باباً - کتاب الجنایات و القصاص و الدیات فیه ثلاث و عشرون باباً

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. آنچه در این جلد به آن پرداخت شده است: - کلمه المحشّی - خطبه الکتاب - الفصل فی شطر من مناقبه و فضائله - الفصل فی سرد مؤلفّاته و تصانیفه و هی صنفان - الفصل فی ذکر مشایخه و تلامذته و من روی هو عنه و من یروی عنه فی مقامین - الفصل فی ذکر آبائه و أمّهاته و أجداده و ذراریهم و فیه أصلان - الفصل فی إجمال حال ولده و ذراریه و من فیهم من العلماء الأخیار - الفصل فی تاریخ ولادته و وفاته و مبلغ عمره و بعض منامات العلماء - بحث فی معنی الإجازاه و سرد کتب الإجازات - سرد رسالات الإجازات - فهرس کتاب الإجازات - دیباجه الکتاب بقلم العلامه الأفندی تلمیذ المؤلف - باب فی إیراد کتاب فهرس الشیخ منتجب الدین

التفسير الحديث (ترتيب السور حسب النزول)، اثر محمد عزه دروزه، از مفسران معاصر اهل سنت، تفسيرى تاريخى به ترتيب نزول سوره‌ها مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 1380ق نوشته شده است. مى‌توان هدف مؤلف از تدوين اين كتاب را در دو امر زير خلاصه كرد: - ارائه تفسيرى كامل از قرآن كريم با نگاهى تاريخى و در بستر زمان نزول آن كه در قالبى نو و به ترتيب نزول، تفسير شده باشد. - ارائه تفسيرى اجتماعى از قرآن كه بتواند عطش فكرى و علمى نسل جوان را سيراب كرده، آنان را از تفكرات و عقايد انحرافى جديد حفظ كند و با شرح ميراث گران‌قدر دينى، قومى، اخلاقى و اجتماعى‌شان، از نتايج وحشتناك اعراض از سنت و تفكر دينى، نجاتشان دهد. كتاب با دو مقدمه از مؤلف آغاز و مطالب در ده جلد، تنظيم شده است. مؤلف كه بيشتر مطالعات و تأليفاتش صبغه تاريخى، به‌ويژه گرايش تاريخ صدر اسلام دارد، با شيوه‌اى تاريخى به تفسير قرآن پرداخته است. او بهترين روش تفسيرى را روشى مى‌داند كه در بستر عصر نزول قرآن و بر اساس ترتيب نزول آن باشد. به همين جهت با استخراج ترتيب سوره‌هاى قرآن بر حسب ترتيب نزول آن و با استفاده از منابع تاريخى گوناگون، به كارى جديد در عرصه تفسير قرآن دست زده است كه امروزه آن را «تفسير به ترتيب نزول» يا نوعى «تفسير تاريخى» مى‌نامند. مبانى او در تفسير تاريخى عبارتند از: تفسير به ترتيب نزول، محوريت قرآن و سياق آيات در تفسير، عرفى بودن زبان قرآن و كشف سيره نبوى از قرآن. مبانى تفسيرى او با نقدهايى نيز همراه است از جمله: ابتناء تفسير به ترتيب نزول بر ظنيات و تعارض مبناى وى در ترتيب آيات با ترتيب بيان‌شده در روايات. در مقدمات، به انگيزه تدوين و روش كار نويسنده اشاره شده است. مبانى تفسيرى، در مواردى سبب اختلاف رويكرد مفسران و روش تفسيرى و حتى گرايش تفسيرى آنان با ديگران شده، ديدگاه و روش آنان به چگونگى تفسير قرآن را شكل داده است. به نظر مى‌رسد اين امر، در مورد نويسنده حاضر، صادق است؛ زيرا او تفسيرى متفاوت ارائه داده كه بنابراین، اهميت تبيين مبانى تفسيرى او ضرورى مى‌نمايد. اين مبانى عبارتند از: الف) به ترتيب نزول بودن تفسير: آنچه اثر حاضر را از ديگر تفاسير ممتاز مى‌كند، تفسير آيات طبق ترتيب نزول آن است؛ به اين صورت كه ابتدا سوره حمد، سپس سوره علق و پس از آن قلم و بعد مزمل را تفسير مى‌كند و به همين ترتيب، تفسير سور را تا پایان سور مكى ادامه مى‌دهد. پس از آن تفسير سوره‌هاى مدنى را با تفسير سوره بقره آغاز مى‌كند تا به آخرين سوره مدنى قرآن؛ يعنى نصر مى‌رسد. او تفسير قرآن با اين روش را بهترين روش در فهم قرآن و خدمت به آن دانسته و معتقد است با اين روش، پيگيرى سيره نبوى به‌صورت زمانى ممكن مى‌شود؛ همان‌طوركه پيگيرى دوره‌هاى نزول و مراحل آن به‌صورتى واضح‌تر و دقيق‌تر ممكن مى‌شود و اين امر، قارى قرآن را در جو نزول قرآن و ظرف مكانى و زمانى و مناسبات و غايت و مفاهيم آن قرار مى‌دهد و حكمت آيات الهى براى او آشكار مى‌شود. مفسر، كتب مختلفى را كه در آن، ترتيب سور بر حسب نزول آمده است، بررسى كرده، در هر كتاب، ترتيبى خاص و متفاوت از ترتيب ديگران يافته است، مانند ترتيب‌هاى چهارگانه‌اى كه در «اتقان» سيوطى يا تفسير «خازن» يا «مجمع البيان» آمده يا ترتيبى كه در مصحف قدروغلى در رأس هر سوره اشاره شده است. دروزه پس از بحث پيرامون ترتيب متداول مصحف و جواز تخطى از آن، در پایان به اين نتيجه مى‌رسد كه امكان تعيين ترتيب صحيح همه سور بر حسب نزول وجود ندارد، اما اين به آن معنى نيست كه ترتيب‌هاى مستند به روايات قديم يا منسوب به صحابه و تابعين، كلا غلط و غير قابل اعتماد هستند؛ زيرا مثلاًسياق و مضامين قسمت اعظم سور مكى نشان مى‌دهد كه نزول اين سوره‌ها يكباره است و اين ترتيب‌هاى گوناگون نيز در ترتيب اكثر سوره‌ها متفقند. در نتيجه فى‌الجمله مى‌توان در بسيارى از سور، به ترتيبى كه از گذشته نقل شده، اعتماد كرد. وى پس از بررسى ترتيب‌ها، ترتيبى كه در مصحف قدروغلى (چاپ‌شده توسط وزارت كشور مصر) مى‌باشد، برگزيده است. در آغاز هريك از سور اين مصحف - كه طبيعتا چينش سوره‌هايش به ترتيب مصحف عثمانى است - به ترتيب نزول آن نيز اشاره شده و همان‌طوركه خطاط آن مصحف، اشاره كرده، اين ترتيب تحث اشراف گروهى از اهل علم بررسى و تحقيق علمى شده است. ب) عرفى بودن زبان قرآن: مفسر، معتقد است مفردات، اصطلاحات و تركيبات قرآن بر مبناى لغت و فرهنگ مردم عصر نزول در حجاز است و طبعا مردم آن زمان و مكان، مفاهيم قرآن را بدون هيچ تكلفى مى‌فهميده‌اند و لسان و لغت قرآن براى مخاطبان آنان كه عرب عصر نزول بوده‌اند، واضح و مفهوم بوده است. او براى اين عقيده، شواهد و دلايلى دارد كه به‌طور خلاصه، به آن اشاره مى‌شود: - آياتى كه لسان قرآن را عربى مبين مى‌داند. - آياتى كه به تدبير در قرآن امر مى‌كند. - آياتى كه سؤالات مردم آن عصر را مطرح كرده، پاسخ مى‌گويد. - آيات تهديد و تكذيب و وعظ و احكام و اخلاق. - مأمور بودن پيامبر(ص) به تبليغ قرآن براى همه طبقات. - آياتى كه قرآن را هادى مردم معرفى كرده و به تبعيت از آن امر مى‌كند. - معجزه بودن قرآن در فصاحت و بلاغت. - آياتى كه به جارى شدن اشك‌ها و به سجده افتادن سامعين قرآن اشاره مى‌كند. به عقيده دروزه، لازمه منطقى همه اين دلايل آن است كه لسان و لغت قرآن براى عرب عصر نزول كه مخاطب خاص قرآن بوده است، قابل فهم و درك باشد. از طرفى لغت، اصطلاحات و مفاهيم قرآن براى مخاطبانى با فهم متوسط و حتى عرب بدوى و عرب‌زبانان غير اصيل مقيم حجاز يا كسانى كه از بلاد مجاور به حجاز وارد شده بودند، نيز مغلق و غامض نبوده است. ج) روش تفسير قرآن به قرآن: از نظر دروزه، خود قرآن مطمئن‌ترين منبع براى فهم آن است. او در مقدمه تفسيرش در مبحث «فهم القرآن من القرآن» به مبناى تفسيرى اشاره كرده و معتقد است كه مطمئن‌ترين و محكم‌ترين و بهترين وسيله براى فهم قرآن و دلالت‌ها و تلقين‌هاى آن، بلكه ظروف و مناسبات نزول آن، تفسير بعض قرآن با بعض ديگر و عطف و ربط بعضى از قرآن به بعضى ديگر است. البته اين در صورتى است كه اين امر از لحاظ لغت يا معنى يا مناسبت يا سبک يا حكم يا... ممكن باشد. او بر اين باور است كه آيات قرآن، همانند زنجيره‌اى به‌هم‌پيوسته‌اند كه هر بخش از آن با بخش ديگر، اتصالى تام دارد و اين سلسله، ادوار سيره نبوى را در دو عهد مكى و مدنى به تصوير مى‌كشد؛ بنابراین، شأن عبارات، جملات، احكام و مواعظ آن، چنان است كه هر بخش از آيات، مفسر بخشى ديگر باشد. او براى اين روش، فوايدى را ذكر كرده است كه عبارتند از: تفسير قرآن به قرآن، انسان را از نظرات گوناگون تفسيرى، تكلف و تخمين، بى‌نياز مى‌كند و مثل حائلى ميان او و تعارضات تفسيرى و اشكالات لغوى و غير لغوى قرار مى‌گيرد. اين تفسير در بسيارى موارد باعث مى‌شود كه مفسر، قول قوى از ضعيف و صحيح از باطل را ميان روايات يا مناسبات نزول و اسباب آن، تمييز دهد. شناخت آيات ناسخ و منسوخ و تبيين صورت‌هاى متنوع تطور سير دعوت نبوى و تشريع قرآنى، يكى ديگر از فوايد اين گونه تفسير است؛ مثلاًآيات 15 و 16 سوره نساء، به جريمه زنا و نصاب شهود ثبوت آن اشاره مى‌كند، ولى حد آن را تعيين نمى‌كند و به نگه‌داشتن زنان در خانه و اذيت آن‌ها اكتفا مى‌كند. اما در آيه 2 سوره نور، حد زانى را تعيين مى‌كند. دروزه، معتقد است كه ملاحظه آيات سوره نساء و نور در كنار يكديگر، نشان مى‌دهد كه آيات سوره نساء قبل از آيات سوره نور نازل شده است و آيات سوره نور، به‌عنوان آيات محكم، در مقابل آيات سوره نساء قرار مى‌گيرد. همچنين، ملاحظه اين ترتيب، گوياى تطور تشريع قرآنى است. فهرست مطالب هر جلد در انتهاى همان جلد و فهرست محتويات تمام مجلدات به همراه فهرست «احاديث و اقوال»، «فقه»، «اعلام»، «شعوب»، «قبايل و طوايف»، «اماكن»، «اصنام»، «ايام، غزوات و وقايع»، «شعر» و «كتب مذكور در متن»، در انتهاى جلد دهم آمده است. در پاورقى‌ها، به ذكر منابع و توضيح و تبيين برخى از كلمات و عبارات متن پرداخته شده است. جلد دهم به تقریظ و فهارس اختصاص یافته است.

تفسیر «البحر المحیط» اثر ابو حیان اندلسی به زبان عربی، در بردارنده تمامی قرآن و محور اصلی آن ادبی، لغوی و بلاغی می‌باشد. این تفسیر از جامع‌ترین تفاسیر مشتمل بر نکات ادبی شگفت و بدیع قرآن است و بحثهای فراوانی درباره بدایع قرآن دارد. امتیاز این تفسیر در اهمیت دادن به ابعاد ادابی، لغوی، نحوی و بلاغی است و مجموعه ارزشمندی از اشعار ناب و شواهد ادبی و اعرابی و قرائات و لهجه‌ها، را در خود جای داده است که از دانش و آگاهی گسترده مفسر در این زمینه حکایت می‌کند. البته پرداختن عمیق به مباحث نحوی (که ویژگی اصلی این کتاب است) چنان پر رنگ بوده که برخی گفته‌اند: بحر المحیط بیشتر از آنکه به تفسیر همانند باشد، کتابی نحوی می‌ماند مؤلف به معانی لغوی واژگان، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ، قرائتهای وارده نیز عنایت دارد و در ذیل آیات احکام به مباحث فقهی هم پرداخته است. ابوحیان خود در مقدمه تفسیر روش آن را اینگونه توضیح می‌دهد: «روش من در این تفسیر، نخست پرداختن به معانی مفردات الفاظ، چه از لحاظ لغت و چه از لحاظ اعراب و بلاغت است، یعنی هر حالتی که لفظ قبل از ترکیب دارد. اگر کلمه‌ای دارای دو یا چند معنا بود، در موضع اول، آنها را بیان کرده، موارد بعد را به آن ارجاع می‌دهم. سپس به تفسیر آیات پرداخته، در صورت وجود شان نزول، آن را مطرح می‌نمایم. در پی آن به نسخ احتمالی و مناسبت و ارتباط با آیات پیشین و پسین اشاره می‌کنم. قراءات شاذ مستعمل و مشهور را ذکر و توجیه ادبی آن را متعرض می‌شوم. سپس اقوال مفسرین (از قدیم و جدید) را که در فهم معانی ظاهری و پنهان آیه، مؤثر است نقل نموده و در جهت آشکار ساختن کامل مفهوم آن از هیچ تلاشی فروگذار ننمودم. مشکلات اعراب و دقایق ادبی، از بدیع و بیان را توضیح... و دلائل آن را به کتب مفصل ارجاع داده‌ام. از تکرار مباحث پرهیز نموده، موارد آن را به مباحث قبل ارجاع می‌دهم. سپس اقوال فقهای مذاهب اربعه و دیگران را در احکام شرعیه تا آنجا که با الفاظ قرآنی مرتبط است، مطرح کرده، دلائل آن را جز در مواردی که حکم غریب یا خلاف مشهوری باشد، به کتب فقهی ارجاع داده‌ام. در خاتمه در برخی آیات، خلاصه‌ای از بحثهای بدیع و بیان را که از دیگران نقل نموده، با دیدگاه خود مطرح می‌نمایم و بنابر همین دیدگاه آیه را شرح می‌دهم. پس از آن اشاره‌ای به برخی کلمات صوفیه، که مناسب مدلول لفظی آیات بوده، نموده‌ام و از تاویلات ملحدین و دیگران که خلاف ظاهر قرآن باشد، پرهیز کرده‌ام.» ابو حیان با وجود تفصیل مباحث نحوی در تفسیر خود، به تفصیلهای مربوط به علوم مختلف برخی مفسرین انتقاد شدید دارد. مانند، نقد وی بر فخر رازی در تفصیل بحث اصولی (اصول فقه) نسخ ذیل آیه «ما ننسخ من آیة او ننسها»(بقره:۱۰۶). نکته قابل توجه ابو حیان در تفسیرش این است که با وجود اهتمام به مباحث نحو، اما هیچگاه نظرات نحویین را بر بلاغت قرآن ترجیح نداده و معتقد بود که بلاغت و بیان و نحو قرآن بالاتر و محکمتر از این است که آن را تماما در قالب اصول نحوی، نحویین، قرار دهیم. ایشان در مقدمه خود بر تفسیر می‌نویسد شایسته نیست که حکایات نامناسب و قصص تاریخی اسرائیلی را در تفسیر داخل کرد. با این وصف بحر المحیط از وجود اسرائیلیات مصون نمانده و برخی روایات جعلی منتسب به پیامبران (گر چه به شکل اندک) در این زمینه نقل شده است مانند قصه حجر موسی علیه‌السّلام ، داود و زوجه اوریا و قصه ارم ذات العماد. البته در برخی موارد به نقد آن نیز می‌پردازد مانند قصه هاروت و ماروت که بعد از نقل روایات به نقد آنها می‌پردازد. جلد نهم به فهارس کتاب اختصاص یافته است.

من هدى القرآن، اثر سيد محمدتقى مدرسى، فرزند سيد محمدكاظم حسينى خراسانى مدرس حائرى، از انديشمندان و محققان و نويسندگان شيعه عصر حاضر است. اين كتاب به زبان عربى، داراى 13 مجلد و تفسيرى كامل و شامل همه آيات قرآن است كه به روش تحليلى و تربيتى تأليف يافته، در آن به مسائل اجتماعى تأكيد شده و مفسر به نيازها و پرسش‌هاى جديد عصر توجه داشته و به‌گونه‌اى به مناسبت تفسير آيات، مطرح ساخته است. مؤلف در مقدمه خود مى‌گويد: «در اين تفسير بر تفكر و تدبر مستقيم در آيات، تكيه ورزيديم؛ يعنى همان روش دريافت و فهم مستقيم از آيات و بازگشت به خود قرآن، طبق روشى كه پيامبر(ص) و ائمه(ع) به ما آموزش داده‌اند كه همان تفسير قرآن به‌وسيله خود قرآن مى‌باشد. تفسير من، الهاماتى است كه از اين تدبر دريافت داشته‌ام و در آن كوشش خواهم كرد كه واقعيت‌هاى خارجى را به آيات قرآن ارتباط دهم، كه هدف از تفسير قرآن همين است؛ زيرا قرآن همچون خورشيد فروزنده‌اى است كه هر روز با تابش تازه بر جهانى نو، نورافشانى مى‌كند». در ادامه، مفسر محترم مى‌نويسد: «مدعى آن نيستم كه در اينجا معانى سخن خدا را به‌صورت كامل بيان خواهم كرد، بلكه در آن مى‌كوشم كه تنها بينش‌ها و بصيرت‌هايى را كه شخصا در ضمن تدبر در قرآن بدانها دست يافته‌ام، بر روى كاغذ بياورم». اين تفسير بر تبيين مفاهيم آيات و بيان مقاصد و اهداف والاى آن و درمان موفق و مفيد دردهاى جامعه متكى است. مطالب، به‌طور دسته‌بندى ارائه شده و كمتر به بحث‌هاى فنى و آكادميك تفاسير سنتى گرايش پيدا كرده است. بدين جهت بحثى از اسباب نزول، قرائات و اعراب كلمات، مطرح نشده است، بلكه هدف او حتى در ذكر برخى روايات، بيان آيات و تبيين روش تربيتى و اخلاقى قرآن براى فهم آن است. روش كلى ايشان در ابتداى سور با ذكر نام و فضيلت سوره‌ها آغاز مى‌گردد كه با نقل رواياتى از تفاسير روايى، مانند عياشى و... شيوه طرح مطالب و ورود به تفسير، اين‌گونه است كه نخست مجموعه‌اى از آيات را ذكر مى‌كند، آن‌گاه معانى واژه‌ها (كه از مجمع البيان اتخاذ شده است) را به رديف 1، 2، 3 و... بيان مى‌دارد. آن‌گاه پس از شرح پيام كل آن مجموعه تحت عنوان «رهنمودهايى از آيات»، قسمت به قسمت، با رديف‌هاى 1، 2، 3 و... و تيتربندى مطالب، جملات آيات را توضيح مى‌دهد. هر قسمت از آيات به موضوعى اختصاص يافته و عنوان‌گذارى شده است. به جنبه‌هاى تدبرى و تعقلى تفسير تكيه داشته و آن را از خود آيات استنباط كرده است و به سراغ اقوال دور از ذهن و احتمالات بعيد نرفته يا كمتر رفته است. در آخر تفسير هر فراز از آيات، سعى در نتيجه‌گيرى كلى، همگام با عصر جديد دارد، مانند ج1، ص175 به بعد، آيه 73 سوره بقره، داستان گاو. در نقل داستان‌ها و قصص قرآنى به نكات مستفاد از خود قرآن اكتفا گرديده و به نقل تاريخ و قصه نپرداخته است و قهرا از نقل روايات اسرائيلى شايع، احتراز جسته است، مانند ج1، ص156، ذيل آيه 49 سوره بقره. در مباحث و آيات فقهى، به شكل مختصر، متعرض احكام مستنبط از آيات مى‌شود و بيش از آيات، احكام را تفصيل نمى‌دهد، به بيان نظر شيعه اماميه در احكام، كفايت مى‌كند، بدون تعصب يا تعرض به مذاهب ديگر؛ به‌عنوان نمونه در بحث آيه 6 سوره مائده وضو را مطرح و با بيانى ساده و شيوا، شيوه وضو گرفتن و شستن دست‌ها از بالا به پايين را تبيين و اثبات مى‌نمايد (ج2، ص307). در اين ميان به فلسفه احكام و مسائل امروزى رايج در آن حكم نيز اشاراتى دارد، مانند ج1، ص304، ذيل آيه 178 بقره و يا آيه 183 سوره بقره، در فلسفه روزه. با خط مشى اتخاذشده، به‌طور طبيعى سؤالات و شبهات در اين زمان را طرح نموده، پاسخ مى‌دهند، مانند بحث هدف‌ها و احكام جنگ در اسلام، ذيل آيات 190 به بعد سوره بقره و يا مطرح نمودن شفاعت و مفهوم آن در قرآن، ذيل آيه 64 سوره نساء در جلد دوم و به‌طور كلى روش پرسش و پاسخ را در طرح مطالب خود پيگيرى مى‌كند، مانند ج1، ص140، ذيل آيه 36 سوره بقره. زبانى اخلاقى و موعظه‌اى دارد، مانند ج1، ص148-149، ذيل آيه 45 سوره بقره. در نقل روايات به‌قدر ضرورت اكتفا شده و از آنچه مايه سرگردانى خواننده است، پرهيز گرديده است. گاهى نيز در لابه‌لاى مطالب، به شرح برخى احاديث مى‌پردازد، مانند ج1، ص187، ذيل آيه 46 سوره بقره. در بحث‌هاى كلامى نيز ديدگاهى شيعى دارد و به‌اختصار مسائل را مطرح مى‌نمايد. جلد سیزدهم به فهرست اختصاص یافته است.