جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از واژه صابئین و صابئون سه در قرآن یاد شده است. نگرش قرآن نسبت به آیین صابئین همانند دیگر ادیان توحیدى مبتنى بر گرایش به مبدأ و معاد و رستگارى در آخرت است با این همه دیده مى‏شود که مترجمان و مفسران قرآن در تبیین مفهوم این واژه و تعیین مذهب گروندگان به این آیین با شک و ابهام و به گونه‏اى سربسته و نامفهوم سخن گفته و حتى پاره‏اى از فقیهان از یادکرد این گروه در شعار اهل کتاب استنکاف ورزیده‏اند. این مقاله تحقیقاتى است در معناشناسى واژه صابئین با رویکرد تفسیرى، فقهى، تاریخى با تأکید بر این نکته که کاربرد این واژه در یک مقطع از تاریخ دچار تحویل گردیده است و این آمیختى در انتساب واژه موجب گردیده تا نزد مترجمان و مفسران قرآن و برخى فقیهان این چنین پراکندگى آراء پدید آید. روش این مقاله تبیین سه آیه مورد نظر از قرآن و مقایسه ترجمه‏هاى گوناگون فارسى از این واژه و بررسى اسناد تاریخى و آراء تفسیرى مفسران و فقیهان و بیان دیدگاه ایشان است.

صابئین قومی آرامی می‌باشند که محل سکونت اولیه آنان در مصر و فلسطین بوده و در شصت سال بعد از وفات حضرت یحیی، بر اثر زد و خوردهای شدیدی که با یهودیان داشتند، دیار و موطن اصلی خود را رها کرده به سوی جلگه بین‌النهرین که یکی از بلاد امپراتوری ایران در زمان اشکانیان بوده است مهاجرت و در منطقه حران ساکن شدند. این اقلیت دینی دارای رسوم و خط و زبان کهنی می‌باشد که وجود همین خط و زبان کهن باعث عدم دسترسی محققان و نویسندگان به اطلاعات کافی در مورد این قوم شده است . زیرا امروزه کمتر کسی یافت می‌شود که به خط و زبان این اقلیت آشنا باشد و همین عدم شناخت از خط و زبان مندائیان باعث گردیده که بسیاری از محققان و نویسندگان در مورد آنان راه خطا را پیموده و اوهامی درباره‌شان تصور کنند. گفته می‌شود افراد همین فرقه بودند که عهد خلافت عباسیان، یکی از عوامل انتقال فرهنگ و دانش یونانی به مسلمانان بودند. زیرا در میان این جمعیت ، گروه زیادی وجود داشتند که در رشته‌های مختلفی از قبیل: طب ، نجوم، ریاضیات ، هندسه و فلسفه کارآمد بودند و در پرتو همین علم خود، در دربار عباسی راه یافتند و بنا به گفتهء "ادوارد براون" تنها پردهء نازکی از استتار را بر روی عقاید خود زده بودند. و اسم صابئین برای ایشان مانند زره‌ای بود که مانع حمله و تعرض دیگران می‌شد. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و در زمان تدوین قانون اساسی، صابئین جنوب ایران ضمن ارسال یک نسخه از کتاب مذهبی خود به شخصیتهای مذهبی و افراد ذیصلاح، خواستار آن شدند که در قانون اساسی همردیف ادیان رسمی قرار داده شوند، که به علت نداشتن دلایل مکفی نتوانستند واضعان قانون را در این خصوص متقاعد سازند. ولی اخیرا رهبر معظم انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای دام‌بقائه، آنها را اهل کتاب معرفی فرمودند. عقاید صابئیها مانند یهود است . به خدا، خلقت ، معاد، نبوت ، شیطان، بهشت ، جهنم و عالم برزخ معتقدند. آنها سیارات هفتگانه را نگهبان هفت اقلیم می‌دانند و ستارهء جدی قبله آنها است ، به پیامبری حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی و در آخر به یحیی بن زکریا ایمان دارند.

چکیدهقرآن و عهدین در ضمن هدایت انسان به تعالیم الهی و تأکید بر پیروی از اصول و ارزشهای اخلاقی بسیاری از موارد به ذکر قصص الهی پرداخته اند. یکی از داستانهای مشترک قرآن و عهدین داستان حضرت یحیی (ع) است. در این پژوهش شخصیت حضرت یحیی (ع) و پیروانش درمتون اسلامی (قرآن و روایات) وکتاب مقدس (عهد جدید) به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. از بررسی زندگی حضرت یحیی (ع) در آیات قرآن کریم و روایات وکتاب مقدس چنین حاصل می‌شود که قرآن کریم با ذکر تولّد معجزه آسای او، شخصیت آن حضرت را با برشماری صفات نیکی چون سید و حصور معرفی می‌کند؛مجموعه‌ی روایات و منابع تاریخی به مسائل مختلفی از جمله علت و چرایی شهادت حضرت یحیی (ع) پرداخته است ؛کتاب مقدس از رسالت و موعظه‌های حضرت یحیی و روابط او با عیسی مسیح (ع) سخن می‌گوید. صابئین مندایی که نامشان سه بار در قرآن ذکر شده است همان پیروان حضرت یحیی هستند که غسل تعمید یکی از آداب و رسوم اصلی آنهاست. از آنجا که غالب روایات تاریخی وکتاب مقدس مورد تحریف وجعل قرار گرفته اند مطالب ناشایستی در این دو منبع به چشم می‌خورد که به پیامبران نسبت داده اند ولی نکته قابل ذکر آن است که اگرچه بسیاری از مطالب مربوط به زوایای زندگی حضرت یحیی که در کتاب مقدس و روایات نقل شده است در قرآن نیامده است ولی محتوای اصلی آنها مخالف با اصول و چهارچوب قرآن نمی‌باشند.

پس از بعثت پیامبر و به خصوص بعد از هجرت ایشان به یثرب،بین اسلام و پیروان ادیان دیگر روابطی برقرار گردید.حضرت محمد نیز به منظور گسترش اسلام ،با پیروان ادیان الهی که زبان مشترک و تشابهات بیشتری با هم داشتند به خصوص مسیحیان و یهودیان که در کتاب‌هایشان نوید آمدن پیامبر معود را شنیده بودند و اهل کتاب نامیده می‌شدند،پیمان‌نامه‌هائی امضا نمودند و مکاتباتی داشتند تا دولت اسلامی نوپای مدینه را در برابر گزندهای احتمالی حفظ نمایند.این مراودات ابتدا مورد پذیرش طرفین واقع شد،اما با گذشت زمان و به دلیل بروز برخی تعصبات و حسادت‌ها باعث فتنه‌انگیزهایی گردید.در این میان تقابل‌هایی بین اسلام و اهل کتاب رخ داد که برخی مانند مباهله با مسیحیان نجران و جنگ تبوک در آستانه تقابل پایان یافت،اما برخی نیز مانند جنگ خیبر و موته به صحنه درگیری کشیده شد.در پی این وقایع و با توجه به ورود نقل‌های تاریخی از این حوادث به سطور کتاب‌های تاریخی ابتدائی اسلام،این روایات مورد استفاده قرار گرفت و رواج یافت که در صحت این روایات تاریخی هم از بعد زمان و مکان و هم از حیث رجال نقل‌کننده این وقایع شبهات اساسی وجود دارد.به هر شکل این نقل‌های تاریخی در قرون آینده دست‌آویزی برای تخریب چهره پیامبر اسلام و آئینش گردید.با توجه همه جانبه به تاریخ اسلام و خصوصیات پیامبر و آئین الهی‌اش و همچنین تحلیل وقایع و نه صرف مطالعه روایات،می‌توان دلایل قاطعی را برای رد آن دسته از نقل‌هایی که پیامبر را خونریز و بی‌رحم و شقی معرفی می‌نماید و دینش را دین خشونت می‌داند،یافت.پیامبر اسلام طبق آیات قرآن مظهر رافت اسلامی بوده و با رفتاری کاملا رئوفانه با استناد به پیمان‌های برقرار شده بین ایشان و اهل کتاب با آنان برخورد نموده‌اند و نه در کلام وحی و نه در سیره شخصی ایشان،خشونتی که مغرضان سعی دارند تا به پیامبر نسبت دهند،وجود نداشته است.

مقصود اصلی این پژوهش، مفهوم شناسی تطبیقی «حنفاء» و «صابئین» و بررسی اینکه آیا این دو اصطلاح در قرآن کریم، مفهوم واحدی دارند یا خیر؟ از آنجایی که جوامع و گروه های دینی مختلفی در عصر نزول قرآن می زیسته اند و بررسی برخی از آنان با مشکلات و پیچیدگی هایی روبه روست، بررسی تطبیقی اصطلاحات استعمال شده در قرآن در این حوزه، می تواند کمک شایانی به رفع این معضلات نماید.روش ما در این پژوهش، روشی توصیفی ـ تحلیلی است و تلاش شده است تا مباحث بر مبنای یک معنا شناسی منطقی و اصولی سامان داده شود. حاصل پژوهش نشان می دهد که «حنیف» و «حنفاء» در عرف آیات قرآن، اشاره به گروه خاص و آیین خاص ندارد، بلکه معمولاً وصف دین و آیین قرار می گیرد، اما «صابئین» یک گروه دینی خاصی است که در زمرة اهل کتاب قرار دارند. بنابراین، از «حنفاء» متمایز هستند.