جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در باب اعجاز ادبی قرآن از گذشته تا کنون تلاش های ارزشمندی صورت گرفته و اندیشمندان مسلمان در هر عصری متناسب با ظرفیت های درونی خود و علوم آن عصر به خلق آثار بدیع یا تکراری پیرامون آن دست زده اند اما با وجود همه ی این تلاش ها باید گفت که اعجاز ادبی بسان چشمه ای جوشان است که پایانی برای آن متصور نیست چرا که در هر برهه ای از تاریخ پژوهشگران تنها موفق به نوشیدن جرعه ای از آن خواهند شد. آنچه از دیرباز تاکنون در ارتباط بااین کتاب آسمانی ذهن بشر را به خود مشغول کرده است وجوه و اسباب اعجاز آن می باشد. این پژوهش به بررسی و تحلیل جلوه های ادبی سوره مبارکه نبا از جمله اعجاز واژگانی،اعجاز صرفی،اعجاز نحوی و اعجاز بلاغی که هر کدام تاثیر مجزایی در فهم و معنای آیات دارند،با توجه به تفاسیر المیزان علامه طباطبایی و الکشاف زمخشری می پردازد.چرا که با همه لطایف و زیبایی هایی که در اثار گذشتگان در حوزه های ادبی قرآن و حدیث دیده می شود باز هم خالی از نقص نیست زیرا یکی از نقص هایی که در آثار آنان وجود دارد پراکندگی آن است و در یک اثر همه مباحث ادبی یکجا گردآوری نشده است. بخشی به لغت شناسی،بخشی به اعراب شناسی و بعضی به بلاغت پرداخته اند.به همین جهت با استعانت از خدای متعال خواستیم مباحث اعجاز ادبی یکی از سوره های قرآن(نبا) را بررسی و گردآوری کنیم و تاثیر این شگفتی های ارزشمند اعجاز را در فهم معنای آیات و تفسیر آن بررسی میکنیم.ان شاءالله

یکی از مسائل مهم و بنیادی در حوزه تفکر کلامی مسئله عصمت انبیاء و ائمه (ع) بوده که علمای اسلامی هر یک به نوبه خود، به این امر مهم پرداخته‌اند، و با رفع شبهات وارده بر عصمت انبیاء وتبیین آیاتی که مبین صدور سهو و گناه از پیامبر است، وحی و گفتار و سیره این پیشوایان الهی را استوارترین راه هدایت، برای جامعه بشری معرفی نموده‌اند. این نوشتار با روشی توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخآن‌های در چهار فصل به بررسی مباحث مختلف در حوزه عصمت پرداخته است. علّامه طباطبائی معتقد است که «عصمت» ریشه در علم دارد و علم صورت حاصل در نفس است، حال آن که در مذهب شیعه و بر اساس آموزه‌های دینی، «عصمت» گستره وسیعی دارد و حجت الهی از بدو ولادت معصوم است و علاوه بر گناه و خطا، از سهو و نسیان نیز مصون است. در نتیجه به نظر می‌رسد سخن علّامه طباطبائی رحمه‌الله، با عقیده شیعه امامییه درباره عصمت قابل جمع نیست و سخن ایشان سهو و نسیان را در بر نمی‌گیرد. از نظر فخر رازی، ضروری است که پیامبران بعد از بعثت معصوم باشند. در عین حال، او عصمت قبل از بعثت را برای پیامبران لازم نمی‌داند. او معتقد است که پیامبران به صورت عمد گناه کبیره انجام نمی‌دهند، اما صدور گناه کبیره از آنان به صورت سهوی امکان دارد. او گستره عصمت انبیا را در چهار مسئله اعتقاد، تبلیغ و رسالت، احکام و فتاوی و افعال و سیرت می‌داند. او با تکیه بر برخی مبانی، مثل جبرانگاری عصمت؛ دلایل عقلی، مثل بداهت عقل؛ و دلایل نقلی، مثل آیه 23 سوره جن، عصمت انبیا را اثبات کرده است. همچنین او به شبهاتی که در این خصوص با توجه به برخی از آیات قرآن مثل آیه 87 سوره انبیا جلوه کرده پاسخ داده است.

هدف این تحقیق بر رسی آرایه های ادبی سوره مائده با محوریت تفسیر المیزان است.منظور از آرایه های ادبی نکات علم معانی و بیان است. نکات علم معانی مثلاً: خبر و تقسیمات آن، انشاء و تقسیمات آن، احوال مسند الیه و مسند، اطلاق و تقیید، قصر، وصل و فصل، ایجاز، اطناب وغیره، نکات علم بیانی: مثلاً: تشبیه، حقیقت و مجاز، استعاره، کنایه، وغیره، با توجه به این که صاحب تفسیر المیزان علامه سید محمد حسین طباطبایی توجه ویژه ای به لطائف و ظرائف نکات علم معانی و بیانی نموده است.در این تحقیق سعی محقق این است که نکات ادبی که مؤلف در تفسیر خود به آن پرداخته در سوره مائده مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این در این تحقیق معرفی مؤلف و ویژگیهای تفسیر المیزان از دیدگاه های علماء پرداخته شده است. تنظیم این تحقیق بر اساس جواهر البلاغه صورت گرفته و این مشتمل بر سه بخش است بخش اول به بررسی کلیات و مفاهیم تحقیق می پردازد و در بخش دوم به آرایه های علم معانی و در بخش سوم به آرایه های علم بیان پرداخته شده است.

در موضوع ولایت تکوینی احکام دین و اصول اعتقادی شرع و اخلاق الهی را فقط باید از طریق امامان معصوم (علیهم السلام) دریافت کرد و هیچ کس غیر آن بزرگواران ، حق دخل و تصرف در دین را ندارد؛ما در این رساله به دنبال تبیین ولایت تکوینی از طریق بیانات علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و مقایسه بیانات ایشان با دو تفسیر از اهل سنت یکی به نام روح المعانی که یکی از جامعترین تفاسیر اهل تسنن می باشد و دیگری تفسیر روح البیان که مفسر آن صبغه عرفانی دارد به تبیین مقامات فاخره و بی بدیل ائمه معصوم ( علیهم السلام) می پردازد؛ مقاماتی که خود فرموده اند: «و لا یطمع فی ادراکه طامع ».

تفسیر المیزان محقق و مفسر بزرگ سید محمد حسین الطباطبایی یکی از بزرگ ترین و عام ترین تفاسیر قرآن کریم است که نویسنده در طول مدتی نزدیک به کوشش فراوان و مستمر داشته است. بیست سال از بیشتر زوایای اعتقادی، اعتقادی، فلسفی، تاریخی و حکایتی، تا این که تفسیر در بیست جلد به پایان رسید که شامل تمام عقاید اسلامی و جهت گیری های اعتقادی و علمی است. در این تحقیق به بررسی نظرات دو تن از مهم ترین مفسران و علما در تفسیر آیات الاحکام می پردازیم: سید الطباطبایی در تفسیر المیزان و سید السبزواری در تفسیر. مواهب الرحمن. این امر از طریق مقایسه بین این دو تفسیر انجام می شود، زیرا مقایسه بین این نظرات تنها از طریق روشن شدن آراء و روشن شدن آنها به صورت منظم و منظم صورت می گیرد. علامه طباطبایی با توجه به اهمیت آیات احکام در تشریع اسلام، به عنوان یکی از ارکان اساسی که مدار اسلام بر آن استوار است، به تحقیق درباره مفهوم احکام پرداخته و اقوال و نظراتی را که حول محور آن می چرخد، مورد بحث و بررسی قرار داده است. عملی، چه در سطح خارجی و چه در سطح داخلی و چه در سطح ابتدایی; یعنی وسیله یا عمل خیری که به وسیله آن می توان آن را به درجه یا مرتبه نهایی رساند. یعنی در سطح ثمراتی که انسان در صورت دستیابی می تواند به آن دست یابد حق تعالی می فرماید: (وَمَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَهَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً) [سوره بقره، آیه 269].

موضوع اسراف یکی از موضوع قرآنی و اخلاقی است که در قرآن کریم و کتب تفسیری و اخلاقی به آن اشاره شده است و مفسران در این باره بسیار مباحثی مفصلی درمورد این موضوع بیان کرده اند و موضوع ما در این پایان نامه اسراف و تأثیر آن در فروپاشی جوامع از منظر قرآن کریم با تمرکز بر تفسیر المیزان به عنوان نمونه و این موضوع بسیار مهمی است که در آن مباحثی در مورد گذشت از حدودی که خداوند معین ومشخص کرده است و اسراف انواع مختلفی دارد از جمله اسراف در امور معنوی و مادی است،که منجر به زوال و نابودی جامعه بشری می شود، لذا این پژوهش با هدف عینیت بخشیدن به موضوع اسراف در پرتو قرآن کریم و تفاسیر و تأثیر آن در فروپاشی اقتصاد و فرهنگ جوامع و روش های درمان آن از دیدگاه علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان در مورد فروپاشی اقتصاد جامعه است، از جمله شواهدی در آیاتی قران کریم اشاره شده از جمله: اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها، عدم عفت، مسائل اعتقادی، رعایت حد، اعتدال در انفاق، اسراف نکردن در خونریزی و ریختن خون پاکان وشریف، اعتراف مؤمنان به غفلت خود در پیشگاه خداوند متعال، اسراف در گرفتن مال مردم به ناحق و در مورد آثار منفی اسراف بر اقتصاد فرد و جامعه، فقر است،و اتلاف مال، پشیمانی و حسرت گرفتن،آسیب وضرر رساندن به بدن و اتلاف اموال به ناحق،و اما عوامل اسراف بر از بین رفتن جامه انسانی عبارت است از: عدم رعایت اوامر خداوند متعال، همجنس گرایی، عدم عفت (زنا)،بخس میزان،بدبینی نسبت به پیامبران و مخالفت با آنان، دست کم گرفتن انبیا و رسولان و توهین به آنان،و یکی دیگر از عوامل فروپاشی جامعه های انسانی :تنگ دستی وفقر ، زینت بخشیدن کارهای ناپاکان ومسرفان ،سنت استاصال وهلاکت آنان ، شکنناند آنان ودرو کردن آنان بطور کلی و سنگ باران انها .اما علامه طباطبایی علاج پدیده اسراف اقتصادی در تفسیر خود موضوعات گوناگونی آورد از جمله آنها:إستفاده صحیح از نعمتهای زینه، حلال بودن بعضی از زینتهای اما بدون زیاد روی واسراف در آنها،عدم اسراف در خوراکیها وحتی در دادن صدقه، ممنوعیت ریختن خونها واسیب رساندن وقتل انفس،قرار دادن حکم قصاص ودیه برای زنده نگه داشتن جامعه بشری،پیشگیری از افراط وتفریط در خرج کردن اموال خود، کمک رساندن به نزدیکان وفامیل خود وصله ارحام و فقراء و رکمک به ابن السبیل، و شاهد گذاشتن هنگام تحویل اموال یتامی به خودشان،خشوع وخضوع وتذلل در برابر خداوند متعال.وکما اینکه اثرات اسراف در فرهنگ جامعه وجود دارد از دیدگاه علامه طباطبایی که عبارت اند از:تأثیر منفی بر فرهنگ فرد و جامعه مانند: تکبر و تکبر با زینت، اسراف در غذا، مشروب، پوشاک و مسکن، اتلاف مال و تکبر توانایی، علم و حیثیت، و راه‌هایی برای درمان اسراف فرهنگی وجود دارد که از جمله آنها: امر و نهی، مدح و تهمت، روش‌های تطمیع و انذار، امانت و حکمیت صالحان در جامعه، روشهای تعاون در صلاح و تقوا، رعایت حد اعتدال در انفاق، جلوگیری از غلو، اجرای عدالت در حق نیازمندان، جلوگیری از ربا، ترجیح خود، تقوای خداوند متعال، قرض دادن به نیازمندان، جلوگیری از اسراف گر و صالح.واما روش استفاده شده در این پایان نامه توصیفی تحلیلی است.

موضوع احساس مسئولیت از مسائل مهم زندگی انسان های امروزی به شمار می‌رود چرا که امروزه بشریت به دلیل عدم مسئولیت پذیری با مشکلات زیادی مواجه است‌. تحقیق حاضر پیرامون موضوع احساس مسئولیت از دیدگاه مفسر شهیر علامه طباطبایی می‌باشد. نگارنده موضوع احساس مسئولیت را در سه حوزه . احساس مسئولیت نسبت به خداوند . احساس مسئولیت نسبت به خود و احساس مسئولیت نسبت به جامعه بر اساس رویکرد توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است و به این نتایج رسیده است که احساس مسئولیت در برابر پروردگار با ذکر و یاد خداوند متعال در هر موقعیتی و معرفت کامل و درست نسبت به ساحت کبریایی او و عمل به اوامر و ترک نواحی او و نیز با اقرار و اعتراف به بندگیش و رد عبودیت غیر او تحقق می‌یابد. و این مهم زمانی اتفاق می افتد که نوع تربیت انسان، تربیت الهی باشد. همچنین احساس مسئولیت انسان نسبت به خود زمانی بروز می‌یابد که انسان به خود شناسی رسیده و جهاد با نفس داشته باشد. و بالاخره در بیان نمونه های احساس مسئولیت در قبال جامعه می توان به انجام وظایف اجتماعی همانند اجرای عدالت، گسترش صمیمت و دوستی در جامعه، انفاق و دفاع از وطن برای داشتن جامعه‌ ای مطلوب تر و جز آن اشاره نمود. با توجه به آنچه ذکر شد در می یابیم که از نظر علامه طباطبایی ارتباط عمیقی و تنگاتنگی بین این سه حوزه احساس مسئولیت وجود دارد چرا که وقتی انسان به پروردگار مسئولیت داشته باشد، نسبت به خود و جامعه نیز مسئولیت پیدا خواهد کرد.

از تبلیغ در آیات قرآن کریم جایگاه ویژه‌ای دارد وبدیهی است که برای ترویج یک دین ورسالت به راه‌‌های تبلیغی مؤثر ومتناسب با مضمون آن پیام نیاز است. دانستن روش‌های تبلیغ در قرآن کریم، از این حیث حائز اهمیت است که این روش‌ها با هدف ومحتوای دعوت پیامبران تناسب کامل داشته، وبر این اساس دینداران وامران به معروف وناهیان از منکلا می‌توانند با اعتماد کامل از آنها بهره برند. این نوشتار بر آن است تا با تمرکز بر آراء، توضیحات وتفسیر علامه طباطبایی در تفسیر «المیزان فی تفسیر القرآن»، روش‌های قرآن کریم در تبلیغ ابلاغ ودعوت به سوی خداوند متعال راتبیین کند. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. نتایج به دست آمده عبارتند از: تبلیغ یکی از مسائل اساسی در زندگی اجتماعی است وقرآن کریم از مجموعه ای از روش های تبلیغی استفاده کرده است، وهنگامی که قرآن کریم ما را به استفاده از انواع روشهای تبلیغی در دعوت به سوی خداوند متعال فرا می خواند، به معنای تمایز در وسایل تبلیغ ودعوت بر حسب شرایط واحوال ومکان است. دعوت وتبلیغ در قرآن کریم از دیدگاه علامه طباطبایی به سه مرحله (تبلیغ زبانی، تبلیغ سلبی وجهاد) تقسیم شده است. تبلیغ به زبان همان روشی است که در همه آیات قرآن می توان مشاهده کرد، ومهم ترین روش‌های تبلیغ زبانی در قرآن کریم عبارتند از: حکمت، موعظه، جدل، بشارت وانذار، تبلیغ تدریجی، یادآوری، مناظره، گفتگو. وتبلیغ یک نیاز انسانی ویک خواسته روانی است ووسیله ای است که انسان می تواند به وسیله آن به کمالات روحی، جسمی وروانی خود دست یابد وتبلیغ می تواند رفتار فرد وجامعه را تنظیم کند واز بزرگترین آثار تبلیغ این که اسلام با تبلیغ سرزمین‌ها وقلعه ها را فتح کرد وبا آن بر سایر ادیان چیره شد.

علوم زبانی از مهم ترین علومی است که مفسّران در تفسیر و تحلیل متن قرآن از آن بهره مند شده اند و برمطلوب آن ایستاده اند و به اهداف آن دست یافته اند تا با سایر زمینه ها یک بنای تفسیری یکپارچه تشکیل دهند. دو مفسّر (زمخشری و علامه طباطبائی) در دو تفسیر خویش از مباحث زبانی مانند نحو، صرف و بلاغت استفاده کرده اند. آن ها در استفاده از آن مباحث اختلاف کردند و هدف شان تفسیر متن قرآن و رسیدن به معنی است. توجه داشته باشید که رویکرد تفسیری که علامه طباطبائی در تفسیر خود (المیزان) دنبال می کند، روش تفسیر قرآن در قرآن است، اما این امر او را از استفاده از مباحث زبانی در تفسیر خود باز نمی داشت. اما زمخشری در تفسیر (الکشاف)، بیشتر اوقات سعی می کند این مباحث را در خدمت مذهب اعتقادی خود قرار دهد. این دو مفسّر در سطح نحوی بیشتر بخش های نحوی واژگان و تراکیب را به کار گرفته و بخشی از آن ها را ترک کردند. و در آن تفاوت داشتند. زمخشری در بخش واژگان بیشترین کاربرد را داشت، و علامه طباطبائی به دلیل اهمیتی که در انسجام متن قرآنی دارند بیشتر از سبک ها و جملات استفاده می شد. و در سطح صرفی با وجود تعداد زیادی از مباحث صرفی، اما دو مفسّر محدود به مباحث خاصی بودند. علامه طباطبائی در استخدام آن بر زمخشری برتری داشت. آن مباحث به مصدر و مشتقات ومعنی ساختارصرفی آن اختصاص دارد. در سطح بلاغی، مباحث بلاغی در سه فصل آن سهم قابل توجهی نزد دو مفسّر داشتند. و آن علم معانی، بیانی وبدیع است. طباطبائی بیشتر از زمخشری برای آن مباحث به ویژه در مجاز ها، استعاره ها و کنایه ها مورد استفاده و استخدام قرار گرفت. به ویژه آن است که درباره معنی می چرخند که خود را در انسجام معنی تحمیل می کند.