جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرمالیست ‌های روسی ادبیات را نوعی کاربرد ویژه زبان تلقی می ‌کردند که با انحراف از زبان عملی (practical language) و در‌هم ‌ریختن آن محقق می ‌شود. به همین سبب، با تاکید بر جایگاه خاص زبان در نقد آثار ادبی، بحث ‌های تازه ‌ای را در حوزه نقد مطرح کرده‌ اند که الهام ‌بخش بسیاری از منتقدان متاخر در نقد و تحلیل این ‌گونه آثار شده است. «آشنایی ‌زدایی» (defamilarization) مهمترین مفهومی است که فرمالیست‌ ها بر آن تاکید می‌ کردند و «هنجارگریزی» (deviation) از کلیدی ‌ترین بحث‌ های آن است. برای هنجارگریزی نیز انواعی برشمرده‌ اند که از ‌جمله آنها می ‌توان به هنجارگریزی زمانی (باستان‌ گرایی) اشاره کرد. در مقاله حاضر، با توجه به این رویکرد، سعی ‌شده است ابعاد گوناگون باستان ‌گرایی واژگانی شعرهای آزاد نیما یوشیج با تاکید بر نقش سنت در آن‌ و همچنین دیدگاه نوگرایانه شاعر تحلیل شود و شواهد و نمونه‌ هایی از این نوع کاربرد زبانی، با توجه به الزامات شاعر در پای ‌بندی به سنت ‌در برخی موارد و پایبند نبودن بدان در مواردی دیگر، عرضه شود.

تحولات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی ایران در دوران قاجار جامعه به‌ شدت سنتی ایران را در ‌برابر امواج تمدن غربی قرار داد و در مجموع، شرایطی به وجود آورد که تا آن زمان برای جامعه ایران بی ‌سابقه بود. پژوهش حاضر در ‌پی پاسخ‌ گویی به این پرسش است که آیا شرایط ویژه اجتماعی و فرهنگی عهد قاجار تاثیری در شعر و نقاشی این دوران گذاشته است؟ و اگر پاسخ مثبت است، آیا تاثیر پدید آمده در این دو حوزه هنری مشابه بوده است یا خیر؟بدین‌ منظور نخست با بررسی شرایط اجتماعی و فرهنگی ‌عهد قاجار و پژوهش در شعر و نقاشی این دوران در می ‌یابیم که، در هر دو حوزه جریان ‌های چهارگانه متناظری وجود داشته که دو جریان از آنها کاملا جدید است. تمسک شاعران و نقاشان به شیوه ‌های گوناگون بیان هنری چیزی نیست جز آزمونی برای برون ‌رفت از بحران اجتماعی -‌ فرهنگی دوران قاجار.نتیجه ‌گیری مقاله آن است که شرایط اجتماعی مشترک تاثیری واحد در این دو هنر بر جای گذاشته؛ تاثیری که سرگذشت آنها را به گونه ‌ای دور از انتظار به یکدیگر شبیه ساخته است.

اگـر بتوان ادبـیات را آیـینه جامـعه دانسـت که در آن فــراز و فـرود فرهــنگ و انـدیشـه بازتابانده می شود، سنت پذیری و سنت گذاری و نیز سنت و نوآوری در آن جایگاه بارزی دارد. برای شناخت هر چه بیشتر این جایگاه، مباحث جریان شناسی ادبی، به خوبی می تواند پژوهشگر را با عوامل برون ساخت و درون ساخت ادبیات، «تحول» در چارچوب پویایی و «انحطاط» در چارچوب ایستایی و دلایل این پویایی و ایستایی آشنا کند. جریان شناسی ادبی، بررسی شناخت فرایند در حال تحول ادبیات از سنت به سوی نوگرایی است. چون شعر مشروطیت با بافت اجتماعی، سیاسی و انقلابی این دوره پیوند نزدیکی دارد، به مثابه آیینه ای بازتابنده واقعیتهای جامعه آن روز است، شعر دوره گذار و انتقال است و حد واسط بین سنت و نوگرایی به شمار می رود، جریان شناسی شعر این دوره اهمیت و ضرورتی خاص می یابد؛ به ویژه که مشروطیت بارزترین نمود آغاز تحول از سنت به نوگرایی است. از ضرورتهای جریان شناسی شعر مشروطیت، آشنایی با پیشینه تاریخی جریان شناسی شعر این دوره، پرداختن به اصول و مبانی نظری شعر مشروطیت، توجه به پیوندهای جریان شناختی بین شعر مشروطیت و انقلاب مشروطیت و عوامل موثر در این بررسیها و پژوهشهاست. جریان شناسی شعر مشروطیت و دیگر دوره هایی که ویژگیهایی همانند این دوره دارد، پژوهشی بایسته است که در مطالعات دوره معاصر جایگاه ارزنده ای دارد.

فضای گفتمانی جامعه ایران از پس از برخورد با گفتمان تجددی صحنه کشمکش میان دو گفتمان سنت و تجددی بوده و این کشمکش خود را در سطوح و وجوه مختلف بازتولید نموده است. به گونه‏ای که می‏توان کل تاریخ ایران و حتی برشهای جزئی‏تری از آن، نظیر فعالیتهای دانشجویی را با توجه به چگونگی مصاف این دو گفتمان روایت کرد. در این رساله درصدد برآمدیم تا با تأسی به نظریات گفتمانی فوکو و رفع برخی نقائص نظری آن، و نیز با اتخاذ سطح تحلیل گفتمانی در فهم سنت و تجدد، به بررسی تطور گفتمانی دفتر تحکیم وحدت در دو قطبی سنت/تجدد بپردازیم و مشخص نماییم که چه دوره‏بندی گفتمانی‏ای بر این تطورات حاکم بوده و نسبت گفتمان حاکم بر هر دوره از فعالیتهای این تشکل با گفتمانهای سنتی و تجددی چیست و هر گفتمان تا کدامین آستانه پیش رفته است و چه نوع صورتبندی‏ای بر آن حاکم بوده است. در این مسیر روش دیرینه‏شناسانه فوکویی و استراتژیهای روش‏شناختی وی مبنای کار قرار گرفت و پس از تعیین گزاره‏ها (کنش‏های کلامی و غیرکلامی موثر) به عنوان قلمرو تحقیق، نمونه‏گیری هدفمند تا آنجا ادامه یافت که به اشباع برسیم. بر این اساس به تحلیل گزاره‏ها پرداخته شد و نهایتاً مشخص شد که پنج دوره را می‏توان در تطورات گفتمانی تحکیم وحدت مشخص نمود:دوره اول: تطور از گفتمان روشنفکری دینی به گفتمان اسلام ناب (از شکل‏گیری تحکیم تا بازگشایی دانشگاهها).دوره دوم: بازتولید گفتمان اسلام ناب (پس از بازگشایی دانشگاهها تا سال 1370).دوره سوم: تطور از گفتمان اسلام ناب به گفتمان روشنفکری دینی (از انتخابات مجلس چهارم (1370) تا دوم خرداد 1376).دوره چهارم: تطور از گفتمان روشنفکری دینی به گفتمان تجددی و تشدید نقاط تفرق گفتمانی و شکل‏گیری دو تحکیم با دو گفتمان مجزا (از دوم خرداد 1376 تا اسفند 1380).دوره پنجم: دوره صورتبندی و تعمیق دو گفتمان متعارض مدرن و اسلام ناب در دو تحکیم وحدت (از اسفند 1380 تا کنون).