جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اندیشه فارابی و ابن سینا علم در معنای عام مترادف با فلسفه است. از این مقسم واحد دو شاخه نظری و عملی و از هر یک از این دو، اقسام متعددی از علوم تخصصی به دست می آید. در این نمودار خوشه ای دو تصویر وحدت انگارانه و تکثرگرایانه (تخصصی) از علوم در کنار هم گرد آمده است. به این معنا، در علم شناسی ابن سینا هم از وحدت علوم و ارتباط آن ها با یکدیگر سخن گفته شده است و هم از تمایز و تفرد هر یک از دیگری. با این حال این موضع نه معادل رویکرد رشته ای در عصر مدرن و نه معادل رویکرد میان رشته ای است. این موضع حتی معادل وحدت این دو با یکدیگر هم نیست. بلکه اساساً این علم شناسی در یک فضای فکریِ متفاوت از علم شناسی قرون اخیر طرح گردیده است. این نوشتار درصدد است پس از تشریح علم شناسی فارابی و ابن سینا و سپس تشریح رویکرد رشته ای و میان رشته ای این تفاوت را نشان دهد. در پایان با لحاظ احتیاط در استعمال واژه «پیشارشته ای» این رویکرد به علم شناسی فارابی و ابن سینا نسبت داده می شود.

ابن‌سینا در رسالة‌فی‌العشق تبیینی از سریان عشق در تمام موجودات، از هیولی تا صورت محض بدست داده است. عشق در تمام موجودات به عنوان خصوصیتی عام، یعنی پسندیدنِ امر نیکو و ملائم معرفی شده است. این خصوصیت عام در مراتب موجودات به نحوِ اتحاد وجود و عشق در موجودعالی و سببیت عشق برای وجود و کمال در هویاتِ مدبر مطرح است. ابن‌سینا با تبیینِ وجوه عاشق و معشوق بودنِ خیر، به نقش این ویژگی برای پیدایش دوگانگی عاشق بودن هویات مدبر و معشوق بودنِ موجودِ عالی می‌پردازد. طبیعتِ هویات مدبر نشان‌دهندۀ دوگانگیِ هویت عاشق بودن با معشوق بودن است. عشق در هویات مدبر، عاشق بودنِ غریزیِ کمالاتی است که از معشوق به آنها می‌رسد و همین امر سبب می‌شود تا همواره بسوی کمال خود کشیده شوند. مسئله اصلی این نوشتار مرتبط با: الف) ضرورت تشخیص مصداق‌های هویات‌ مدبر در رسالة‌فی‌العشق، و ب) تبیین جایگاه هویات‌ مدبر در نظام وجودشناسی ابن‌سینا است. نتایح تحقیق نشان می‌دهد که مصداق هویاتی که ابن‌سینا در رسالة‌فی‌العشق با عنوان مدبِر یاد می‌کند بر اساس سلسله مراتب وجودی آنها عبارتند از: نفوس اجرام فلکی، اجرام فلکی، طبیعت کلی و قوۀ عقل عملی که آنها به ترتیب معشوق برای اجرام فلکی، عالم عناصر، طبیعت جزئی و نفوس جزئی هستند. بر طبق نظر ابن‌سینا هویات‌ مدبر به سبب شوق طبیعی و عشقی که از خیر محض در آنها غریزی شده، مسبب حرکت مستدیر در اجرام فلکی و سپس بر اساس مراتب وجودی‌شان، سبب غایت‌بخشی به حرکت و کمال در عالم کون و فساد هستند.

داستان‌های رمزی ابن‌سینا همواره به عنوان تمثیل‌های عرفانی مورد برررسی قرار گرفته‌اند؛ مسئله‌ای که باعث شده مهم‌ترین ویژگی این آثار، که همان داستان بودن آن‌ها است کمتر مورد توجه قرار گیرد؛ در صورتی که این آثار به عنوان آثار هنری می‌توانند جای خالی مباحث مرتبط با هنر را در اندیشۀ ابن‌سینا پُر کنند و قسمت‌های تازه و متفاوتی از اندیشۀ شیخ‌الریس پیرامون مقولۀ هنر را برای ما روشن کنند. در میان داستان‌های رمزی ابن‌سینا، وضعیت رساله‌الطیر، متفاوت از دیگر داستان‌ها است. سؤالی که در این مقاله مطرح می‌شود دربارۀ جایگاه رساله‌الطیر در میان داستان‌های رمزی ابن‌سینا و نسبت آن با تفکر او دربارۀ مقولۀ هنر است و این که چگونه رساله‌الطیر می‌تواند به تبیین اندیشۀ ابن‌سینا در مورد مسلۀ هنر بپردازد؟ ابن‌سینا در این اثر مباحث مختلفی را مطرح می‌کند که حول محور آگاهی و معرفت، سیرو سلوک، آموزش و تربیت می‌چرخند؛ این مباحث با مباحث مطرح شده در فتوت‌نامه‌ها، در نوع نگاه، بیان و هدف مشترک‌اند؛ به گونه‌ای که می‌توان این گونه نتیجه گرفت که ابن‌سینا با نگارش رساله‌الطیر، هم به خلق اثری هنری پرداخته و هم در این اثر با رویکردی همانند فتوت‌نامه‌ها، مسیر تربیتی خاص خود را به هنرمندان نشان داده است.